Yeni birim fiyat, sözleşme ve eklerinde fiyatı gösterilmemiş olup da işin devamı sırasında yapılması idarece istenen iş kalemleri için sözleşmede öngörülen usuller dahilinde tespit edilip, idare ile yüklenici tarafından imzalanan yeni fiyat tutanağına bağlanmak suretiyle geçerlilik kazanan birim fiyattır.

Yeni birim fiyat konusunda temel düzenleme YİGŞ'nin 22 nci maddesinde yer almaktadır.

Bir kısım teknik ihtiyaç ve zorunluluklar, ihaleden önce tanımlanan ve bu tanıma göre fiyat teklifi alınarak sözleşmeye bağlanan işlerin miktarında ve bazı niteliklerinde işin devamı sırasında değişikler yapılmasını gerektirebilmekte ve bu değişikliklerin sözleşmede yazılı fiyatlarla karşılanması mümkün olmadığından yeni birim fiyat yapılması zarureti ortaya çıkmaktadır.

Yeni birim fiyat rekabet şartlarından uzak, idare ile yüklenicinin anlaşması biçiminde gerçekleşmektedir.

1) YENİ BİRİM FİYAT İHTİYACI

YİGŞ'nin 22 nci maddesi hükmü uyarınca, yeni birim fiyat;

• Proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının,
• Sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin,

bedellerinin tespiti için yapılmaktadır.

A) Zorunlu Proje Değişiklikleri Dolayısıyla Ortaya Çıkan İş Kalemleri

Uygulama projesi üzerinden ihaleye çıkılan anahtar teslimi götürü bedel işlerde;

İdare, YİGŞ'nin 12 nci maddesinde öngörülen kurallar dahilinde teknik gerekçelerini oluşturmak suretiyle projede değişiklik yapabilecek ve bu değişiklik bir kısım imalatların yapımından vazgeçilmesi ve/veya yeni bir kısım imalatların yapılması zaruretini ortaya çıkarabilecektir.

Proje değişikliği ile birlikte;

• Orijinal projede yer almayan bir kısım ilave iş kalemlerinin yapılması,
• Bir kısım imalatların yapımından vazgeçilmesi ve/veya yapımından vazgeçilen imalatlar yerine başka imalatların yaptırılması,
• Projede yer alan iş kalemlerinin miktarlarında artış olması,

Şeklinde sonuçlar ortaya çıkabilir, bu durumda hem artan hem de vazgeçilen imalatlar için yeni birim fiyat yapılması gerekecektir.

Teklif birim fiyatlı işlerde;

İhale, ön veya kesin proje üzerinden gerçekleştirilmekte, uygulama projesi ihaleden sonra, sözleşmenin uygulanması sırasında,  idare tarafından hazırlanarak yükleniciye verilmekte veya ihale dokümanında öngörülmek kaydıyla yükleniciye yaptırılabilmektedir. Ön veya kesin projeden uygulama projesine geçişte, daha önce öngörülmeyen yeni imalatlar da gündeme gelebilmektedir.

Bu durumda YİGŞ'nin 22 nci maddesine göre, birim fiyat teklif cetvelinde fiyatı bulunmayan bu yeni iş kalemlerinin bedellerinin yeni birim fiyat oluşturmak suretiyle belirlenmesi ve bu fiyatlar üzerinden hakedişe dahil edilmesi gerekmektedir.

B) Yasal İş Artışları Dolayısıyla Yapılmasına İhtiyaç Duyulan Yeni İş Kalemleri

4735 sayılı Kanunun 24 ve YİGŞ'nin 21 inci madde hükümleri uyarınca gerekli şartların oluşması halinde, anahtar teslim götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin %10'una, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen yapım sözleşmelerinde ise %20'sine kadar oran dahilinde ilave işler, mevcut sözleşme kapsamında aynı yükleniciye yaptırılabilmektedir.

Teklif birim fiyatlı işlerde, yasal iş artışı kapsamında zaruret arz eden iş kalemlerinin bedelleri, birim fiyat teklif cetvelinde mevcutsa bunlar için yeni birim fiyat oluşturulmasına gerek bulunmamakta, sözleşme eki teklif birim fiyatlar üzerinden bedelinin ödenmesi gerekmektedir. Ancak birim fiyat teklif cetvelinde fiyatı yer almayan iş kaleminin yapılması zarureti ortaya çıkmışsa bu iş kalemi için yeni birim fiyat oluşturularak bedelinin ödenmesi gerekir.

Uygulama projesine dayalı olarak anahtar teslim götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde, uygulama projesinde bulunmayan ve işin devamı sırasında yapılmasına ihtiyaç duyulan ilave işler ve proje hataları sonucu ortaya çıkan zaruri değişiklikler gibi sebepler iş artışına sebep olabilmektedir.

2) YENİ BİRİM FİYAT DÜZENLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

a) Kullanılacak Analizlerle ilgili Olarak Belirlenen Öncelik Sıralamasına Uyulmalıdır.

YİGŞ'nin 22 nci maddesinin 2 nci maddesinde;

“Yeni fiyatın tespitinde iş kalemi veya iş grubunun niteliğine göre aşağıdaki sıralamaya uyularak oluşturulan analizlerden biri kullanılır” denilmektedir.

Maddede sayılan analizler aynı zamanda üstünlük sıralamasını göstermekte olup, yeni birim fiyata uygun olması kaydıyla daha üstte yer alan analizin kullanılması zorunludur.

b) Uygulanacak Rayiçler Konusunda Her Hangi Bir Öncelik Sıralaması Bulunmamaktadır.

YİGŞ'nin 22 nci maddesinde 2005 yılında yapılan değişiklik ile uygulanacak rayiçler konusunda öncelik sıralaması kaldırılmış, maddede belirtilen rayiçlerden her hangi birisi kullanılmak suretiyle yeni birim fiyat oluşturulmasına olanak sağlanmıştır.

Uygulanacak rayiçlerdeki öncelik sıralamasının kaldırılmasındaki temel amaç, yeni birim fiyatın gerçekçi biçimde hazırlanması konusunda idareye esnek bir uygulama alanı sağlamaktır. Ancak, öncelik sıralamanın kaldırılmasıyla belirsizlik ortaya çıkmış, keyfi uygulamalara yol açabilmesinin yanında yeni birim fiyatların oluşumunda idare ile yüklenici arasında ihtilaflar artmıştır. Yeni birim fiyat oluşturulmasında takdir hakkı ve esneklik, işin gereklerine uygun olarak kullanılmalıdır.

c) Gerekli İnceleme ve Araştırmalar Yapılmalı, Kaynakların Verimli Kullanılması İlkesi Gözetilmelidir.

YİGŞ'nin 22 nci maddesinde;

“İş kalemi veya iş grubunun niteliğine uygun olarak yukarıdaki analizlere, kaynakların verimli kullanılması gözetilerek aşağıdaki rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanabilir,” denilmektedir.

İdare uygulanacak rayiçleri belirlemede mümkün olan tahkik, inceleme ve kıyaslamaları yaparak, bu çerçevede uyguladığı rayiçlerin tercih gerekçelerini ortaya koyabilmelidir. İdarenin, yeni birim fiyatların oluşturulması sürecinde uygun rayiçlerin belirlenmesi konusunda gerekli özeni gösterme yükümlülüğü bulunmaktadır.

Uygulanacak rayiçlerle ilgili olarak maliyet açısından idare lehine ekonomik sonuç verenlerin tercih edilmesi, yüksek rayiçlerin tercih edildiği durumlarda ise teknik gerekçelerin gösterilmesi gerekir.

ç) Yeni Birim Fiyata Konu İşler “Yapım İşi” Kapsamında Olmalıdır.

Yapım işi niteliğinde bulunmayan, yaptırılacak işin mütemmim cüzü ve teknik olarak ikmal edilebilmesi için gerekli olmayan, idarelerin satın alma yoluyla temin edebileceği hareketli mobilya ve tefrişat cinsinden masa, sandalye, koltuk, perde gibi malzemelerin ve yine aynı nitelikteki makine ve teçhizatın yapım işleri kapsamında temin edilmesi ve yeni birim fiyat düzenlenmesi mümkün değildir.

d) Yeni Birim Fiyatlar Yüklenici İle Birlikte Yapılmalı ve Gerekli Mutabakat Sağlanmalıdır.

YİGŞ'nin 22 nci maddesinin 4 üncü fıkrasında;

“Yeni fiyat yüklenici ile birlikte yukarıda belirtilen usullerden biri ile tespit edilerek düzenlenen tutanak idarenin onayına sunulur ve otuz gün zarfında idarece onaylanarak geçerli olur. Yeni fiyat tespitinde yüklenici ile uyuşulamaz ise, taraflarca anlaşmazlık tutanağı düzenlenir ve anlaşmazlık idare tarafından on gün içerisinde Bayındırlık Kuruluna intikal ettirilir. Bayındırlık Kurulu tarafından tespit edilen fiyatın iki tarafça kabulü zorunludur. Yüklenici, fiyat uyuşmazlığı hakkındaki Bayındırlık Kurulunun kararını beklemeden idare tarafından tespit edilmiş fiyat üzerinden işe devam etmek zorundadır.” denilmektedir.

YİGŞ'nin öngördüğü yeni birim fiyatların yüklenici ile birlikte tespit edilmesi kuralı, idarenin yeni birim fiyatların hazırlanması sürecini yönetme yetkisini ortadan kaldırmamaktadır. İşin sahibi olan idare, proje değişikliği yapılıp yapılamayacağı ve dolayısıyla yeni fiyatlara ihtiyaç duyulup duyulmayacağı, hangi imalatlar için yeni birim fiyat yapılması gerektiği konusunda yetkilidir. Yüklenici teknik gerekçelerini ortaya koyarak idareye önerilerde bulunabilir. Yeni birim fiyatların yüklenici ile birlikte hazırlanma gereği bir uzlaşma zemini sağlama amacına yöneliktir. Yeni fiyat tutanağının birlikte düzenlenmesi ve imza altına alınması gerekir.

Uzlaşma sağlanamadığı takdirde geçerli fiyatı tespit yetkisi Yüksek Fen Kuruluna aittir. (4.7.2011 tarih 27984 Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevlen Hakkında KHK'nin 37 nci maddesinde, Bayındırlık Kuruluna yapılmış olan atıllar Yüksek Fen Kurulu Başkanlığına yapılmış sayılacağı belirtilmiştir.)

e) Yeni Birim Fiyatlar İdarenin Onayından Sonra Geçerlilik Kazanır.

Yeni birim fiyatlar üzerinde idare ile yüklenicinin uzlaştığı durumlarda, tespit edilen yeni birim fiyatlar idarenin onayından sonra geçerlilik kazanır.

Yüklenici bir imalat kalemi için yeni birim fiyat yapılması gerektiği düşüncesinde ise bu talebini gerekçeleriyle birlikte yazılı olarak idareye iletmeli, bahse konu imalat kaleminin gerçekleştiği hakedişlere de YİGŞ'nin 39 uncu maddesine uygun biçimde itirazda bulunmalıdır. Bu tür durumlarda uyuşmazlık yeni birim fiyatın yapılması yönünde çözüme kavuşturulursa, yeni birim fiyatın onay işlemi daha sonraki bir tarihte yapılmasına rağmen, belirlenen yeni birim fiyat bu tarihten önce yapılan iş kalemlerine de uygulanabilecektir.

f) Yeni Birim Fiyat Konusunda Ortaya Çıkacak Uyuşmazlığı Karara Bağlama Yetkisi Yüksek Fen Kuruluna Aittir

Yüksek Fen Kurulu tarafından tespit edilen fiyatın iki tarafça kabulü zorunludur. Yüksek Fen Kurulunun yeni fiyat tespiti kararı hakkında idare veya yüklenici mahkemelerde dava açabilir.

g) Usulüne Uygun Biçimde Düzenlenen ve Geçerlik Kazanan Yeni Birim Fiyatlar Bağlayıcıdır

YİGŞ'nin 22 nci maddesindeki belirlenen yönteme uygun biçimde yükleniciyle birlikte düzenlenen ve tutanağa bağlanan yeni birim fiyatlar tarafları bağlayıcı bir sözleşme niteliği kazandığından, açık hatalar dışında, her hangi bir gerekçe ile değiştirilemezler. Bu durum delil sözleşmesi ile de yakından ilgilidir.