KAMU İHALE KANUNUNA GÖRE İŞ VE İŞ YERİNİN SİGORTALANMASI (MALİ HUKUK SAYI: 160, TEMMUZ_AĞUSTOS 2012)

GİRİŞ

Bilindiği gibi, ihale sözleşmelerinin imzalanmasından sonraki aşamada Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun hükümleri uygulanır. Söz konusu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde ise yine aynı Kanunun 36 ncı madde hükümlerine göre Borçlar Kanununa göre hareket edilir. Borçlar kanunun, “Eserin yok olması” başlığını taşıyan 483 üncü maddesine göre ise, eserin tesliminden önce beklenmedik olaylar sonucu yok olduğu veya zarara uğradığında bu zarara yüklenici katlanmak durumundadır.

Bununla beraber, ihale sürecinde genel kurallarla yetinilmeyip, gerek yüklenici gerek kamu çıkarları açısından bazı güvenceler yani iş ve işyerinin sigortalanmasına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir. Kuşkusuz teslimden önce beklenmedik olaylar nedeniyle eser zarara uğramışsa bu durumda hukuken yüklenici sorumlu olmakla beraber mutlaka kamunun da zararı söz konusu olacaktır. Yasa koyucu Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunuyla iş ve iş yerinin sigortalanması ile ilgili düzenlemeler getirerek çağdaş ve bilimsel yöntemlerden yararlanma zorunluluğu getirerek hem kamu çıkarlarını hem de yüklenicinin çıkarlarını korumuştur.

I - Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununda Ve İkincil Mevzuatta İş Ve İşyerinin Sigortalanması İle İlgili Kurallar

Bu düzenlemelerden en önemlisi Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 9 uncu madde hükmüdür. Söz konusu madde hükmünde; “Yapım işlerinde yüklenici; işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihrazat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre ihale dokümanında belirtilen şekilde, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı, geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin ise kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır…” denilmektedir.

Bundan başka, Yapım İşleri Genel Şartnamesinin, iş yerlerinin korunması ve sigortalanması konusunda daha geniş açıklamalar da getirilmiştir.

Söz konusu madde hükmünde ise; “…(1) (Değişik:03/07/2009-27277 R.G./38 md.) Yüklenici, işyerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu yapım işinin korunmasından 43 üncü madde hükümleri dikkate alınmak şartı ile işe başlama tarihinden kesin kabul tarihine kadar sorumludur. Bu sebeple yüklenici, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 9 uncu maddesi hükümleri dahilinde; işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre ihale dokümanında belirtilen şekilde, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı “inşaat sigortası (bütün riskler)”, geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin ise yürürlükteki İnşaat Sigortası (Bütün Riskler) Genel Şartları çerçevesinde kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır.

(2) (Değişik:03/07/2009-27277 R.G./38 md.) Sigortaya esas alınacak bedeller, işin kendisi için sözleşme bedeli, her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ve benzeri için ise piyasa rayiçlerine göre hesaplanan bedellerdir. Ödenen toplam hakediş tahakkuk tutarının (fiyat farkları dahil) poliçedeki sigorta bedelini aşması ve/veya poliçede öngörülen sigorta bitiş tarihinin süre uzatımı veya cezalı çalışma sebebiyle aşılması hallerinde, zeyilname ile sigorta bedelinin artırılması ve/veya sigorta süresinin uzatılması zorunludur.

(3) (Değişik:03/07/2009-27277 R.G./38 md.) Sigorta poliçesinde; idare işveren sıfatıyla, yüklenici işi gerçekleştiren sıfatıyla yer almalı, alt yüklenicilerin vereceği zararların da teminat kapsamı dahilinde olduğu belirtilmelidir. Kıymetlerin sigortalanmasında aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınarak muafiyet ve koasürans uygulamalarına yer verilebilir:

(a) Tüm riskler için uygulanabilecek muafiyet oranı azami % 2’dir.

(b) Deprem, sel, su baskını, toprak kayması ve terör riskleri için uygulanabilecek koasürans oranı azami %20’dir. Bunun dışında kalan riskler için koasürans uygulanmaz.

(c) Muafiyet ve koasürans kısmına isabet eden hasarların karşılanması yüklenicinin sorumluluğundadır.

(4) İşin devamı sırasında işyerinde yapılacak çalışmalar nedeniyle, işçilerle çevre halkının kazaya uğramalarını, zarar görmelerini ve işlerde zarar ve hasar meydana gelmesini önleyici tedbirlerin alınmasından da yüklenici sorumlu olup, alınan bütün tedbirlere rağmen, yüklenicinin yaptığı işlerden dolayı üçüncü kişilerin kendilerine veya mallarına zarar verilmesi ihtimaline karşı mali mesuliyet sigortası yaptırmakla da yükümlüdür. Mali mesuliyet sigorta bedeli olarak, bu konuda sigorta şirketlerinin uygulamalarında kullandığı bedeller esas alınır.

(5) (Değişik:03/07/2009-27277 R.G./38 md.) Sigortalara ilişkin poliçelerin, idarenin yazılı izni dışında; genişletilmiş bakım devresi teminatı hariç, poliçenin geçici kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği ve süresinin kısaltılamayacağı, genişletilmiş bakım devresi teminatının ise kesin kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği hükmünü taşıması ve ilk hakediş raporunun düzenlenip tahakkuka bağlanmasından önce idareye verilmesi gerekir. Aksi halde hakediş tutarı ve öngörülmüş ise avans ödenmez. Sigorta primlerinin ödendiğine ve sigorta sözleşmesinin yürürlükte olduğuna dair sigortacıdan alınacak bir belgenin her hak edişin tahakkuka bağlanmasından önce idareye sunulması zorunludur.

(6) Yüklenicinin sözleşme ile üstlendiği sorumluluk ve yükümlülükler söz konusu sigortalarla sınırlandırılmamış olduğundan, inşaat sigorta poliçelerinin genel şartlarının “Teminat dışında kalan haller” maddesinde belirtilen, yüklenicinin kusurlu olduğu hallerde, kusur nedeniyle sigortanın ödemediği bedeller için yüklenici idareden hiçbir talepte bulunamayacağı gibi, işin devamı süresince meydana gelecek kazalardan, bu kazaların sebep olacağı can ve mal kaybından ve üçüncü kişilere verilecek her türlü zararlardan yüklenici doğrudan sorumlu olacaktır. Yüklenici veya alt yüklenicilerin sigorta kapsamı içinde veya dışında kalan hareket ve fiillerinden dolayı meydana gelecek bütün talep ve iddiaların karşılanması yükümlülüğü de yükleniciye aittir.

(7) Yüklenici, kendisinin veya alt yüklenicinin taksirinden, ihmalinden, ağır ihmalinden veya kusurlu herhangi bir hareketinden dolayı idareyi ve idare personelini sorumlu tutamaz.

(8) Sözleşmenin feshi veya tasfiye halinde bu sigortalar; fesih veya tasfiye olur tarihinden başlamak üzere iş, yeni yükleniciye ihale edilinceye kadar devam ettirilir ve bu süreye ait sigorta giderleri idare tarafından karşılanır.

(9) Şehir ve kasaba sınırları dışındaki iş yerlerinde güvenlik ve düzenin sağlanması için idare tarafından verilen talimata yüklenici uymak zorundadır.

(10) İşyeri ve çevresindeki bölgede, yeterli güvenlik önleminin alınmaması sebebiyle doğabilecek hasar ve zararın ödenmesinden yüklenici sorumludur. Yüklenici, kazaların, zarar ve kayıpların meydana gelmesini önlemek amacı ile gerekli bütün tedbirleri almak ve yapı denetim görevlileri tarafından, kaza, zarar ve kayıp ihtimallerini azaltmak için verilecek talimatlara uymak zorundadır. Ayrıca yüklenici, işyerinde kullanılan araç, gereç ve makinelerle patlayıcı maddelerin yol açabileceği kazalardan korunma usullerini ve tedbirlerini çalışanlara öğretmek zorundadır.

(11) İş ve işyerlerinin korunması konusunda gerek yapı denetimi görevlileri tarafından istenen ve gerekse yüklenicinin kendi arzusu ile uyguladığı güvenlik ve koruma önlemlerine ilişkin giderlerin tümü yükleniciye aittir …” denilmektedir.

Görüldüğü üzere Kamu ihale Sözleşmeleri Kanununu ve ikincil mevzuatta yapım işlerinde iş ve iş yerinin sigortalanması zorunluluğu getirilmiştir. Böyle bir zorunluluk yapım işleri dışındaki ihale konusu işlerde söz konusu değildir. Bununla beraber ihale şartnamelerine konulan hükümlerle yapım işleri dışındaki işlerde de sigorta zorunluluğu getirilebilir.

Yukarda metni verilen yasa hükmünden anlaşılacağı üzere geçici kabul tarihine kadarki süreye ilişkin sigorta mecburiyeti ile geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar olan süre için genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigortayı birbirinden ayırmak gerekir.

II - İşe Başlama Tarihinden Geçici Kabul Tarihine Kadar Olan Süre İçin Sigorta Zorunluluğu

Borçlar hukukuna göre beklenmedik olaylara karşı yüklenicinin sorumluluğu geçici kabul tarihine kadar olduğu için yasada sayılan beklenmedik olaylara karşı yüklenicinin sigorta yükümlülüğü ancak geçici kabul tarihine kadar söz konusu olur.

Geçici kabul tarihine kadar yaptırılması zorunlu olan sigortanın kapsam ve içeriği 01.02.2009 tarihinde yürürlüğe giren Hazine Müsteşarlığınca çıkarılan İnşaat Sigortası Genel Şartlarında belirlenmiştir.

A.1 Sigortanın Kapsamı

Bu sigorta, konusunu teşkil eden değerlerin teminat müddeti içinde, inşaat sahasında bulunduğu sırada, inşaat süresinde bu poliçede gösterilen istisnalar dışında kalan, önceden bilinmeyen ve ani bir sebeple herhangi bir ziya ve hasara uğraması halini temin eder.

A.2 Sigorta Bedelinin Tespiti

Poliçede gösterilen sigorta bedelinin (var ise gümrük, vergi, resim ve harçları ile nakliye ve işçilik masrafları dahil) proje bitiminde ulaşılacak nihai proje değerine eşit olması esastır.

Sigorta bedeli, ihale konusu işler için her yıl (var ise o ana kadar yapılmış keşif artışları da dahil olmak kaydı ile) ilgili cari yıl fiyatları ile güncellenen sözleşme bedelinden aşağı olamaz.

Ayrıca sigorta yapılmış ise, inşaatın yapılması için kullanılan makine, alet ve teçhizat ile geçici inşaat barakaları ve yardımcı yapıların sigorta bedelleri cari piyasa değerlerinden aşağı olamaz.

Poliçede gösterilen sigorta bedelini teşkil eden değerlerde bir artış meydana geldiği takdirde sigorta ettiren bu artışı öğrendiğinde en geç 5 gün içinde ve fakat herhangi bir hasarın meydana gelmesinden önce durumu yazılı olarak sigortacıya bildirmekle sorumludur.

Sigorta vadesi içinde yapılacak her türlü değer artışlarının sigortalı sayılabilmesi için sigortacının yazılı muvafakati şarttır. Sigorta bedelindeki artışla orantılı olarak prim ayarlaması yapılır. Değer artışlarının sigortacı tarafından kabul edilmemesi halinde bu sigortaya ilk tehlike sigortası hükümleri uygulanır.

A.3 Ek Sözleşme ile Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Kıymetler ve Haller

Aşağıdaki haller dolayısıyla meydana gelen ziya ve hasarlar sigorta teminatının dışındadır. Ancak bunlar ek sözleşme ile poliçede belirtilen limitlerle sigorta teminatına dahil edilebilir.

a) İnşaatın yapılması için kullanılan iş makineleri ve ekipmanı

b) Geçici şantiye barakaları, yardımcı yapılar ve şantiye tesisleri ile şantiye alet ve teçhizatı,

c) Hasarın teminat kapsamında olması kaydıyla enkaz kaldırılması masrafları,
ç) Teminatın kapsamına giren sebeplerden meydana gelen ziya ve hasarların gerektirdiği uçak dışında kalan seri vasıtalarla yapılan nakliye masrafları, fazla çalışma ücretleri,

d) Üçüncü şahısların maruz kalacağı zararlar nedeniyle sigortalıya düşecek hukuki sorumluluklar,

e) Grev, lokavt, kargaşalık ve halk hareketlerinin ve bunların gerektirdiği askeri ve inzibati hareketlerin sebep olduğu bütün ziya ve hasarlar,
f) İnşaatın bitim veya geçici kabulünden sonra başlayan bakım devresi,
g) A.4 maddesinin (l) bendinde belirtilen zararlar hariç olmak üzere, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda belirtilen terör eylemleri ve bu eylemlerden doğan sabotaj ile bunları önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler sonucunda meydana gelen zararlar,
ğ) Sigorta sözleşmesiyle teminat altına alınan rizikoların gerçekleşmesi sonucunda doğrudan veya dolaylı olarak meydana gelen her türlü çevre kirliliği sebebiyle oluşabilecek bütün zararlar.  

A.4 Teminat Dışında Kalan Kıymetler ve Haller

Aşağıdaki haller sigorta teminatının dışındadır:

a) Aşınma, yıpranma, paslanma ve çürümeler,

b) Envanter açıkları,

c) İnşaatın tamamlanan veya geçici kabulü yapılan, yahut işverene teslim edilen veya işveren tarafından kullanılan kısımlarında doğrudan doğruya veya dolayısıyla meydana gelecek ziya ve hasarlar, (ancak, bu bölümler için, poliçe ile bakım devresi teminatının alınmış olması halinde, ilgili kloz çerçevesinde ek teminat içeriğine giren hasarlar sigortalı sayılır.)

ç) Ayrıca sigorta edilmişse, bakım devresi biten kısımlarda, doğrudan doğruya veya dolayısıyla meydana gelen ziya ve hasarlar,

d) İnşaatla alakalı tüm hava ve kara nakil vasıtaları ile yüzen araçlar,

e) Nakit, kıymetli evrak (çek, senet, pul, esham ve tahvilat gibi) fatura, dosya, borç delilleri ve hesaba ilişkin bütün defter ve evrak, inşaat ve tesisat plan ve proje,

g) Herhangi bir nükleer yakıttan veya nükleer yakıtın yanması sonucu nükleer artıklardan veya bunlara atfedilen sebeplerden husule gelen iyonlayıcı radyasyonların veya radyoaktivite bulaşmalarının ve bunların gerektirdiği askeri ve inzibati tedbirlerin sebep olduğu bütün ziya ve hasarlar, (bu bentte geçen yanma deyimi kendi kendini idame ettiren herhangi bir nükleer ayrışım ''fission'' olayını da kapsayacaktır)

ğ) Kamu otoritesi tarafından sigortalı kıymetler üzerinde yapılacak tasarruflar sebebiyle meydana gelen bütün ziya ve hasarlar,

h) Plan, proje veya hesap hatasından dolayı sigortalı mallarda meydana gelecek fiziksel ziya ve hasarlar,

ı) Malzemenin bozukluğundan, ayıbından veya kusurlu işçilik neticesinde olan hasarlar, (ancak bu sebeplerle bozuk olmayan veya ayıpsız malzemeler ve hatasız işçilikle doğru inşa edilmiş sigortalı diğer kıymetlerde meydana gelecek ziya ve hasarlar teminata dahildir.)

i) İnşaatın yapılması için kullanılan makine ve teçhizatta, mekanik arızalardan ve elektrik arızalarından meydana gelen ziya ve hasarlar, (ancak bu sebeplerle sigortalı diğer kıymetlerde meydana gelecek ziya ve hasarlar teminata dahildir.)

j) Sigortalının veya onun yerine kaim olan sorumlu kişinin, kasdı ve ayrıca sözleşme varsa ağır kusurundan kaynaklanan ziya ve hasarlar,

k) İnşaatın gecikmesinden, kısmen veya tamamen durmasından, taahhüdün tamamlanamamasından, akdin feshinden veya cezai şartların uygulanmasından ileri gelen zararlar dahil kar kaybı ve estetik kusurlar gibi her türlü netice zararları,

l) 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda belirtilen terör eylemleri ve bu eylemlerden doğan sabotaj sonucunda oluşan veya bu eylemleri önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler sonucu meydana gelen biyolojik ve/veya kimyasal kirlenme, bulaşma veya zehirlenmeler nedeniyle oluşacak bütün zararlar

III-Bakım Devresi Teminatını İçeren Sigorta

Yukarıda belirtildiği gibi, yapım işlerinde yüklenicini beklenmedik olaylara karşı sorumluluğu geçici kabul tarihine kadar söz konusudur. Geçici kabul tarihinden sonraki dönem de yüklenici sadece bakım işleri nedeniyle sorumlu tutulabilir. Yüklenicin bakım devresindeki sorumluluğunu da sigorta yaptırma sorumluluğu ve zorunluluğu vardır Bakım Devresi sigorta kapsam ve içeriği Hazine Müsteşarlığınca çıkarılan 01.02. 2009 tarihinden itibaren yürürlüğe giren bakım devresi klozunda gösterilmiştir. Söz konusu düzenlemede bakım devresi sigortasının kapsam ve içeriği aşağıda gösterilmiştir.

Bakım devresi teminatı, inşaatın tamamlanması veya geçici kabulün yapılması yahut işverene teslim edilmesi veya işveren tarafından kullanılması ile başlayıp işveren tarafından kesin kabulün yapılması ile sona erer.

I.Teminatın Kapsamı

İnşaat Sigortası Genel Şartları (Bütün Riskler) hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Genel Şartların A.3 maddesinin (f) bendi kapsamında tamamlanmış veya geçici kabulü yapılmış yahut işveren tarafından kullanılan inşaatta;

a)     Müteahhidin sözleşme şartları dahilindeki yükümlülükleri kapsamında eksik ve kusurların giderilmesi amacıyla yaptığı çalışmalar sırasında sigortalı kıymetlere verdiği zarar ve ziyanlar ile,

b)     Bakım devresi esnasında ortaya çıkan ve inşaat devresinde müteahhidin sorumlu olduğu bir nedene dayanan ziya ve hasarlar temin edilmiştir.

II.Ek Sözleşme ile Teminat Altına Alınabilecek Hal

Müteahhidin sözleşme şartları dahilindeki yükümlülükleri gereğince eksik ve kusurların giderilmesi amacıyla bakım devresinde yaptığı çalışmalar sırasında üçüncü şahısların uğrayacağı zararlar dolayısıyla sigortalıya düşecek hukuki sorumluluklar, ek sözleşme ile teminat altına alınabilir.

III.Teminat Dışında Kalan Haller

Sigortacı, bakım devresinde aşağıdaki haller sebebiyle meydana gelen zararlardan sorumlu değildir.

a)     Bakım faaliyetinden kaynaklanmayan; yangın, infilak, dahili su, duman, kar ağırlığı, her türlü taşıt çarpması,

b)     Her türlü doğal afetler,

c)     Grev, lokavt, kargaşalık, halk hareketleri, kötü niyetli hareketler ve bunların gerektirdiği askeri ve inzibati hareketler,

d)     3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda belirtilen terör eylemleri ve bu eylemlerden doğan sabotaj ile bunları önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler,

e)     Sigortalı kıymetler dışında, sigortalı taraflara ait mevcut bina ve tesislere zarar gelmesi,

f)     Hırsızlık ve hırsızlığa teşebbüs

SONUÇ

Uygulamada yapım işleri ile ilgili olarak geçici kabul tarihine kadar olan sigorta ile geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar olan sigorta konuları karışıklıklara neden olmaktadır. Bu durum geçici kabul tarihinden sonra bakım devresi teminatını düzenleyen sigorta olarak adlandırılmakta farklı koşul ve sonuçlara bağlı bulunmaktadır. Bu durumu hazine müsteşarlığının çıkardığı genel şartlar ayrıntıları ile belirlemektedir.

İHALE HUKUKU İLE İLGİLİ TÜM SORUNLARINIZ İÇİN 0535 645 00 20. HEMEN ARAYIN