YANGIN SÖNDÜRME CİHAZI/TÜPÜ ALIMLARI (Mali Hukuk Sayı: 175, Ocak-Şubat 2015)

1. GİRİŞ[1]

1.1. Bu makalemizde, idarelerin yangın söndürme cihazı[2] alımlarını değerlendireceğiz. İdareler farklı kullanım alanları ve farklı nitelikli yangınlara karşı yangın söndürme cihazlarına ihtiyaç duyar. Yangın söndürme cihazları genelde 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi çerçevesinde doğrudan temin yöntemiyle tedarik edilmektedir.

1.2. İdareler aşağıdaki binalar ve araçlar için yangın söndürme cihazları almaktadır:

• Hizmet binaları,
• Kültür merkezleri, toplantı salonları ve spor merkezleri,
• Hastaneler ve diğer sağlık kurumları,
• Okul ve eğitim merkezleri ile kütüphaneler,
• Misafirhaneler ve tatil merkezleri,
• Otobüs terminalleri, gar ya da metro merkezleri gibi ulaşım merkezleri,
• Akaryakıt istasyonları,
• Toplu ulaşım araçları,
• İş makinaları,
• Hizmet araçları.

1.3. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmede ortaya çıkabilecek yangının söndürülmesini sağlamak üzere alınacak tedbirlere ilişkin usul ve esaslar, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te (BYKHY) düzenlenmiştir.

1.4. Yangınlar, yanan maddenin yapısına bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. BYKHK’nin 4’üncü maddesinde yangınlar dört kategoride sınıflandırılmıştır:[3]

• A Sınıfı Yangınlar: Odun, kömür, kâğıt, ot ve plastik gibi yanıcı katı madde yangınlarıdır.
• B Sınıfı Yangınlar: Benzin, benzol, makine yağları, laklar, yağlı boyalar, katran ve asfalt gibi yanıcı sıvı madde yangılarıdır.

• C Sınıfı Yangınlar: Metan, propan, bütan, LPG, asetilen, havagazı ve hidrojen gibi yanıcı gaz yangınlarıdır.
• D Sınıfı Yangınlar: Lityum, sodyum, potasyum, alüminyum ve magnezyum gibi yanabilen hafif ve aktif metaller ile radyoaktif madde yangınlarıdır.

1.5. Yangın söndürme cihazlarında söndürme maddesi olarak su, köpük, kimyevi tozlar ya da gaz kullanılmaktadır. Yangın söndürücü cihazlarını[4] aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür:[5]

• Kuru Kimyevi Tozlu Yangın Söndürücüler

1. ABC tozlu yangın söndürücüler,
2. BC tozlu yangın söndürücüler,

Kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazları, 1kg, 2 kg, 4 kg, 6 kg, 10 kg ve 12 kg’dır. 25 kg ve 50 kg’lık arabalı yangın söndürme cihazları da bulunmaktadır.

• Köpüklü[6] Yangın Söndürücüler
•  Gazlı Yangın Söndürücüler[7]

1. Karbondiyoksit gazlı yangın söndürücüler,[8]
2. Halokarbon gazlı yangın söndürücüler:[9]

• Su İçerikli Yangın Söndürücüler
• D Tozlu (Hafif Metal Tozu) Yangın Söndürücüler[10]
• F Tipli (Sıvı Kimyasal) Yangın Söndürücüler[11]

1.6. Binaların yangından korunması için ihtiyaç duyulan taşınabilir söndürme cihazlarının tipi ve sayısı, mekânlarda var olan durum ve risklere göre belirlenmelidir. BYKHY’nin 99’uncu maddesinin ikinci fıkrasında, “Düşük tehlike sınıfında her 500 m², orta tehlike ve yüksek tehlike sınıfında her 250 m² yapı inşaat alanı için 1 adet olmak üzere, uygun tipte 6 kg’lık kuru kimyevî tozlu veya eşdeğeri gazlı yangın söndürme cihazları bulundurulması gerekir.”; üçüncü fıkrada ise “Otoparklarda, depolarda, tesisat dairelerinde ve benzeri yerlerde ayrıca tekerlekli tip söndürme cihazı bulundurulmasının mecburidir.” hükmü yer almaktadır. Binalara konulacak yangın söndürme cihazlarının cinsi, miktarı ve yerlerinin belirlenmesi konusunda, gerekirse mahalli itfaiye teşkilatının görüşü alınabilir.

1.7. BYKHY’nin 99’uncu maddesinin altıncı fıkrasında, “Arabalı yangın söndürme cihazlarının TS EN 1866 ve diğer taşınabilir yangın söndürme cihazlarının TS 862- EN 3 kalite belgeli olması şarttır.” düzenlemesi yer almaktadır. TSE’nin internet sayfasında standart arama bölümünde taşınabilir yangın söndürücülere ilişkin TS EN 1866 standardına ilişkin olarak, “Bu standart iptal edilmiştir; Ancak, Yeni Yaklaşım Direktifleri altında yer aldığından, geçiş süresi sonuna kadar yürürlükte kalmaya devam edecektir.” uyarısı yer almaktadır. Bu standardın yerini 14/7/2011 tarihinde kabul edilen TS EN 1866-1 standardı almıştır.[12]

1.8.Yangının çeşidine bağlı olarak uygun yangın söndürme yöntemi ve uygun yangın söndürücü tercih edilmelidir. Uygun olmayan yöntem ve söndürücü tercihi yangının daha tehlikeli bir boyut kazanmasına neden olabilir. Bu sebeple yangın riski yüksek idarelerin bu konuda yeterliğe sahip kuruluşlardan danışmanlık almasında yarar bulunmaktadır.

2. İHALE DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASI SIRASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

2.1. Yangın söndürme cihazı alımlarının, özel imalat süreci gerektiren mal alımı ihalesi olmadığı görüşündeyiz. Bu sebeple sadece özel imalat süreci gerektiren mal alımı ihalelerinde istenebilecek yeterlik belgelerinin istenilmemesi gerekmektedir.  Örneğin isteklilerce kalite yönetim sistem belgesi sunulmasına yönelik düzenleme yapılmamalıdır. 

2.2 İş deneyimini gösteren belgelerin istenebildiği[13] yangın söndürme cihazı alımlarında, “Benzer iş olarak kamu kurumlarına veya özel sektöre yangın söndürme cihazı satışı kabul edilecektir” şeklinde düzenleme yapılabilmektedir. Bu düzenleme mevzuata aykırı olup benzer iş belirlenmemiş sadece ihale konusu iş ifade edilmiştir. Benzer iş olarak her türlü yangın söndürme malzemesi satışının kabul edileceğine yönelik bir belirleme yapılması ihaleye katılımı artıracaktır.

2.3. Teknik şartnamenin hazırlanması sırasında şartnamede yer alan standartların yürürlükte bulunup bulunmadığı Türk Standardları Enstitüsünün (TSE) internet sitesindeki “standart ara” kısmından kontrol edilmelidir.[14] Taşınabilir ve tekerlekli yangın söndürme cihazlarının muayene ve bakımına ilişkin standart TS ISO 11602-2’dir.[15]

2.4. Yangın söndürme cihazlarına ilişkin teknik şartnamede aşağıda yer alan hususlara yer verilmesi uygun olacaktır:

• Söndürme maddesinin (kuru kimyevi toz, köpük, gaz) niteliği,
• Dolum miktarı (Yangın söndürücünün boş ağırlığı ile yangın söndürücü maddeyle birlikte ağırlığı),
• Test basıncı,
• Çalışma basıncı,
• Çalışma sıcaklığı,
• Püskürtme mesafesi,
• Rating değerleri,
• Boşalma süresi,
• Tüpün yapım materyali ve yapım yöntemi ile dış boyası,
• Tüpün boyutları (tüpün çapı, yüksekliği).

2.5. Teklif edilen malın teknik şartnamede yer alan teknik kriterlere uygunluğunu belirlemek amacıyla numune, teknik bilgilerin yer aldığı katalog, teknik şartnameye cevapları ve açıklamaları içeren doküman ile fotoğraflarının ayrı ayrı veya birlikte sunulması, ihaleye katılımda yeterlik kriteri olarak istenebilir.

2.6. İdare tarafından teknik şartnameye cevapları ve açıklamaları içeren dokümanın yeterlik belgesi olarak istenilmesi durumunda, idari şartnamenin “mesleki ve teknik yeterliğe ilişkin belgeler ve bu belgelerin taşıması gereken kriterler” başlıklı maddesinde bu husus belirtilecek; istekli tarafından bu dokümanın nasıl hazırlanacağı ile bu dokümanda açıklanacak/yer alması istenilen hususların ise idari şartnamenin “Diğer Hususlar” başlıklı bölümünde ya da teknik şartnamede düzenlenmesi uygun olacaktır.

2.7. Teknik şartnameye cevapları ve açıklamaları içeren dokümanda, “Teknik şartnamenin … maddesini okudum ve kabul ettim.” gibi açıklamalara yer verilmesinin istenilmesinin herhangi bir faydası bulunmamaktadır. Bu dokümanda, teklif edilen malın teknik şartnamede yer alan teknik kriterlere uygunluğunu belirlemek amacıyla açıklamaların yer almasının sağlanması uygun olacaktır.

2.8. İstekli olabilecekler tarafından ihale tarihinden önce idareye numune sunulması ve numunesi uygun görülenlerin teklif sunabileceğine yönelik düzenleme yapılması, kamu ihale mevzuatına aykırıdır. Elektronik İhale Uygulama Yönetmeliğinin 19 uncu maddesinin beşinci fıkrasında da numuneye ilişkin düzenleme yer almaktadır. Anılan fıkrada, “Mal alımı ihalelerinde, isteklilerden numune istenilmesi durumunda, numunelerin ihale tarih ve saatinden sonra sunulma yöntemi ile ihale komisyonunca numunenin teslim alınması ve değerlendirilmesine ilişkin düzenleme idari şartnamede yapılır. Numunelerin ihale tarih ve saatinden önce sunulması yönünde düzenleme yapılamaz. Teslim alınan numune için idarece iki nüsha tutanak düzenlenerek tutanağın bir nüshası istekliye verilir.” hükmü yer almaktadır.

2.9. İsteklilerin numune sunması istenilen ihalede, ihale komisyonunca numunenin teknik kriterlere uygunluğunu belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmeler tutanağa bağlanmalı ve bu tutanak ihale işlem dosyasında muhafaza edilmelidir.

2.10. Başbakanlığın 2011/13 sayılı Genelgesi’nde “Teknik şartnamelerde Türkiye’de üretilen ürünlerin teklif edilmesini engelleyen düzenleme yapılmasından kaçınılmalıdır.” açıklaması yer almaktadır. İhalelerde özellikle ABD’de yangın malzemelerine ilişkin standart belirleyen ve performans onayı veren ( NFPA –FM -UL gibi) bazı kuruluşların belgelerinin istenilmesi sırasında kamu ihale mevzuatı ile anılan Başbakanlık Genelgesi göz önünde bulundurulmalıdır.

2.11. Birbirinin yerine kullanılması mümkün bulunmayan kalite ve standart  belgelerinin sadece birinin sunulabileceğine yönelik düzenleme yapılması uygulamada sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Örneğin “Yangın söndürme cihazının CE ya da UL belgesi sunulacaktır.” şeklindeki düzenleme yapılmasının doğru olmadığı görüşündeyiz.

2.12. Yangın söndürme cihazlarının bakımını yapan firma, bakıma alınan cihazlarının yerine aynı sayıda ve nitelikte cihazı geçici olarak teslim etmek zorundadır. Yangın söndürme cihazlarının dolum veya bakımına yönelik ihalelerin dokümanında, bu hususun belirtilmesinde yarar bulunmaktadır.

2.13. Son yıllarda yangın söndürme topları veya aerosol gazlı yangın söndürme cihazları da söndürme faaliyetlerinde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle sivil savunma uzmanlarının bu alandaki gelişmeleri takip etmelerinde yarar bulunmaktadır.

2.14. Yangın söndürme cihazı ihalelerinde, alımın niteliği dikkate alınarak sözleşme tasarısında malların muayene ve kabul aşamasında laboratuvar ve hakem laboratuvar muayenesine yönelik düzenleme yapılması uygun olacaktır. Bu çerçevede Mal Alımları Denetim Muayene ve Kabul İşlemlerine Dair Yönetmelik dikkate alınarak gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Ayrıca yangın söndürme cihazlarının parça parça teslimi söz konusu ise kısmi teslim öngörülmelidir.

3. SONUÇ VE ÖNERİLER

3.1. Yangınların önlenmesi ve söndürülmesinde yangın söndürme cihazlarının önemi büyüktür. Ancak yangını söndürmeyen tüpler de, çeşitli olaylarda karşımıza çıkan bir Türkiye gerçeği olarak varlığı sürdürmektedir. Yangın söndürme cihazlarına yönelik etkin bir piyasa denetimi yapılmalıdır.

3.2. Kamu kurumlarında taşınabilir söndürme cihazları bulunmakla birlikte kontrolüne gerekli özen gösterilmemektedir. İdareler bu cihazları belirli aralıklarla kontrol etmeli ve uygun cihazlar bulundurmalıdır.

[1] Bu makalede yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın görev yaptığı Kurumun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez. Bu yazı, yazarın itfaiye aracı ve yangınla mücadele kapsamında alımı gerçekleştirilen malzemelere yönelik kaleme aldığı bir dizi yazının bir parçasıdır.

[2] Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te yer alan “taşınabilir söndürme tüpleri” ibaresi 10/8/2009 tarihli ve 2009/15316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Eki Yönetmelik Değişikliği ile “taşınabilir söndürme cihazları” olarak değiştirilmiştir.

[3] Konuyla ilgili çalışmalarda ise beş adet yangın türü (A, B, C, D ve E sınıfı) olduğu belirtilmektedir.

[4] Modern yangın söndürme tüplerinin 1818 yılında George William Manby tarafından icat edildiği kabul edilmektedir. Süreç içerisinde yangın tüplerinde kullanılan malzemelerde değişiklik olmuştur.

[5] Bu sınıflandırma alıma konu olabilecek yangın söndürme cihazlarının genel çerçevesinin ortaya konulabilmesi amacıyla verilmektedir. Konuya yönelik ayrıntılı ve bilimsel bir sınıflandırma olarak kabul edilmemelidir.

[6] Yangın söndürme köpüğü, 1904 yılında Aleksandr Loran tarafından icat edilmiştir.

[7] Uzun yıllar yangınla mücadele kapsamında kullanılan halon gazlarının kullanımı konusunda sınırlamalar getirilmiştir. Ozon tabakasını incelten maddelerden olan halon gazının ülkemize ithalatı 2008 yılında yasaklanmıştır. Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik hükümleri çerçevesinde rehabilite edilen halonların kullanımı 31/12/2015 tarihine kadar Yönetmeliğin ekinde yer alan zorunlu kullanım alanlarıyla sınırlıdır. 1/1/2016 tarihinden itibaren Türk Silahlı Kuvvetleri dışında hiçbir gerçek ve tüzel kişi halon gazı kullanmayacaktır. http://www.csb.gov.tr/projeler/iklim/index.php?Sayfa=haberdetay&Id=14067 (Erişim Tarihi: 20/11/2014)

[8] B ve C sınıfı yangınlarda kullanılmaktadır.

[9] Bu söndürücüler daha ziyade elektronik cihazların sık olduğu ortamlarda kullanılır. Bilgi işlem odaları, yüksek gerilim panoları ve trafolar bu yangın söndürücülerin sıklıkla kullandığı yerlerdir. Elektrik iletkenliği yoktur. A, B ve C sınıfı yangın risklerinin mevcut olduğu ortamlar için uygundur.

[10] D tozlu yangın söndürücüler, metal yangınlarında kullanılmakta olup yüksek ısıya karşı dayanıklıdır. Boğma yöntemiyle söndürme işlemi gerçekleştirilmektedir.

[11] Bu söndürücülerde, yağlı ortam yangınlarını çok kısa sürede söndürecek kimyasal çözelti bulunmaktadır. Davlumbaz söndürme sistemleri ile mutfaklarda kullanılmaktadır.

[12] Bu standardın kapsamına ilişkin olarak şu açıklama yer almaktadır: “Bu standard, taşınabilir yangın söndürücülerin tasarım kurallarını, imalat sırasındaki tip deneylerini ve muayenelerini, derecelendirilmelerini, sınıflandırılmalarını ve kullanılacak deney metotlarını kapsar. Bu standard, tozlu, su esaslı ve CO2’li söndürücüler için toplam kütlesi 20 kg'ın üstünde olan taşınabilir yangın söndürücülere uygulanır. Bu standard sadece bir kullanıcı tarafından ayağı üzerinde hareket ettirilen taşınabilir yangın söndürücülere uygulanır. Bu standard, Sınıf C ve Sınıf F yangınlar için yangın deneylerini kapsamaz, ancak kullanılan söndürücü madde bu tip yangınlarda etkili olabilir. Sınıf D yangınların çok uzmanlık gerektiren uygulamalar olduğu dikkate alınmakta olup, bu standarda dahil edilmemiştir, ancak milli mevzuatların konusu olabilir.”

[13] Belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılan ihaleler hariç, yaklaşık maliyeti 4734 sayılı Kanun’un 13’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (2) numaralı alt bendinde mal alımları için öngörülen üst limit tutarına eşit ve altındaki her türlü mal alımı ihalelerinde, iş deneyimini gösteren belgeler istenmeyecektir. Ancak yaklaşık maliyeti bu tutarın üzerinde olan açık ihale usulü ve pazarlık usulüyle yapılan ihaleler ile yaklaşık maliyetine bakılmaksızın belli istekliler arasında yapılan ihalelerde ise iş deneyimini gösteren belgelerin istenip istenmeyeceği idarenin takdirinde bulunmaktadır.

[14] Yangın söndürme cihazlarına ilişkin teknik doküman ve tanıtım broşürlerinde yürürlükten kaldırılmış standartlara yer verilebilmektedir. Bu sebeple sadece bu dokümanlardan yararlanarak standart düzenlemesi yapmak şikâyete sebep olabilecektir. Örneğin TS 862 -2 EN 3-3 standardı yürürlükten kalkmış olmasına karşın yangın söndürme cihazı tanıtım broşürlerinde bu standart yer alabilmektedir.

[15] Yangın söndürme cihazlarının periyodik kontrolü ve bakımına ilişkin TS 11748 standardı yürürlükten kaldırılmıştır. Gemilerde sabit olarak kullanılan karbondioksitli yangın söndürme tüplerinin özelliklerini ve ana boyutlarını düzenleyen standart ise TS 7355’dir.