A. Yeni Birim Fiyat Tespitinde Kullanılacak Analizler:

YİGŞ'nin 22 nci maddesinin 2 nci fıkrası hükmüne göre;

“Yeni fiyatın tespitinde iş kalemi veya iş grubunun niteliğine göre aşağıdaki sıralamaya uyularak oluşturulan analizlerden biri kullanılır:

a) Yüklenicinin birim fiyatlarının/teklifinin tespitinde kullanarak teklifi ekinde idareye sunduğu ve yeni iş kalemi/grubu ile benzerlik gösteren iş kalemlerine/gruplarına ail analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler.

b) İdarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine/grubuna benzerlik gösteren analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler.

c) ihaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan iş kalemleri/gruplarına ait maliyet analizleriyle kıyaslanarak bulunacak analizler.

ç) Yeni iş kaleminin/grubunun yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme miktarları, işçi ve makinelerin çalışma saatleri ile diğer tüm girdiler esas alınarak oluşturulacak analizler,”

Yeni birim fiyatın tespitinde, işin/iş kaleminin niteliğine uygun olmak kaydıyla, sıralamada daha üstte yer alan bir analiz mevcutken aşağıdaki analiz tercih edilemeyecektir.

1) Teklif analizlere kıyasen analiz oluşturulması

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 34 üncü maddesinin değişiklikten önce son fıkrasında, isteklinin teklifi ile birlikte iş kalemleri için analiz verme zorunluluğu bulunmaktaydı. Yönetmeliğin 34 üncü maddesi Danıştay tarafından iptal edildiğinden, isteklilerden teklifleriyle birlikte analiz istenilmemektedir.

Aşırı düşük teklif sorgulaması aşamasında verilen analizlerin ise yeni fiyat kaynağı olarak kullanılması, mevcut düzenlemelere göre mümkün görülememektedir.

2) Kamu idarelerinde mevcut analizlerin kullanılması veya bunlara kıyasen analiz oluşturulması

Diğer idareden kasıt, birim fiyat analizi yapma yetkisine sahip tüm kamu kurum ve kuruluşlarıdır (TCK, DSİ, DLH, TEDAŞ, İller Bankası). Sadece yeni iş kalemine benzerlik gösteren analizler değil, yaptırılacak işi aynen temsil eden analizler de söz konusu olabilecek olup, bunlar ancak tarafların mutabakatı çerçevesinde yeni birim fiyat analiz ve tutanaklarına bağlanmak suretiyle kullanılabilecektir.

3) İdarenin daha önce gerçekleştirdiği benzer yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlara ait analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler

Mevcut durumda, isteklilerden teklifleri ekinde analiz istenilmeyeceğinden, dolayısıyla idarenin daha önceki ihaleleri bakımından da elinde teklif ekinde sunulan analiz olmayacağı için, yeni birim fiyat yapımında bu kaynak kullanılmayacaktır.

Ancak, idarenin daha önce gerçekleştirdiği, ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde birim fiyatlar bulunuyorsa, bu fiyatlar YİGŞ'nin 22 nci maddesinde uygulanacak rayiçler arasında sayıldığından, yeni birim fiyat yapımında kullanılması mümkündür.

4) İşin yapılması sırasında tutulacak puantajlar esas alınarak analiz oluşturulması

Bu yöntemde, yeni birim fiyata konu iş kaleminin gerçekleşmesi için gerekli malzeme miktarları ile işçi ve makinelerin çalışma saatleri, işin yapılması sırasında puantajla tespit edilir ve bu sonuçlar doğrultusunda yeni birim fiyata esas analiz hazırlanır.

B. Yeni Birim Fiyat Analizlerine Uygulanacak Rayiçler (Fiyatlar)

YİGŞ'nin 22 nci maddesinin 3 üncü fıkrası hükmüne göre;

“İş kalemi veya iş grubunun niteliğine uygun olarak yukarıdaki analizlere, kaynakların verimli kullanılması gözetilerek aşağıdaki rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanabilir:

a) Varsa yüklenicinin teklifinin ekinde idareye verdiği teklif rayiçler.

b) İdarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçler,

c) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar.

ç) İdarece kabul edilmek şartıyla, ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçleri.”

Uygulanacak rayiçlerde her hangi bir öncelik sıralaması bulunmamakta, kaynakların verimli kullanılmasını sağlayacak şekilde, belirlenen her hangi bir rayiç esas alınabilecektir. Yeni fiyat analizlerine uygulanacak rayiçler karma biçimde de tespit edilebilir. Uygulanacak rayiçler konusunda idare özenli davranmalı, gerekli inceleme ve karşılaştırmaları yapmalıdır.

1) Yüklenicinin teklifi ekinde idareye verdiği rayiçler

Yukarıda belirtildiği üzere, mevcut uygulamaya göre isteklilerden teklifleriyle birlikte analiz istenilmediği için, teklif rayiçler de elde edilememektedir.

2) İdareye veya diğer idarelere ait mevcut rayiçler

Resmi rayiç, kamu birim fiyatlarının tespitinde kullanılan işçilik makine ve araçlar ile malzeme ve gereçlerin yurt genelindeki ortalama ve yaklaşık ücret/fiyat listesi olarak tanımlanabilir.

644 sayılı KHK'nin 16 nci maddesi uyarınca yıllık rayiçleri hazırlamak ve yayımlamak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yüksek Fen Kuruluna verilmiştir. Rayiçler her takvim yılının başında bir cetvel halinde yayımlanır.

Genel Şartnamedeki "İdarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçler" ifadesini, rayiç veya birim fiyat şeklinde anlamak mümkündür. Zira yeni birim fiyatı yapılacak iş kalemini temsil eden bir idare birim fiyatı varsa bu birim fiyat da uygulanabilecektir.

Kamu idarelerine ait rayiçlerin bulunduğu ve daha ekonomik olduğu hallerde, bunlar yerine diğer yöntemlere göre belirlenen rayiçlerin kullanılması halinde teknik açıdan kabul edilebilir gerekçeler belirtilmelidir.

Ayrıca, uygulanacak rayiçler konusunda öncelik sıralaması kaldırılmış olduğundan, idare gerçek piyasa rayiçlerinin üzerindeki resmi rayiçleri uygulamamalı, bunlar yerine daha ekonomik olduğunu tespit ettiği diğer rayiç ve fiyatlara yönelmelidir.

3) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve sözleşmeye bağladığı benzer yapım işlerinde ortaya çıkan fiyatlar

İdarenin, daha önce gerçekleştirdiği, ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan birim fiyatlar (iş kalemine ait fiyatlar) varsa bunlarında yeni birim fiyat kaynağı olarak kullanılması mümkündür.

Her ihaledeki rekabet şartları farklı olduğundan, daha önceki ihale sonuçlarının objektif ve güvenilirliği konusunda tereddütler ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle, idarenin sözleşmeye bağladığı benzer yapım işlerinde ortaya çıkan fiyatlar zayıf bir rayiç kaynağı olup, kısıtlı bir uygulama alanı bulabilir.

4) İdarece kabul edilmek şartı ile uygulama ayına ait Ticaret ve/veya Sanayi Odasınca onaylanmış yerel rayiçler

Yeni fiyata konu iş kalemi için teknik olarak analiz yapılmasının mümkün olduğu hallerde, mutlaka bir analiz çalışması yapılmalı ve yeni birim fiyatın bir analize dayandırılması zorunludur. Her hangi bir analiz çalışması yapılmadan bir imalat kalemine ait tasdikli faturaya dayalı biçimde yeni birim fiyat oluşturulmasına imkân bulunmamaktadır.

Dolayısıyla yeni birim fiyata konu iş kalemine ilişkin imalat sürecinin; işçilik, malzeme, makine-ekipman unsurları şeklinde ayrıştırabildiği durumlarda, mutlaka analiz yapılarak birim fiyat oluşturulmalı, bütün bu unsurları kapsar biçimde onaylı faturaya istinaden birim fiyat yapılmamalıdır.

Bu şekildeki yeni birim fiyat oluşumlarında, varsa ilave edilecek montaj bedeli ve kar ve genel gider unsurlarının bir analiz formatı dâhilinde ayrıca gösterilmesi gerekmektedir.

Bu sistemde, fatura temin edilmesi ve bunun onaylattırılması şeklinde bir zorunluluk bulunmadığından, Ticaret ve/veya Sanayi Odasınca onaylanması kaydıyla, rayicin fatura onaylattırılması dışında başka bir yöntemle, örneğin rayiç tespit yazısıyla da belirlenmesi mümkündür.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca hazırlanan "Oda Muamelat Yönetmeliği" nin 35 inci maddesinde belirtildiği üzere, bu konuda görevli ve yetkili ticaret ve/veya sanayi odası rayici belirlenecek mal veya hizmetin üretildiği veya satıldığı yer ticaret ve/veya sanayi odası veya bunların şubeleridir. Faturaların tasdiki, satış yapan veya faturayı düzenleyen satıcının bulunduğu yer odası veya şubesi tarafından yapılacaktır. Rayiç tespitinin veya faturanın rayice uygunluk onayının yetkili oda tarafından yapılması, işlemin geçerlik şartıdır.

Oda Muamelat Yönetmeliği hükümlerine göre, proforma fatura veya fatura suretlerinin onaylanması mümkün olmayıp, onay için fatura asılarının gönderilmesi gerekmektedir.

Tasdik amacıyla gönderilen faturalarda mutlaka işin tamamının (faturada gösterilen ve fiyatının onaylatılması istenilen mal, malzeme, hizmet veya imalatın) belirtilmesi gerekmektedir. İşin tamamının belirtilmesi şartından; ibraz edilen faturanın alım/satıma konu mal veya hizmetin tamamını kapsayacak şekilde düzenlenmesi gerektiği yanında, fatura bedel olarak bir birim için düzenlense bile açıklayıcı bilgi olarak “bu birim fiyat ... miktara kadar geçerlidir.” şeklinde bir açıklamanın yer alması gerektiği hususları anlaşılmaktadır.

YİGŞ, rayice uygunluğunun tespiti konusunda ticaret ve/veya sanayi odasının onay vermiş olmasını gerekli görmekle birlikte, bu husus idarenin onaydan önce veya sonra ayrıca piyasa araştırması yapmasına engel değildir. Çünkü onaylı rayiçler ancak idarenin kabul etmesi halinde uygulanabilecektir.

C. Yüklenici Karı ve Genel Gider Unsuru ile İtibarı Eksiltme Katsayısı Uygulaması

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 11 inci maddesi uyarınca, idare yaklaşık maliyet tutarına sabit bir değer olarak %25 oranında yüklenici karı ve genel gider karşılığını eklemek zorundadır. Söz konusu oranın %10 unun yüklenici karına, % 15 inin ise genel giderlere (noter masrafları, kesin teminat mektubu karşılığı, vergi ve sigorta giderleri, şantiye giderleri gibi) karşılık geldiğine itibar edilir.

Bu unsurun yüklenicinin teklifine mutlaka %25 olarak yansıtılması gerekmez. Yine, yeni birim fiyat analizine dahil edilen bu unsurun, yaklaşık maliyet unsurunda olduğu gibi %25 olarak sabit bir oran şeklinde uygulanması da gerekmez.

4735 sayılı Kanun ve YİGŞ'nin öngördüğü uygulama şekline göre, kar ve genel gider karşılığı da yeni birim fiyat analizine dahil edilecek unsurlardan birisidir ve YİGŞ'nin 22 nci maddesindeki esaslar dahilinde ve varsa yüklenicinin teklif kapsamında sunduğu fiyat analizlerine yansıyan kar ve genel gider oranı emsal alınmak suretiyle, emsal alınacak bir değerin bulunmadığı durumlarda ise mutabakat çerçevesinde belirlenmelidir.

Yeni birim fiyatlara uygulanacak kar ve genel gider oranıyla ilgili ihtilafları baştan önlemek için, işe ait sözleşme tasarısının "Diğer Hususlar" bölümünde yeni fiyata yansıyacak kar ve genel gider oranının belirlenerek ihaleden önce hüküm altına alınması da mümkündür.

Mevcut sistemde ihale indirimi şeklinde bir uygulamadan bahsetmek mümkün değildir. Ancak uygulamada, yeni birim fiyatlara standart biçimde %25 lik kar ve genel gider oranının eklendiği (veya %25 kar ve genel gider içeren kamu birim fiyatının kullanıldığı) ve aynı şekilde "itibari eksiltme katsayısı" adı altında belirlenen bir indirim oranının uygulandığı görülmektedir.

D. Yeni Birim Fiyatların Sözleşme Fiyatlarına Dönüştürülmesi

Yeni birim fiyatların sözleşme yılı fiyat şartlarına göre belirlendiği durumlarda, bu fiyatların ayrıca sözleşme yılı fiyatlarına dönüştürülmesine ihtiyaç yoktur.

Yeni birim fiyat tespitinde yerel rayiçlerin uygulandığı durumlarda "uygulama ayı" fiyatlarının dikkate alınması gerektiği hususu kabul edilmektedir. Bu şekilde oluşturulan yeni birim fiyatların fiyat farkı uygulaması bakımından sözleşme fiyatı bazına çekilmesi ve fiyat farkı matrahına dahil edilmesi gerekir.

Fiyat farkı verilmeyen işlerde, uygulama ayı rayiç ve şartlarına göre tespit edilen yeni birim fiyatların sözleşme yılı fiyatlarına dönüştürülmesi gerektiği iddia edilecek olsa da, yasal olarak bu imkana veren bir düzenleme bulunmadığından, fiyat farkı verilmeyen işlerde Pn katsayısına bölme işlemi yapılmayacaktır.

E. Anahtar Teslim Götürü Bedel İşlerde Özellik Arz Eden Durumlar

Yapımından vazgeçilen işlerin fiyatlandırılması

YİGŞ'nin 12 nci maddesinde öngörülen kurallar dâhilinde proje değişikliği yapıldığı durumlarda, bu değişiklik nedeniyle yapımından vazgeçilen işlerin bedelinin yükleniciye ödenmemesi gerekecektir.

YİGŞ'nin 22 inci maddesinde, iş artışı sebebiyle ortaya çıkan ilave işlerin bedellerini tespit yöntemi düzenlenmiş, ancak azalan işlerin fiyatlandırılması konusuna bir açıklık getirilmemiştir. Bu tür durumlarda, proje kapsamından çıkarılan işler iş kalemleri itibarıyla sınıflandırılmalı, her birisi için YİGŞ'nin 22 nci maddesine uygun biçimde yeni birim fiyat düzenlenmeli ve miktar hesaplamaları yapılarak toplam bedelden düşülmelidir. Bu yöntemin uygulanması halinde, artan işlerle azalan işlerin fiyatlandırılmasında paralellik olacak ve hakkaniyete uygun düşecektir. Bu yaklaşım Yüksek Fen Kurulu kararlarıyla da örtüşmektedir.

Eğer idare işin yaklaşık maliyetine esas miktar hesaplamalarının ve pursantaj değerlerinin isabetli olduğu kanaatinde ise, yapımından vazgeçilen işlerin pursantaj cetvelinde yer alan ağırlıklarını toplam sözleşme bedeliyle mukayese etmek suretiyle de fiyatlandırma yapabilecektir.

Ancak, kanaatimizce vazgeçilen imalat kalemi fiyatlarının en doğru tespiti, projenin yeniden yeni birim fiyat usulleriyle fiyatlandırılması ve vazgeçilen imalat kalem / grubunun toplam sözleşme bedeli içerisindeki payının yüklenici sözleşme bedeli ile çarpılmasıdır.