1. Genel olarak

İnşaat sektörü alt yüklenicilerin yoğun olarak kullanıldığı bir alandır. Bu gerçekten hareketle Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşmenin 15.1. maddesinin dipnotu kamu yapım işlerinde alt yüklenici çalıştırılmasına her durumda imkan tanır şekilde düzenlenmiştir. Anılan maddede yer alan dipnot çerçevesinde, idarelerin herhangi bir yapım işinde söz konusu maddeyi “bu işte alt yüklenici çalıştırılamaz” şeklinde düzenlemesi mümkün değildir. Bu noktada tek sınır, tip sözleşmenin 15.2. maddesinde belirtildiği üzere işin tamamımın alt yüklenicilere yaptırılamaması ve çalıştırılacak alt yüklenici ile ilgili idareden onay alınmasıdır.

Bu çerçevede, kamu kuruluşlarına taahhüt edilmiş yapım işlerinde alt yüklenici olarak çalışanların da iş deneyim belgesi almalarına imkan tanınmıştır. Ancak Yapım Yönetmeliğine göre, kamu ihalelerinde sadece kamuya taahhüt edilen işlerden alınan alt yüklenici belgesinin kullanılabilmesi mümkündür. Bu nedenle, özel sektöre taahhüt edilen işten alınan alt yüklenici belgesinin kamu yapım ihalelerinde kullanılması mümkün değildir. Dolayısıyla, idareler, daha açık ifadeyle belediyeler ile çevre ve şehircilik il müdürlükleri özel sektöre gerçekleştirilen yapım işlerinde alt yüklenici olarak çalışanlara alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenleyemezler.

Alt yüklenici iş bitirme belgesi asıl yüklenici tarafından değil, işin sahibi idare (sözleşmeyi yapan yetkili makam) tarafından düzenlenecektir. (Standart Form-KİK027.0/Y)

İdarelerden onaylı olmayan kişilerce yapılan işler karşılığında da Tebliğ ve Yönetmelik düzenlemeleri gereği alt yüklenici belgesi düzenlenememektedir. Alt yüklenicilerin idare onayı ile çalışması şartı özellikle son dönemlerde üzerinde daha fazla durulan bir alandır. Ancak, kanaatimizce bu yaklaşım iş deneyim belgesine yönelik Kanun maddesi ile örtüşmemektedir.

2. Alt yüklenici iş bitirme belgesine hak kazanabilmenin temel şartları

Yapım Yönetmeliğinin 44/I-c  maddesinde “İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara taahhütte bulunan yükleniciye karşı bedel içeren bir sözleşme ile taahhüt edilen iş bölümünün tamamen bitirilmesi ve söz konusu iş kısmının idare tarafından kısmı kabulünün yapılması veya asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulünün yapılması şartıyla “alt yüklenici iş bitirme belgesi”, düzenleneceği belirtilmiştir.

Yönetmeliğin 45/I-f maddesinde ise;

“İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yüklenicilere; sözleşmesinin tamamını bir bütün olarak gerçekleştirip bitirmeleri ve kısmı kabul öngörülen işlerde idare tarafından kısmı kabulü yapılmak veya asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulü yapılmak şartıyla, “alt yüklenici iş bitirme belgesi” verilir. Yüklenici ile alt yüklenici arasında yapılan sözleşmelerde, nevi itibariyle verilen bir işin baştan sona yapılmasının öngörülmesi şartı aranır.”  düzenlemesi bulunmaktadır.

Yukarıdaki düzenlemeler çerçevesinde alt yüklenicinin iş bitirme belgesine hak kazanabilmesi için aşağıdaki şartların tamamının gerçekleşmiş olması gereklidir:

i. Alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesi, sadece kamuya taahhüt edilen işlerde söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla, özel sektöre gerçekleştirilen işlerde alt yüklenici olarak çalışanlara idareler tarafından alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmeyecektir.

ii. Yüklenici ile alt yüklenici arasında yapılmış sözleşmenin bedel içermesi gerekmektedir.

iii. Yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin noter onaylı olması zorunluluğu bulunmamaktadır.

iv. Asıl işin bir bölümünü malzemeleri ve/veya makine ekipmanları ile birlikte alt yüklenicinin yapmış olması gereklidir. Alt yüklenicinin sadece personelinin kullanıldığı durumlarda alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesi mümkün değildir.

v. Alt yüklenici ile asıl yüklenici arasında yapılan sözleşmede, nevi itibariyle verilen bir işin baştan sona yapılmasının öngörülmesi gerekmektedir. Nevi itibariyle verilen bir işin baştan sona yapılmasının öngörülmesinin nasıl anlaşılması gerektiği tereddüt konusu olabilir. Söz gelimi, bir bina inşaatının alüminyum doğrama işlerinin kısım kısım farklı alt yüklenicilere verilmesi durumunda, nevi itibariyle bir işin baştan sona yapılması şartı gerçekleşmiş olmaz. Bu durumda, alt yüklenicilere iş bitirme belgesi düzenlenemez.

vi. Genel Tebliğin 41.2. maddesinde  “Alt yüklenicilerin iş bitirme belgelerinin değerlendirilmesinde; yapılmış ise alt yükleniciye ait işin kısmi kabul tarihinin, kısmi kabul yapılmamış ise asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabul tarihinin ilk ilan veya davet tarihinden geriye doğru son on beş yıl içinde olması şartı aranmalıdır.” açıklaması yapılmıştır. Dolayısıyla, kısmi kabul tarihi veya geçici kabul tarihi ilk ilan veya davet tarihinden geriye doğru son 15 yıl içinde değilse, alt yüklenici iş bitirme belgesinin değerlendirilmeye alınması mümkün değildir.

Yukarıdaki şartların tamamını sağlayan alt yüklenici, iş bitirme belgesi almaya hak kazanacaktır. Ancak, hakkın kazanılmış olması idare tarafından hemen alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenebileceği anlamına gelmemektedir. İdare tarafından alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenebilmesi için, taahhüt edilen iş bölümünün tamamen bitirilmesinin yanı sıra  söz konusu iş kısmının idare tarafından kısmı kabulünün yapılması veya asıl sözleşmeye ilişkin geçici kabulün yapılmış olması da gerekmektedir.

Buna göre, alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenebilmesi için ya asıl sözleşmeye ilişkin geçici kabul yapılmış olmalı ya da asıl sözleşmeye ilişkin geçici kabul yapılmamış olsa da alt yüklenicilik sözleşmesine konu imalatlara ilişkin bölümün kısmı kabulünün yapılmış olması gerekmektedir.

Asıl sözleşmeye ilişkin geçici kabul yapılmamış olsa da alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesine imkan tanınması yerinde olmuştur, zira 05.03.2009 tarihinden önce yürürlükte olan Yapım Yönetmeliğindeki (eski) düzenlemeye göre söz gelimi toplam 4 yıllık bir işin ilk 1 yılında alt yüklenici olarak çalışan firmanın alt yüklenici iş bitirme belgesi alabilmesi için kısmi kabul gerçekleştirilmiş olsa da işin tamamının geçici kabulünün yapılmasını (3 yıl) beklemesi gerekmekteydi ki, bu durum alt yüklenici açısından hakkaniyete aykırı sonuçlar ortaya çıkarmaktaydı.

3. Alt yüklenici iş bitirme belgesi için başvuru

Alt yüklenici iş bitirme belgesi almaya hak kazananlara otomatikman (kendiliğinden) iş deneyim belgesi düzenlenmeyecek, ilgililer alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesi talebiyle gerekli bilgi ve belgeleri de eklemek suretiyle idareye başvuracaktır.

Yapım Yönetmeliğinin “Belge için başvuru” başlıklı 45. maddesinde iş deneyim belgesi talebinde bulunurken eklenmesi gerekli belgeler tek tek sayılmıştır.

Yapım Yönetmeliğinin 45/I-f maddesine göre, iş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yüklenicilerin;

1) Yüklenici ile yaptıkları, yapılacak iş karşılığı bedel içeren sözleşme, (noter onayı zorunlu değil)

2) Yüklenici ile yaptığı sözleşmeye ilişkin fatura örnekleri veya bu örneklerin noter, yeminli mali müşavir, serbest muhasebeci mali müşavir veya vergi dairesi onaylı suretleri,

3) Çalıştırdıkları personelin sosyal güvenlik prim ödemelerini gösteren belgeleri

sunmak suretiyle talepte bulunmaları gerekmektedir.

4. Deneyim tutarının tespiti

Yapım Yönetmeliğinin 46/III maddesinde “İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yüklenicilerin iş deneyim tutarının tespitinde; diğer belgelerin de bu tutarı doğrulaması şartıyla, yaptıkları işin esas sözleşme fiyatları ile hesaplanan tutarını geçmemek üzere, kendi sözleşmelerinde yazılı bedel esas alınır.” düzenlemesi yer almaktadır.

Anılan maddede alt yüklenici iş bitirme belgesinin esas sözleşme fiyatları ile hesaplanan tutarı geçmemek üzere düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Buna göre, asıl yüklenici söz gelimi makine tesisatını yaptırdığı alt yükleniciye esas sözleşme fiyatları ile hesaplanan tutardan daha fazla ödemede bulunsa bile, bu fazla ödemenin alt yüklenici iş bitirme belgesine yansıtılması mümkün değildir.

Somutlaştırmak gerekirse, bir bina yapım işinde makine tesisatına ilişkin kalemler için asıl yüklenicinin toplam 150.000 TL öngördüğünü varsayalım. Asıl yüklenici makine tesisatına ilişkin imalatları 180.000 TL bedelle alt yükleniciye yaptırmış olsa bile, alt yüklenici iş bitirme belgesinin tutarı 150.000 TL’den fazla olamayacaktır.

Tersi durumda da, asıl yüklenicinin toplam 180.000 TL öngördüğü bir elektrik tesisatı kısmında, asıl yüklenici söz konusu imalatları 150.000 TL bedelle alt yükleniciye yaptırmış olursa,  alt yüklenici iş bitirme belgesinin tutarı 150.000 TL’den fazla olamayacaktır.

Esas işte gerçekleşen iş artışları sadece asıl yüklenici açısından sonuç doğuracak, alt yüklenici açısından ise bir sonuç doğurmayacaktır. Buna göre, esas işte gerçekleşen iş artışı tutarları alt yüklenici iş bitime belgesine yansıtılmayacaktır.

Kaynak: Demirel, Salim; Uslu, Yusuf, Kamu İhale Hukuku ve Yapım İşleri İhaleleri, 2014, Ankara

İHALE HUKUKUNA İLİŞKİN TÜM SORULARINIZ İÇİN 0535 645 00 20. HEMEN ARAYIN