YENİ TTK’DA TİCARET ŞİRKETLERİ HAKKINDA ÖNGÖRÜLEN İDARİ PARA CEZALARI (MALİ HUKUK SAYI: 164, MART-NİSAN 2013)

I. GİRİŞ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun[1] (YTTK), Resmi Gazetede yayımı sonrasında özellikle adli ceza gerektiren suçların çokluğu ve bu suçlar için öngörülen cezaların ağırlığı gibi hususlar kamuoyunda ciddi bir şekilde tartışılmıştır. Getirilen eleştiriler dikkate alınarak ticari hayatın olumsuz etkilenmemesi, uygulamada sorun yaşanmaması, ayrıca suç ve cezada orantılılık ilkesine uyum sağlanması amacıyla YTTK’nın yürürlüğe girmesinden önce anılan Kanunun birçok maddesinde 6335 sayılı Kanunla[2]değişiklik yapılmıştır.

6335 sayılı Kanun ile bazı fiillerin niteliği suçtan kabahate dönüştürülmüş ve bu fiillerin yaptırımı adli ceza yerine idari para cezası olarak belirlenmiştir. Hali hazırda ticaret şirketlerine ilişkin YTTK’nın dört maddesinde (md. 33/II, 38/I, 51/II ve 562/I-II) idari para cezası öngörülmüştür. Her ne kadar sadece dört maddede bu yönde bir düzenleme bulunmakta ise de, anılan maddelerde yaptırımı idari para cezası olarak düzenlenen fiil sayısı 32’dir. YTTK’nın ilk halinde ise sadece bir fiil için idari para cezası öngörülmüştü.

II. YTTK’DA DÜZENLENEN KABAHATLER

II.1. Ticaret Sicili Müdürünce Verilen Süre İçinde Tescil İsteminde Bulunulmaması ve Kaçınma Sebeplerinin Bildirilmemesi

Ticaret siciline tescili zorunlu olup da kanuni şekilde ve süresi içinde tescili istenmemiş olan veya gerçeği tam olarak yansıtmayan, üçüncü kişilerde yanlış izlenim yaratacak nitelik taşıyan veya kamu düzenine aykırı olan bir hususu haber alan ticaret sicili müdürü, ilgilileri, belirleyeceği uygun bir süre içinde kanuni zorunluluklarını yerine getirmeye veya o hususun tescilini gerektiren sebeplerin bulunmadığını ispat etmeye çağıracaktır.

Sicil müdürünce verilen süre içinde tescil isteminde bulunmayan ve kaçınma sebeplerini de bildirmeyen kişi, sicil müdürünün teklifi üzerine mahallin en büyük mülki amiri tarafından bin TL idari para cezasıyla cezalandırılacaktır (YTTK md. 33). Kanunun ilk halinde bu fiilin yaptırımı, ikiyüz TL’den dörtbin TL’ye kadar idari para cezası idi ve bu cezayı sicil müdürü doğrudan kendisi verecekti.

II.2. Tescil ve Kayıt İçin Gerçeğe Aykırı Beyanda Bulunulması

Ticaret siciline yaptırılacak tescil ve kayda ilişkin beyanlar gerçeğe uygun olmalıdır. Tescil ve kayıt için gerçeğe aykırı beyanda bulunanlar, ikibin TL idari para cezasıyla cezalandırılacaktır (YTTK md. 38/I). Sözkonusu fiilin yaptırımı, YTTK’nın ilk halinde üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası iken, 6335 sayılı Kanunla kabahate dönüştürülmüş ve cezası sadece ikinbin TL idari para cezası olarak öngörülmüştür.

Gerçeğe aykırı beyan ibaresinden, doğru olmayanı doğru imiş gibi gösterme veya doğru olanı yanlış aksettirme, bu şekilde gerçeği yanlış olarak yansıtma, gerçeğe uymamayı anlamak gerekir. Gerçeğe aykırı beyanların, ticaret sicil müdürlüğüne verilmesiyle kabahat oluşacaktır.

II.3. Ticaret Unvanına İlişkin Kurallara Aykırı Hareket Edilmesi

Şirketlerin ticaret unvanı kullanma zorunluluğu, unvanın tescili, şekli, unvanla birlikte kullanılacak ekler, şubelerin unvan kullanması ile unvanların korunmasına ilişkin usul ve esaslar YTTK’nın 39 ila 51. maddelerinde düzenlenmiştir. Mezkur Kanunun 51/II. maddesinde “39 ila 45. veya 48. maddeleri ihlal edenler, ikibin TL idari para cezasıyla cezalandırılır.” hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm çerçevesinde, belirtilen maddelerde yer alan kuralların her birine aykırı davranan kimse idari yaptırımla karşı karşıya kalacaktır. Belirtelim ki, anılan Kanunun ilk halinde bu fiillerin yaptırımı, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası olarak kabul edilmişti.

II.4. Ticari Defterlere İlişkin YTTK’nın 64/I. Maddesinin İkinci veya Üçüncü Cümlesindeki Yükümlülüklerin Yerine Getirilmemesi

YTTK’nın 562/I-a maddesinde, anılan Kanunun 64. maddesinin birinci fıkrasının ikinci veya üçüncü cümlesindeki yükümlülükleri yerine getirmeyenlerin dörtbin TL idari para cezasıyla cezalandırılacağı hükme bağlanmıştır. Sözkonusu maddenin ikinci ve üçüncü cümlelerinde ise ticari defterlerin, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulması ve işletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişiminin defterlerden izlenebilmesi öngörülmüştür. Kanunun ilk halinde ise bu fiilin cezası, ikiyüz günden az olmamak üzere adli para cezası idi.

II.5. Tacirin İşletmesiyle İlgili Belgelerin Kopyasını Sağlamaması

Tacirler, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzeri şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür (YTTK md. 64/II). Bu yükümlülüğe uymayarak belgelerin kopyasını sağlamayanlar dörtbin TL idari para cezasıyla cezalandırılacaktır (YTTK md. 562/I-b). Kanunun ilk halinde bu fiilin cezası, ikiyüz günden az olmamak üzere adli para cezası idi.

II.6. Ticari Defterlerin Açılış ve Kapanış Onaylarının Yaptırılmaması

Fiziki ortamda tutulan yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri ile pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defterinin açılış onayları, kuruluş sırasında ve kullanılmaya başlanmadan önce noter tarafından yapılacaktır. Bu defterlerin izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları, defterlerin kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki ayın sonuna kadar notere yaptırılacaktır. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de açılış onayı yaptırılmaksızın kullanılmaya devam edilebilecektir. Ticaret şirketlerinin ticaret siciline tescili sırasında defterlerin açılışı ticaret sicili müdürlükleri tarafından da onaylanabilecektir. Açılış onayının noter tarafından yapıldığı hallerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak zorundadır. Kapanış onayına tabi olan defterler ise yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defteridir. Kapanış onayı, izleyen faaliyet döneminin üçüncü ayının sonuna kadar notere yaptırılacaktır. Ticari defterlerin elektronik ortamda tutulması halinde bu defterlerin açılışlarında ve yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defterinin kapanışında noter onayı aranmayacaktır. Sözkonusu onayları yaptırmayanlar, dörtbin TL idari para cezasıyla cezalandırılacaktır (YTTK md. 562/I-c).

Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa (ETTK) göre göre yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, yönetim kurulu karar defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defterinin açılış onayı ile yevmiye defterinin kapanış onayını yaptırmayanlar hakkında adli para cezası uygulanmakta iken, YTTK’da sözkonusu fiillerin yaptırımı yukarıda belirtildiği üzere idari para cezası olarak öngörülmüştür.

II.7. Ticari Defterlerin Kanunun 65. Maddesine Uygun Tutulmaması

YTTK’nın 65. maddesinde defterlerin ve gerekli diğer kayıtların Türkçe tutulması; kısaltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde bunların anlamlarının açıkça belirtilmesi; defterlere yazımlar ve diğer gerekli kayıtların, eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılması; bir yazım veya kayıtın, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilmemesi ve değiştirilmemesi, defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması durumunda, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaşılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmiş olması öngörülmüştür.

Anılan hükümde belirtilen esaslara uygun olarak defterlerini tutmayanlar, dörtbin TL idari para cezasıyla cezalandırılacaktır (YTTK’nın 562/I-d).

II.8. Hileli Envanter Çıkartılması

YTTK’nın 66. maddesinde her tacirin, ticari işletmesinin açılışında ve her faaliyet döneminin sonunda, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarmakla yükümlü olduğu hüküm altına alınmış, maddi duran malvarlığı ile stok malvarlığının ne şekilde envantere alınacağı detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

Yukarıda yer verilen 66. madde hükmüne aykırı olarak hileli envanter çıkaranlar, dörtbin TL idari para cezasıyla karşı karşıya kalacaktır (YTTK md. 562/I-e).

II.9. Görüntü ve Veri Taşıyıcılara Aktarılmış Belgelerin İbraz Edilmemesi

YTTK’nın 562/I-f maddesinde, “anılan Kanunun 86. maddesine göre belgeleri ibraz etmeyenlerin dörtbin TL idari para cezasıyla cezalandırılacağı” öngörülmüştür. Bahsi geçen maddede ise saklanması zorunlu olan belgeleri, sadece görüntü veya başkaca bir veri taşıyıcısı aracılığıyla ibraz edebilen kimsenin, giderleri kendisine ait olmak üzere, o belgelerin okunabilmesi için gerekli olan yardımcı araçları kullanıma hazır bulundurmakla yükümlü olduğu; icap ettiği takdirde bu kimsenin belgeleri, giderleri kendisine ait olmak üzere bastırması ve yardımcı araçlara ihtiyaç duyulmadan okunabilen kopyalarını sunabilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Elektronik ortamda saklanan kayıtların dayanağını oluşturan ve kanıtlayan muhasebe belgelerinin (evrak-ı müsbitenin) ibrazı gerektiğinde, bunların okunabilirliğini sağlayarak ibraz etmeyenlere idari para cezası verilecektir.

II.10. YTTK’nın 88. Maddesine Aykırı Hareket Edilmesi

YTTK’nın 88. maddesinde, gerçek ve tüzel kişi tacirlerin münferit ve konsolide finansal tablolarını düzenlerken, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yayımlanan, Türkiye Muhasebe Standartlarına, kavramsal çerçevede yer alan muhasebe ilkelerine ve bunların ayrılmaz parçası olan yorumlara uymak ve bunları uygulamak zorunda olduğu belirtilmiştir. Anılan maddede belirtilen esaslara aykırı hareket etmenin yaptırımı dörtbin TL idari para cezasıdır (YTTK md. 562/II).

III. LEHE KANUN UYGULAMASI

ETTK’da suç olarak öngörülen bazı fiiller YTTK’da kabahate dönüştürülmüş, bazı fiiller ise suç olmaktan çıkartılmıştır. Bunun dışında, bazı fiillerin ihlali de YTTK’da ilk defa suç/kabahat olarak düzenlenmiştir.  

YTTK’da kabahate dönüştürülen fiillerle ilgili olarak anılan Kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel kanun niteliğinde olan 5326 sayılı Kabahatler Kanunu[3] hükümleri uygulanacaktır. Bu kapsamda, fiilin işlendiği zaman yürürlükte bulunan ETTK ile 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren YTTK’nın yaptırım hükümleri birbirinden farklı ise failin lehine olan kanun uygulanacaktır. Lehe kanun uygulaması bakımından bir suçun yaptırımı olan adli para cezası ile idari para cezası karşılaştırıldığında, idari para cezasını öngören hüküm, adli para cezasına göre lehe kanun durumundadır. Bu çerçevede, yaptırımı ETTK’da adli para cezası iken YTTK’da idari para cezasına dönüştürülen ve bir önceki bölümde 1, 2, 3, 6 ve 7 no.lu başlıklar altında açıklanan fiiller, hem 01.07.2012 tarihinden önce hem de bu tarihten sonra işlenmiş olsa da, lehe kanun kapsamında ilgililer hakkında idari para cezası uygulanacaktır.  

Yine, lehe kanun uygulaması kapsamında, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilememektedir. Dolayısıyla, YTTK’da ilk defa düzenlenen ve bir önceki bölümde 4, 5, 8, 9 ve 10 no.lu başlıklar altında açıklanan kabahatlerden dolayı idari para cezası ancak 01.07.2012 tarihinden sonra işlenen fiiller hakkında uygulanacak, bu tarihten önce işlenen fiillerle ilgili herhangi bir yaptırım tatbik edilmeyecektir. Bu konuda, ticari defterlerle ilgili özel bir durumu belirtmek faydalı olacaktır. Pay defteri için açılış onayı, yönetim kurulu karar defteri için de kapanış onayı, ilk defa YTTK’da zorunlu hale getirilmiştir. Bu halde, sözkonusu onayları, ancak 01.07.2012 tarihinden sonra yaptırmayanlar hakkında idari yaptırım uygulanacaktır.

Diğer taraftan, ETTK’da envanter defterinin kapanış onayının yaptırılması zorunlu idi ve bu zorunluluğu yerine getirmeyenler hakkında adli para cezası uygulanmaktaydı. YTTK’da ise bu defterin kapanış onayının yaptırılması fiili suç olmaktan çıkartılmıştır. İşlendikten sonra yürürlüğe giren kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilemeyeceğinden, envanter defterinin kapanış onayının yaptırılmaması fiili 01.07.2012 tarihinden önce işlenmiş olsa da ilgililere herhangi bir ceza verilmeyecektir.

IV. İDARİ PARA CEZALARININ UYGULAMASI[4]

YTTK’da düzenlenen idari para cezaları ilçelerde kaymakam, illerde ise vali tarafından verilecektir. Para cezasını verecek makam, şirket merkezinin bulunduğu yere göre tespit edilecektir. İdari para cezalarının muhatabı ise kural olarak şirket tüzel kişiliğidir. Diğer taraftan, idari para cezası, ilgili fiilin işlenmesi veya neticenin gerçekleşmesinden itibaren üç yıl içinde uygulanması gerekmektedir; aksi takdirde para cezasını gerektiren fiille ilgili olarak soruşturma yapılamayacaktır. Haklarında idari para cezası verilenler, kararın kendilerine tebliğinden itibaren en geç onbeş gün içinde sulh ceza mahkemesine başvurulabilecektir. Bu süre içinde yargıya başvuruda bulunulmazsa idari para cezası kararı kesinleşecektir.

İdari para cezasını gerektiren ve bir önceki bölümde açıklanan kabahatlerden birinin idari yaptırım kararı verilinceye kadar birden çok işlenmesi halinde, ilgili gerçek veya tüzel kişiye bir idari para cezası verilecek ve ilgili hükme göre verilecek ceza iki kat artırılacaktır. Ancak, bu kabahatin işlenmesi suretiyle bir menfaat temin edilmesi veya zarara sebebiyet verilmesi halinde verilecek idari para cezasının miktarı bu menfaat veya zararın üç katından az olamayacaktır (YTTK md. 562/XIV).

YTTK’da öngörülen idari para cezalarının tutarı, 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17/VII. maddesi uyarınca, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için Vergi Usul Kanunu uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanacaktır. Bu hüküm çerçevesinde, Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanarak 10.11.2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 419 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde 2012 yılı yeniden değerleme oranı % 7,80 olarak tespit ve ilan edilmiştir. Buna göre; YTTK’da yer alan para cezaları, 2013 yılı içerisinde aşağıda belirtilen tutarda uygulanacaktır.

V. SONUÇ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda, Haziran 2012’de yapılan değişiklik sonrasında birçok fiile aykırı davranışın yaptırımı adli cezadan idari para cezasına dönüştürülmüş, bu bağlamda, anılan Kanunun dört ayrı maddesinde ve toplamda 32 fiil için idari para cezası öngörülmüştür. Sözkonusu idari para cezaları, mahallin en büyük mülki amiri tarafından verilecektir. Bu kapsamda YTTK’da düzenlenen idari para cezaları, şirket merkezi ilde ise valiler, ilçede ise kaymakamlar tarafından verilecektir. YTTK’da tanımlanan kabahatlerden birinin idari yaptırım kararı verilinceye kadar birden çok işlenmesi halinde, ilgili gerçek veya tüzel kişiye bir idari para cezası verilecek ve ilgili hükme göre verilecek ceza iki kat artırılacaktır. Kanun hükmünde geçen “verilecek ceza iki kat artırılır” ibaresine bağlı olarak ağırlaştırılmış para cezası tutarının hesaplanması şu şekilde olacaktır. Temel ceza miktarı üzerine bu cezanın iki katının karşılığı olan tutar eklenecektir. 2012 yılı ve daha önceki yıllara ilişkin ticari defterlerle ilgili para cezası hesaplanırken, temel ceza tutarı olan 4.000 TL’ye, temel cezanın iki katı olan 8.000 TL ilave edilecek ve ağırlaştırılmış idari para cezasının tutarı 12.000 TL olarak bulunacaktır. İdari para cezası, kabahatin işlenmesi veya neticenin gerçekleşmesinden itibaren üç yıl içinde zamanaşımına uğrayacaktır.

İdari para cezası, sonuçları itibariyle adli para cezasına nazaran tacirlerin lehinedir. Ancak, YTTK’da öngörülen para cezalarının ve özellikle fiilin birden fazla işlenmesi halinde uygulanacak olan ağırlaştırmış cezanın tutarı yüksektir. Tacirlerin yüksek tutarlı para cezalarıyla karşı karşıya kalmamaları için YTTK’da öngörülen yükümlülükleri düşük maliyetli bir şekilde zamanında yapmaları menfaatlerine olacaktır.

[1] 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 14.02.2011 tarihli, 27846 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

[2] 6335 sayılı Kanun, 30.06.2012 tarihli, 28339 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

[3] 5326 sayılı Kabahatler Kanunu, 31.05.2005 tarihli ve 25772 sayılı mükerrer Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[4] Mustafa YAVUZ, Yeni Türk Ticaret Kanununda Ticaret Siciline İlişkin Öngörülen Cezalar, Bülten Dergisi, S.203-2012, s.48.