İL ÖZEL İDARELERİNCE YOKSULLARA MİKRO KREDİ VERİLMESİ HUSUSU (MALİ HUKUK SAYI: 158, MART - NİSAN 2012)

I-GİRİŞ

Günümüzde il özel idarelerinin mikro kredi uygulamaları yoksullukla mücadelede önemli bir yer tutmaktadır. Bu uygulamalar sayesinde iş yapma fikri olup da küçük bir başlangıç sermayesine ihtiyacı olan yoksullara hem destek verilmekte hem de hiçbir sosyal güvencesi olmayan bu kişilerin geçim sıkıntılarının giderilmesinde önemli bir katkı sağlanmaktadır.

İl özel idareleri bütçelerine, il genel meclisi kararıyla mikro kredide kullanılmak üzere yeteri kadar ödenek ayrılmakta ve bu ödenekler, il özel idarelerinin yoksullara verecekleri mikro kredilerine ait usul ve esaslarına ilişkin yönetmelik çerçevesinde kullandırılmaktadır. Bu çalışmamızda, yönetmeliklere konu edilen mikro kredinin uygulanma biçimlerinde ortaya çıkan sorunlar irdelenecektir.

II –MİKRO KREDİYE İLİŞKİN HUKUKİ DÜZENLEME

22/02/2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun “İl özel idaresinin görev ve sorumlulukları’’ başlıklı 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, il özel idaresinin mahalli müşterek nitelikte olmak kaydıyla yoksullara mikro kredi vereceği belirtilmiş; aynı Kanunun 43 üncü maddesinin birinci fıkrasının (h) bendinde, il özel idaresinin giderleri arasında “Yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.’’ sayılmıştır.

Anayasanın 124 üncü maddesine göre Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelik çıkarma yetkisini haiz bulunmaktadırlar.

Anayasanın ve 5302 sayılı Kanunun söz konusu hükümlerine istinaden il özel idareleri, il sınırları içerisinde oturan, bankalardan kredi kullanamayan, iş kurma isteği olan, iş yapma kapasitesine sahip, kendi hesaplarına iş yapmak kaydıyla üretim veya pazarlama yapan ya da yapacak olan öncelikle kadınlar olmak üzere yoksul kişilere grup veya fert olarak mikro kredi verilmesine dair usul ve esasları düzenlemek amacıyla yönetmelik çıkarmaktadır.

III–MİKRO KREDİYE İLİŞKİN ESASLAR

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki; mikro kredi, yoksul kişilerin yoksul durumdan kurtulup en kısa sürede kendi imkânlarıyla geçinebilecekleri bir hale gelebilecekleri fırsatı sağlama anlayışı içinde kullandırılması gerekmektedir. Yönetmeliklere konu olan ve genellik arzeden mikro kredinin esaslarını aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.

1-Mikro kredinin kullandırılmasında; yoksulluk derecesi, gelir getirici işin niteliği ve müracaat sırası gibi unsurlar dikkate alınmaktadır.

2-Mikro krediden yararlanacak olanların tespitinde daha önce mikro kredi kullananlara bir öncelik tanınmamaktadır.

3-Mikro krediler borç olarak verilmekte ve taksitler halinde geri alınmaktadır.

4-Kredi geri ödemesini zamanında yapmayanlara tekrar kredi verilmemektedir.

5-Mikro kredilere faiz tahakkuk ettirilmemektedir.

6-Mikro kredi kullananlardan kefalet ve ipotek alınmamaktadır. Ancak, mikro kredi almak için grup halinde başvurup il özel idaresi tarafından hazırlanan borçlanma sözleşmesine birbirlerine garantör olarak imza atmak suretiyle borçlandırılmaktadır. Grup üyelerinin birbirlerine garantör kılınmasına yönelik düzenlemeler 5302 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin anlam ve maksadına aykırı düşmektedir. Zira Kanunun 6 ncı maddesinin (a) bendi “yoksullara mikro kredi verilmesini” öngörmekte olup, her biri yoksul olan kimselerin birbirlerinin borcuna garantör olması yoksulluk kavramı ile bağdaşmamaktadır. Ayrıca bu krediler yoksullara teşvik amacıyla verilmekte olup, kefalet ya da garantörlük gibi düzenlemeler, “teşvik” unsurunu ortadan kaldırmakta ve tam tersine caydırıcılık oluşturmaktadır.

IV–MİKRO KREDİ VERİLME ŞARTLARI

Mikro kredi uygulamaları ile yoksul ailelerin kendi çabalarıyla yoksulluktan kurtulmaları amaçlandığından, bu uygulamaların hedef kitlesini; yoksullar ile dar gelirli kadınlar oluşturmaktadır. Dolayısıyla, mikro kredi projelerinin amacına ulaşması için öncelikle yoksulun tarifinin ortaya konulması gerekmektedir. Kısaca yoksulu, “günlük temel ihtiyaçların tamamını veya büyük bir kısmını karşılayacak yeterli gelire sahip olmayan’’ şeklinde tarif etmek mümkün olmakla birlikte “yeterli gelire sahip olmama’’ nın açıklığa kavuşturulması gerekir. Mikro kredi yönetmeliklerinde, düzenli geliri olmayan ile geliri ve sosyal güvencesi olduğu halde, aynı konuttaki kişi başına düşen aylık geliri Türkiye İstatistik Kurumunun belirlemiş olduğu yoksulluk sınırını veya asgari ücretin belli oranını geçmeyenler yoksul kabul edilmektedir. Bu itibarla, mikro krediden faydalanmak için talepte bulunanlarda başta yoksulluk olmak üzere aşağıda öngörülen şartları taşıması şartları aranmaktadır. Yönetmeliklere göre bu kişilerin;

1- Başvuru tarihi itibariyle belli bir süre ( örneğin 1 yıl gibi) il sınırları içerisinde ikamet etmesi,

2-Grup halinde başvuranların aynı muhtarlığa bağlı olması ve yakın akraba olmaması,

3-Bankalardan kredi kullanamaması,

4-İş kurma isteğine ve iş yapma kapasitesine sahip olması,

gerekmektedir.

V–MİKRO KREDİ ÖDENEĞİ VE LİMİTLERİNİN BELİRLENMESİ

İl özel İdare bütçesinden yoksullara yapılacak mikro krediler için il genel meclisi kararıyla yeteri kadar miktarda ödenek ayrılmaktadır. Ancak, yılı içerisinde bütçede tertibi bulunan bu ödeneklerin ihtiyacı karşılamadığı durumlarda, meclis kararıyla ek ödenek verilmesi mümkündür. Bunun yanında, mikro kredide kullanılmak şartıyla yapılan nakdi bağışlar, meclis kararı ile ilgili tertibe ek ödenek olarak kaydedilmektedir. Diğer taraftan, il özel idaresince yoksullara mikro kredi verilmesi amacıyla kullanılacak tutarlar, bütçeye konulacak ödeneklere göre belirleneceğinden; hem mikro kredinin alt ve üst sınırları hem de kullanım alanlarına ilişkin tespitlerin bütçenin kabulünden önce ve 1 Ocak tarihinden geçerli olmak üzere il genel meclisince belirlenmesi gerekmektedir.

VI- MİKRO KREDİNİN KULLANDIRILMASI

Mikro kredi kullanmak isteyen fert ya da grupların, il özel idaresi bünyesinde oluşturulan mikro kredi bürosuna başvurmaları gerekmektedir. Mikro kredi bürosu tarafından ilgilinin veya grubun ikamet ettiği yerde aile ve çevre şartları ile sosyal ve ekonomik durumlarını kapsayan bir inceleme yapabilmektedir. Mikro kredi bürosu lüzum gördüğü takdirde yapacağı inceleme ve araştırma sonucunda varsa belgelere göre mikro kredi talebinde bulunan kişilerin hali hazır durumlarını gösterir kişisel ve ailevi bilgileri yanında sosyo-ekonomik şartları, konut durumları, yapacakları işin özellikleri, girişimcilik kapasiteleri hakkındaki bilgi ve kanaatleri ile geri ödeme kabiliyetine uygun mikro kredi miktarını belirten bir sosyal inceleme raporu düzenleyebilir. Her üyeye ait bilgileri içeren bu sosyal inceleme raporları encümene sunulur. Encümenin sosyal inceleme raporlarını uygun görmesi halinde sonuç fert veya grup üyelerine bildirilerek, bunların banka hesap numaralarına aktarılır. Ayrıca, encümen tarafından müracaatı kabul edilen fert veya grup üyelerine, ayrı ayrı borçlanma sözleşmesi imza ettirilmek suretiyle borçlandırılır.

Mikro kredi uygulamaları ile yoksullar ve özellikle dar gelirli kadınlara sağlanan küçük miktardaki kaynaklarla; örgü örmek, dikiş dikmek, halı dokumak, meyve ve sebze yetiştirmek, yoğurt, peynir üretmek gibi benzeri üretim faaliyetlerinde bulunmaktadırlar.

Burada üzerinde durulması gereken diğer bir husus da, 5302 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin (a) bendi gereği il özel idarelerinin görev ve sorumluluğunda olan yoksullara mikro kredi uygulamasının kurum olarak kendisi yapmasıdır. Ancak, diğer vakıf gibi kamu kuruluşları ile ortak hizmet projeleri geliştirerek yoksullara mikro kredi verilmesi uygulaması yoluna da gidilmektedir. Mikro kredinin geri ödenme sürecinde, ödemelerin il özel idaresince takibinin yapılması ve irad olarak kaydedilmesi hususu dikkate alındığında söz konusu mikro kredi projelerinin il özel idaresince yürütülmesi uygun olacaktır.

VII- MİKRO KREDİNİN GERİ ÖDENMESİ

Mikro krediyi diğer sosyal yardımlarından ayıran en önemli özellik “geri dönüşlü’’ olmasıdır. Dolayısıyla, mikro kredinin geri ödenmesine ilişkin ödeme planının ve sürenin hem yoksul kişileri sıkıntıya sokmayacak şekilde belirlenmesi hem de geri ödenebilir olması gerekmektedir. Yönetmelilerde, mikro kredinin geri ödenme süresi azami 24 ay olarak öngörülmektedir. Ödemeler sözleşmede belirtilen ödeme planına göre yapılmakta ve kredinin geri ödemesi kredinin başlangıcından 3 ay sonra başlamaktadır. Borcunu ödemekte zorlanan fert veya grup üyesinin kalan borcunu ödeme süresi, talebi üzerine mikro kredi bürosu tarafından hazırlanan sosyal inceleme raporu doğrultusunda, encümen tarafından belli bir süre uzatılabilmektedir.

VIII-SONUÇ

5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 6 ncı maddesinin (a) bendinde, il özel idaresinin mahalli müşterek nitelikte olmak kaydıyla yoksullara mikro kredi vereceğine ilişkin düzenlemeye yer verilmiştir. İl özel idareleri mikro krediye ilişkin esasları yönetmeliklerde belirlemektedirler. Yönetmeliklerle düzenlenen bu esaslar ne kadar açık, uygulanabilir ve kapsayıcı olursa mikro kredinin yoksulluğun azaltılmasındaki ve yoksul bireylerin sosyal yaşama katılmasındaki katkısı o kadar fazla olacaktır. Bu itibarla, mikro kredi uygulamalarının başarılı olması için yönetmeliklere konu edilen mikro kredi düzenlemelerinin; yürürlükteki mevzuat çerçevesinde, il özel idaresinin imkanları dahilinde ve hedef kitle olan yoksulları kapsayacak şekilde yapılması gerekmektedir.