KAMU İDARELERİNDE ÇALIŞAN FİRMA ÇALIŞANLARININ YILLIK ÜCRETLİ İZİN UYGULAMALARI

I- GİRİŞ

Kamu idarelerinde çalışan firma çalışanlarının özlük hakları 4857 sayılı İş Kanunu, bu Kanun gereğince yayımlanan ikincil mevzuat ve belirli süreli iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile düzenlenmiştir. Sosyal güvenlik hakları ise, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bu Kanun gereğince yayımlanan ikinci mevzuat ile düzenlenmiş olup, 4/1-a (SSK) kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Kamu idarelerinde 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında çalıştırılan personel, 4857 sayılı Kanun bağlamında “işçi”, bu personeli çalıştıran gerçek veya tüzel kişilik ise “işveren” olarak kabul edilmiştir. 4857 sayılı Kanun işçi-işveren ilişkilerini gerek bireysel olarak gerekse de toplu iş hukuku bağlamında düzenlemektir.

Kamu idarelerinde çalıştırılan taşeron işçileri, 10 Eylül 2014 tarihine kadar olan uygulamaya göre yıllık izinlerini Kamu İhale Genel Tebliği’ne konulan geçici düzenlemelerle kullanmışlardır. Bir yandan idare bir yandan taşeron firma arasında kalan taşeron işçileri, 4857 sayılı Kanunun emrettiği şekilde yıllık izinlerini kullanamamışlardır. Aslında, çalışanlar açısından Anayasal bir hak olan yıllık izin müessesesinin işlevliği, taşeron işçileri açısından düzenli ve sistematik olarak ilk defa yasal bir statüde 10 Eylül 2014 tarihli “6552 sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun”^[1] ile yapılmıştır.

Bu çalışmamızda, kamu idarelerinde çalışmakta olan taşeron işçilerinin yıllık izinleri, 4857 ve 6552 sayılı Kanunlar çerçevesinde işlenmeye çalışılacaktır.

II- YASAL DÜZENLEME

4857 sayılı Kanun Madde 56, Fıkra 7

(Ek fıkra: 10.9.2014-6552/6 Md.) Alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği hâlde aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren, alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise altıncı fıkraya[2] göre tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür.[3]

III- YILLIK İZNE HAK KAZANMADA ASGARİ ÇALIŞMA SÜRESİ

İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az 1 yıl çalışmış olan işçiler yıllık ücretli izne hak kazanırlar.

IV- YILLIK İZİN SÜRELERİ

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresine göre belirlenmiş olup; 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) olanlara asgari 14 iş günü; 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara asgari 20 iş günü; 15 yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara asgari 26 iş günü yıllık ücretli izin kullandırılır.[4] 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi ise hizmet süresine bakılmaksızın asgari 20 iş günüdür. Ancak, 15 yıl ve daha fazla hizmete ulaştığında elbette izin süresi 26 iş günü olacaktır.

Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmadığı için bu süreler, iş günü[5] olarak dikkate alınmaktadır.

Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile artırılmaktadır. 6552 sayılı Kanunla, taşeron işçilere sendikal düzenlemeler getirilmiş olduğundan işçi sendikası ile merkezi yönetim kapsamındaki idarelerin üyesi bulunduğu kamu işveren sendikası arasında yapılacak toplu iş sözleşmeleri ile taşeron işçilerin yıllık ücretli izin süreleri arttırılabilecektir.

Alt işverenlerin değişip değişmediğine bakılmaksızın aynı kamu idaresindeki çalışma süreleri dikkate alınarak hizmet süresi hesaplanarak buna göre yıllık izin kullandırılacaktır.

İşçinin gelecek izin hakları için geçmesi gereken 1 yıllık hizmet süresi, bir önceki izin hakkının doğduğu günden başlayarak gelecek hizmet yılına doğru hesaplanır. İşçi hesaplanacak her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır. Örneğin; 01.01.2015 tarihinde işe başlayan bir taşeron işçisi yıllık izne 31.12.2015 tarihinde hak kazanır ve 14 iş günü iznini 01.01.2016-01.01.2017 döneminde kullanır.

Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. Bu iznin işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak, izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere en çok 3’e bölünebilir. Kanun koyucunun bu düzenlemedeki amacı 1 tam yıl çalışmış olan işçinin bedensel ve ruhsal sağlığı için en az 10 günlük izin kullanması gerekliliğidir.

V- YILLIK ÜCRETLİ İZNE BAĞLI YOL İZNİ

Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu[6] ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam 4 güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Yol izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları anılan sürenin bitiminden önce işe başlatmayabilir.

VI- YILLIK İZNİN İŞÇİ TARAFINDAN KULLANILMA ESASLARI

İşçi hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az 1 ay önce işverene yazılı olarak bildirir.

İşçi yıllık izin isteminde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar.

İşveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde; işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir.

VII- İZİN KURULU OLUŞTURULMASI

İşçi sayısı 100’den fazla olan işyerlerinde işveren veya işveren vekilini temsilen 1, işçileri temsilen 2 kişi olmak üzere toplam 3 kişiden oluşan izin kurulu kurulur. Kurula işveren temsilcisi başkanlık eder. Kurulun başkanı dışında kalan işçi üyeleri ve yedekleri işyerinde varsa, işyeri sendika temsilcileri tarafından seçilir.

VIII- MAZERET İZNİ

 İşçiye;

• Evlenmesi halinde 3 gün,
• Evlat edinmesi halinde 3 gün,
• Ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde 3 gün,
• Eşinin doğum yapması hâlinde 5 gün,
• İşçilerin en az %70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde 10 güne kadar,

Ücretli izin verilir.

IX- ASIL İŞVEREN STATÜSÜNDE SAYILAN KAMU İDARELERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

6552 sayılı Kanunla artık bundan böyle kamu idareleri ihale yoluyla yaptırdıkları işlerde asıl işveren statüsünde sayılmışlardır. Asıl işveren statüsünde sayılan kamu idareleri yukarıdaki yükümlülükler yanında işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür.

Kamu İhale Genel Tebliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ’in[7] 1’inci maddesi ile Kamu İhale Genel Tebliğ’in[8] 78.25’inci maddesinin son cümlesinde yapılan değişikliğe göre; idareler ve yükleniciler, işçilerin yıllık ücretli izin haklarını kullanmasına ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun ilgili hükümlerinde öngörülen yükümlülüklere uymak zorundadır.

Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği’n[9] 1’inci maddesi ile Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin[10] eki Ek-8’de yer alan Hizmet İşleri Genel Şartnamesinin 38’inci maddesine eklenen son fıkra hükmüne göre; kontrol teşkilatı, ihale konusu iş kapsamında istihdam edilen işçilerin hak ettikleri yıllık ücretli izinlerini 4857 sayılı İş Kanununa uygun bir şekilde kullanıp kullanmadıklarını kontrol etmekle yükümlüdür. Bunun için yüklenici tarafından en fazla 3 ayda bir izin kayıt belgesinin bir örneğinin kontrol teşkilatına verilmesi gerekmektedir. Kontrol teşkilatınca yapılan inceleme neticesinde, yıllık ücretli izni kullandırılmayan veya eksik kullandırılan bir işçinin tespiti halinde, bu iznin 4857 sayılı Kanuna uygun bir şekilde ilgili yıl içerisinde kullandırılması sağlanır.

X- İŞÇİNİN HAK KAZANIP KULLANMADIĞI YILLIK İZİN ÜCRETİ

İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. Yıllık izin ücreti alacaklarında zamanaşımı 5 yıldır. Bu sürenin başlangıcı iş sözleşmesinin feshedildiği tarihtir.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 03.12.2001 tarih ve 2001/17406 Esas, 2001/18880 Karar numaralı kararında ‘‘…2- Dairemizin istikrar kazanmış uygulamasına göre hizmet akdi devam ederken ücretli izin alacağı talep edilemez. Davacının halen işyerinde çalıştığı, başka bir anlatımla hizmet akdinin sona ermediği anlaşıldığından izin ücreti alacağının reddi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması hatalı olup bozmayı gerektirmiştir…’’ demek suretiyle hizmet akdi devam ederken ücretli izin alacağının talep edilemeyeceğine hükmetmiştir. Aynı yönde, yine aynı Dairenin 25.02.2010 tarih ve 2010/3038 E., 2010/4950 K. mevcuttur. Aynı yönde, yine aynı Dairenin 14.12.2010 tarih ve 2010/30973 E., 2010/37847 K. mevcuttur. Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nin 24.06.2013 tarih ve 2013/3516 Esas, 2013/11865 Karar numaralı kararında; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 59. maddesine göre iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçiye kullandırılmayan yıllık izin sürelerine ait ücretlerin son ücret üzerinden ödenmesi gerekir. Yıllık izin hakkının ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin feshi şarttır. İş sözleşmesinin sona erme şeklinin ve haklı nedene dayanıp dayanmadığının önemi bulunmamaktadır.

XI- İDARİ PARA CEZALARI

Yıllık ücretli izin hükümlerine aykırılık nedeniyle uygulanacak idari para cezaları 2015 yılı tutarlarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.

Tablo-1: İdari Para Cezaları

XII- SONUÇ

Yıllık izin hakkı anayasal temeli olan bir dinlenme hakkı olup, işçinin iş sözleşmesinin devamı sırasında ücrete dönüşmez ve bu haktan vazgeçilmez. İşçinin iş sözleşmesinin devamı süresinde kullanmadığı yıllık izinlere ait ücreti istemesi mümkün değildir. Bu nedenle, iş sözleşmesinin devamı sırasında izin hakkının bulunduğunun tespitini istemesinde hukuki menfaati vardır. Yıllık izinlerin kullandırıldığı noktasında ispat yükü işverene aittir. İşveren yıllık izinlerin kullandırıldığını imzalı izin defteri veya eşdeğer bir belge ile kanıtlamalıdır.

İş Kanunu alt işverenlik uygulamasına izin verirken, alt işveren işçilerinin haklarını da korumuştur. Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz. Alt işverenlik ilişkisinde asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak İş Kanunundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.

Asıl işveren, alt işveren işçilerinin yıllık izinlerini sadece personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alım ihalelerinde değil, tüm ihalelerde kontrol etmekle yükümlüdür.

Kamu idarelerinde firma elemanı olarak çalışanlar, firmaların yıllar itibariyle değişmesine bakılmadan kamu idaresinde çalıştığı süre dikkate alınarak yıllık ücretli izinleri kullandırılacak, asıl işverenler işçilerin hak ettikleri izin sürelerini kullanıp kullanmadıklarını kontrol edecekler, ilgili yıl içerisinde bu izinlerin kullanılmasını sağlayacaklar, alt işverenler izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlü tutulacaklardır. Böylelikle, alt işverenin ayrıldığı fakat işçilerin aynı işyerinde çalışmaya devam ettiği durumlarda işçilerin yıllık izin açısından hak kayıpları önlenmektedir.

[1] 11 Eylül 2014 tarihli 29116 mükerrer sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanmıştır.

[2] Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.

[3] Bu düzenlemeyle alt işveren yanında çalışan işçilerin yıllık ücretli izne hak kazanması açısından aynı işyerinde çalışma süresi dikkate alınmakta olup, aynı işyerinde çalışmaya devam etmesi halinde işvereni değişse dahi bu hakları korunmaktadır. Bu düzenlemeyle, aynı işyerinde bir yıllık çalışma süresini dolduran alt işveren işçisinin hak ettiği yıllık ücretli izin, iş edimini sunduğu işverence kanuni olarak kullandırılabilecektir. Böylece, alt işverenin ayrıldığı fakat işçilerin aynı işyerinde çalışmaya devam ettiği durumlarda işçilerin yıllık izin açısından hak kayıpları önlenmektedir. Ayrıca, yapılan düzenleme ile alt işveren asıl işverene izin kayıt belgesinin bir nüshasını sunmakla yükümlü tutulmuştur (Kanun Gerekçesi).

[4] Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri 4’ er gün arttırılarak yani 14 + 4; 20 + 4; 26 + 4 olarak uygulanmaktadır.

[5] İşçiler açısından iş günü, genel olarak Pazar günü hariç haftanın 6 günüdür.

[6] Otobüs bileti, tren bileti vb. belgelendirebilir.

[7] 25 Ekim 2014 tarihli 29156 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[8] 22 Ağustos 2009 tarihli 27327 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[9] 25 Ekim 2014 tarihli 29156 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[10] 04 Mart 2009 tarihli ve 27159 mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[11] İdarî para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır. Bu suretle idarî para cezasının hesabında bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınmaz.

[12] 03 Mart 2014 tarihli 25391 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.