SOSYAL DENGE TAZMİNAT ÖDEMELERİ VERGİYE TABİ MİDİR? (Mali Hukuk Sayı: 169, Ocak-Şubat 2014)

1-GİRİŞ

Belediyeler uzun zamandır işçi sendikalarıyla toplu sözleşme yaparak işçilerin ücretlerini yapılan sözleşme kapsamında ödemektedirler. Belediyelerde işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlileri ise yasal düzenleme yapılmadığından bu sözleşmelerden faydalanamamakta ya da bazı belediyeler memur sendikalarıyla sosyal denge sözleşmesi imzalayarak kamu görevlilerine sosyal denge tazminatı ödemektedir. Ancak bu şekilde yapılan sözleşme ve sonucunda ödenen tazminat nedeniyle yapılan incelemelerde Sayıştay Denetçileri tarafından ilgili personeller adına zimmet çıkarılmaktadır. Daha sonra yapılan yasal düzenlemeler ile belediyeler de çalışan kamu görevlilerinin de memur sendikalarıyla sosyal denge sözleşmesi yaparak sosyal denge tazminatı alabilmelerinin yolu açılmıştır.

2-SOSYAL DENGE SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASINI SAĞLAYAN DÜZENLEMELER

İlk yasal düzenleme 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu[1] ile yapılmış ve Kanun’un “Kapsam” başlıklı 2’nci maddesinde;”Bu Kanun, Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin yürütmekle görevli oldukları kamu hizmetlerinin görüldüğü genel,katma ve özel bütçeli idareler,il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı kuruluşlarda kamu iktisadi teşebbüslerinde, özel kanunlarla veya özel kanunların verdiği yetkiye dayanarak kurulan banka ve teşekküller ile bunlara bağlı kuruluşlarda ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarında işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlileri hakkında uygulanır.” hükmü yer almaktadır.

375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin Ek 15’inci maddesi[2]nde; Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine sosyal denge tazminatı ödenebileceği, sosyal denge tazminatının ödenebilecek aylık tutarının, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’na göre yapılan toplu sözleşmede belirlenen tavan tutarı geçmemek üzere ilgili belediye ve il özel idaresinde en çok üyeye sahip kamu görevlileri sendikası arasında Kanunda öngörülen hükümler çerçevesinde yapılabilecek sözleşmeyle belirlenebileceği hükmüne yer verilmiştir.

Ayrıca ikincil düzenleme ise Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Mali ve Sosyal Haklara Dair Toplu Sözleşme[3] ile yapılmış olup,”Sosyal Denge Tazminatı” başlıklı 5’inci maddesinde;” Belediyeler ve bağlı kuruluşlar ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine, 4688 sayılı Kanun’un 32’nci maddesinde yer alan usul ve esaslar çerçevesinde ödenebilecek sosyal denge tazminatı aylık tavan tutarı en yüksek devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) %100’üdür.Sosyal denge tazminatının verilmesi yönünde yapılabilecek sözleşmelerde, tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı,görev yapılan birim ve iş hacmi,görevin önem ve güçlülüğü, görev yerinin özelliği,çalışma süresi,kadro ve görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre farklı olarak belirlenebilir.” hükmü yer almıştır.

3-SOSYAL DENGE TAZMİNATI VERGİYE TABİ MİDİR?

Yukarıda yer alan yasal düzenlemeler sonucunda yapılan sosyal denge sözleşmeleri ve bu sözleşmelere göre ödenecek sosyal denge tazminatlarının vergiye tabi olup olmadığı ödemenin ücret kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceğine bağlıdır.193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 23 ve 25’inci maddesinde gelir vergisinden istisna edilecek ücretler ile ücret sayılan ödemeler belirtilmiş olup, Kanun’un 61’inci maddesinde;” Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.

Ücretin ödenek,tazminat,kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat,zam,avans,aidat,huzur hakkı, prim,ikramiye,gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.” hükmü yer almaktadır.Dolayısıyla GVK’nın 61’inci maddesi gereğince “tazminatlar” ücret kapsamında değerlendirildiğinden sosyal denge tazminat ödemeleri de ücret ödemesi olarak değerlendirilecektir.Aynı Kanun’un 94’üncü maddesinin 1/1’inci bendine göre de hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61’inci madde de yazılı olup ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç) Kanun’un 103 ve 104’üncü maddelerine göre gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.Tevkifat yapılırken de ödeme yapılacak kamu görevlisinin vergi diliminin de (yıllık toplam vergi matrahının) dikkate alınması gerekmektedir.Konuya ilişkin Maliye Bakanlığınca verilen bir özelge ise aşağıdaki gibidir;

“… Buna göre, tarafınıza ödenecek sosyal denge tazminatına ilişkin olarak 4688 sayılı Kanun,Gelir Vergisi Kanunu ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname de herhangi bir istisna hükmüne yer verilmediğinden, bahse konu ödemelerin ücret sayılarak, Gelir Vergisi Kanunu’nun 61,63,94,103 ve 104’üncü maddeleri kapsamında gelir vergisi tevkifatına tabi tutulması gerekmektedir.[4]” açıklamasında bulunulmuştur.

Konuyu damga vergisi açısından değerlendirecek olursak, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesinde, bu Kanuna ekli (I) sayılı tabloda yazılı kağıtların damga vergisine tabi olduğu, bu Kanundaki kağıtlar teriminin, yazılıp imzalanmak veya imza yerine geçen bir işaret konmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek olan belgeler ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgeleri ifade edeceği hükümlerine yer verilmiştir.

Aynı Kanuna ekli (I) sayılı tablonun “IV. Makbuzlar ve diğer kağıtlar” başlıklı bölümünün 1/b fıkrasında, maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye,yemek ve mesken bedeli, harcırah, tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (avans olarak ödenenler dahil) için verilen makbuzlar ile bu paraların nakden ödenmeyerek kişiler adına açılmış veya açılarak cari hesaplara nakledildiği veya emir ve havalelerine tediye olunduğu taktirde nakli veya tediyeyi temin eden kağıtların nispi damga vergisine tabi olduğu hükme bağlanmıştır.56 No’lu Damga Vergisi Genel Tebliği[5] ile 01.01.2013 tarihinden itibaren Kanuna ekli (I) sayılı tablonun IV-1-b fıkrasındaki kağıtlar için damga vergisi oranı binde 7,59 olarak belirlenmiştir.Dolayısıyla yapılacak olan sosyal denge tazminatı ödemelerinden binde 7,59 oranında damga vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir.

Bu noktada dikkat edilmesi gereken diğer bir husus ise yapılacak olan sosyal denge sözleşmelerinde belirlenecek olan tazminat tutarının net veya brüt olarak tespit edilip edilmediğidir.Şayet sözleşmelerin net olarak belirlenmiş olması halinde ilgili belediyelerce net ödenecek tutar brüte iblağ edilerek tutarın bulunması gerekmektedir.Örneğin bir kamu görevlisine her ay 500,00 TL net ödemenin yapılması kararlaştırılmışsa bu ödeme brüte iblağ edilerek yani 500,TL % 84,241’e bölünerek (gelir vergisi ve damga vergisi kesintilerinin %100 den çıkartılarak) 593,53 TL üzerinden tahakkuk işleminin yapılması gerekmektedir.

4-SONUÇ

Yapılan son yasal düzenlemeler ile belediyeler de çalışan kamu görevlilerinin de memur sendikalarıyla sosyal denge sözleşmesi yaparak sosyal denge tazminatı alabilmelerinin yolu açılmıştır.Gelir Vergisi Kanunu’nun 61’inci maddesi gereğince “tazminatlar” ücret kapsamında değerlendirildiğinden sosyal denge tazminat ödemeleri de ücret ödemesi olarak değerlendirilecektir.Dolayısıyla bu ödemeler üzerinden %15 oranında (kamu görevlisinin vergi matrahı da dikkate alınarak) gelir vergisi ve binde 7,59 oranında damga vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir.Ayrıca sosyal denge tazminatları net ödeme olarak belirlenmiş ise ödeme tutarı brüte iblağ edilerek giderleştirilecektir.

KAYNAKLAR

[1] 12.07.2001 tarih ve 24460 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] 375 sayılı KHK’ya Ek 15’inci madde, 11.04.2012 tarih ve 28261 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6289 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun’un 35’inci maddesi ile eklenmiştir.

[3] 01.06.2012 tarih ve 28310 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[4] Gelir İdaresi Başkanlığı İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 30.07.2013 tarih ve 84098128-120(94-2012-7)-477 sayılı Özelgesi

[5] 01.01.2013 tarih ve 28515 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

 1-4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu

 2-193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu

 3-488 sayılı Damga Vergisi Kanunu

 4-375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname

 5- Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Mali ve Sosyal Haklara Dair Toplu Sözleşme

 6-56 No’lu Damga Vergisi Genel Tebliği

 7- Gelir İdaresi Başkanlığı İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 30.07.2013 tarih ve 84098128-120(94-2012-7)-477 sayılı Özelgesi