1. İşçilerin Ücret Alacaklarının Takibi Konusunda İdarelerin Yükümlülükleri

4857 sayılı İş Kanunu'nun Kamu makamlarının ve asıl işverenlerin hakedişlerinden ücreti kesme yükümlülüğü başlıklı 36 ıncı maddesinde hüküm altına alınmıştır. Anılan madde de ifade edilen sorumluluk, sadece yükleniciye bağlı olarak çalışan işçilerle sınırlı bir sorumluluk değil, yüklenicinin iş verdiği taşeronlara bağlı olarak çalışan işçileri de kapsayan sorumluluktur.

İş Kanununun, iş sahibi idarelere yüklediği bu sorumluluk, YİGŞ'nin 34 üncü maddesinde de benzer hükümlerle ifade edilmiştir.

Yapı denetim görevlisi iş yerinde çalışanlar arasında yüklenici veya alt yükleniciler tarafından ücretleri ödenmeyenlerin bulunup bulunmadığını kontrol ederek ücretleri ödenmeyen varsa yükleniciden ve alt yüklenicilerden istenecek bordrolara göre bu ücretlerin yüklenici hakedişinden ödenmesini sağlamakla yükümlüdür. Bunun için yüklenicinin hakediş istemesi üzerine bu istek ve hakedişin ödeneceği tahmini tarih, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 36 ncı maddesinde yazılı olduğu şekilde ilan olunur. İlanın yapıldığı, yapı denetim görevlisinin ve yüklenici veya vekili ile işçi temsilcisinin imzaladıkları bir tutanakla tespit edilerek bu tutanağın bir sureti hakedişin ödeme yerine gönderilir.

Yükleniciden alacağı olan işçi, personel ve teknik elemanlar, ilan tarihinden başlamak üzere bir hafta içinde yapı denetim görevlisine başvurabilirler. Alacaklar, hakediş raporunun düzenlendiği tarihten önceki (işçi ücretleri ödeme günü öncesindeki) günler için belirlenmiş sayılır. Bu tür alacakların üç aylık tutarından fazlası hakkında idareye herhangi bir sorumluluk düşmez. Bildirilen alacak iddiaları ile ilgili anlaşmaya varılan tutarların bordro tutarları hakediş raporu ile birlikte ödenir.

2. İşçilerin Sigorta Primleri Konusundaki İdarelerin Yükümlülüğü

İş sahibi idarenin iş yerinde çalışan işçilerin sigorta primleri konusundaki sorumluluğu 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Prim ve idari para cezası borçlarının hakedişlerden mahsubu, ödenmesi ve ilişiksiz belgesinin aranması başlıklı 90 ıncı maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde hükmüne dayanılarak çıkarılan Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelikte idarenin konuya ilişkin yükümlülükleri ile uygulamanın yöntem ve esasları belirlenmiştir.

Yönetmelik hükümleri uyarınca;

• İdareler, ihale yoluyla yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların tebligat adreslerini sözleşmenin imzalandığı tarihi takip eden onbeş gün içinde SGK'nun ilgili ünitesine bildirmek zorundadırlar.
• İdarelerin, ihale yoluyla yaptırdıkları işlerde dolayı hakediş ödemesi yapabilmeleri için, yüklenicilerin, SGK'ya muaccel sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarının bulunmaması gerekmektedir.
• Tescil edilmiş ihale konusu işyerlerinde çalışan sigortalılardan dolayı, sözleşmeye göre işe başlama tarihinden sonraki dönemlere ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin SGK>'a verilmemiş olduğunun anlaşılması halinde, durum SGK tarafından idareye bildirilecektir. İdare, yapılan bildirim üzerine ihale konusu işte çalışan sigortalılara ilişkin düzenlenecek olan aylık pim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk etmesi olası sigorta primi, gecikme zammı ve cezası için hakedişten yüzde beş oranında kesinti yapacaktır.
• İdareye, ihale konusu işle ilgili olarak, SGK'ya borcunun bulunmadığına dair ilişiksiz belgesi ibraz edilmedikçe işverenin kesin teminatı iade edilmez.

SGK 2013/41 Genelgesinde; doğrudan temin usulü ile yapılan işlerde ihale makamlarının söz konusu işi üstlenenleri SGK'ya bildirme yükümlülüğünü, yüklenicinin hak ediş ödemesine esas muaccel borcunun bulunup bulunmadığı hususunu sorgulama yükümlülüğünü ve teminat iadesi sırasında SGK'dan alınmış ilişiksizlik belgesini isteme yükümlülüğünü kaldırmıştır.

3. Yüklenicinin Vergi Borcu Konusunda İdarelerin Yükümlülüğü

Maliye Bakanlığınca yayınlanan Seri: A Sıra No: 1 Tahsilat Genel Tebliğ hükmü gereğince; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların, bu Kanun kapsamında hak sahiplerine yapacakları 2.000 TL'nin üzerindeki ödemeler sırasında, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arama zorunluluğu bulunmaktadır.

Yüklenicinin vadesi geçmiş vergi borcunun 1.000 TL'yi aşmaması durumunda, borcun bulunmadığı kabul edilerek gerekli ödeme işlemi yapılacaktır. 1.000 TL üzerinde vadesi geçmiş borç bulunması halinde ödeme yapılmayacak, borçlunun vergi dairesine olan borçlarını ödemesi veya borçlunun da talebi alınmak suretiyle borç tutarı kadar kısmın ilgili vergi dairesine aktarılmak üzere kesinti yapılması halinde, kalan ödemeyi hak sahibine yapabileceklerdir.

Kamu kurum ve kuruluşları, vergi borcu olan kişilerden vergi borcu yoktur yazısı almaksızın bir başka ifadeyle bu kişilere vergi borçlarını kapattırmaksızın işlem yaparlarsa, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu çerçevesinde idari para cezası (2015 yılı için 3.350 TL) ödemek zorunda kalacaklardır.