ŞİRKETLERİN YANLIŞ SİGORTA UYGULAMALARINDA BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ (Mali Hukuk Sayı: 173, Eylül-Ekim 2014)

1. Giriş

Sigorta ilişkisi içerisindeki taraflardan ya da bu ilişkide rol oynayan bir veya birkaçına haksız menfaat sağlamaya yönelik her türlü fiil, yanlış sigorta uygulamasını ifade eder. Sigortacılık sistemine duyulan güveni zedeleyen yanlış sigorta uygulamalarıyla etkin mücadele için “Yanlış Sigorta Uygulamalarının Tespiti, Bildirimi, Kaydı ve Bu Uygulamalarla Mücadele Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”, 30/04/2011 tarih ve 27920 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik ile, yanlış sigorta uygulamalarının tespiti, bildirimi, değerlendirilmesi ve raporlanması ile ilgili usul ve esaslar ile bu çerçevede sigorta ilişkisi ile ilgili tüm tarafların yükümlülüklerine ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.

2. Yanlış Sigorta Uygulamalarında Bilgilendirme

Söz konusu Yönetmeliğin 5. maddesinde yanlış uygulama türleri belirlenmiştir. Bunlar; şirket içi yanlış sigorta uygulamaları, sigortalı yanlış sigorta uygulamaları ve tazminat sürecindeki yanlış sigorta uygulamaları, aracı yanlış sigorta uygulamaları ve diğer yanlış sigorta uygulamalarıdır.

Şirketler ve aracılar yanlış sigorta uygulamalarının önlenmesi, tespiti, kayıt altına alınması, ortadan kaldırılması ve ilgili mercilere bildirimi için ve ayrıca potansiyel riskleri tespit etmek için gerekli tedbirleri almakla yükümlü tutulmuşlardır.

Yönetmeliğin 10. maddesi “bilgilendirme yükümlülüğü” başlığını taşımaktadır. Söz konusu maddeye göre;

“(1) Şirketler; sigortalı, lehdar ve hak sahiplerini sigorta tazminatını etkileyecek konularda yanlış bilgi vermelerinin sonuçları hakkında bilgilendirir.

(2) Yanlış sigorta uygulamalarına dolaylı veya doğrudan sebebiyet veren aracılar hakkında, ilgisine göre, 14/4/2008 tarihli ve 26847 mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sigorta Acenteleri Yönetmeliğinin 11 inci maddesinin dördüncü fıkrası veya 21/6/2008 tarihli ve 26913 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliğinin 21 inci maddesi hükümleri çerçevesinde işlem tesis edilir.”

Söz konusu maddesinin ilk fıkrasıyla şirketlere bilgilendirme sorumluluğu yüklenmiştir. Sigorta tazminatını etkileyecek konularda yanlış bilgi vermenin mevzuatsal sonuçları hakkında lehdar ve hak sahiplerini bilgilendirme sorumluluğu şirketlerdedir.

İlgilisine göre, yanlış sigorta uygulamalarına dolaylı veya doğrudan sebebiyet veren aracılar hakkında işlem tesis edebilmek için iki farklı mevzuat öngörülmüştür. Bunlardan ilki, 14/4/2008 tarih ve 26847 mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sigorta Acenteleri Yönetmeliğinin 11. maddesinin dördüncü fıkrasıdır. Buna göre;

“…

(4) Müsteşarlıkça yapılan inceleme veya denetim sonucunda, Kanunun 32 nci maddesi hükümlerine uygun hareket etmediği tespit edilen acentelerin, acentelik faaliyetleri Müsteşarlıkça altı aya kadar geçici olarak durdurulabilir. Geçici durdurmayı takip eden iki yıl içinde aykırılığın tekrarı halinde acentenin faaliyetleri Müsteşarlıkça tamamen durdurulur ve kaydı Levhadan silinir.”

Madde metninde belirtilen Kanun, 03/06/2007 tarih ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanunudur. Kanunun 32. maddesi “iyiniyet” başlığını taşımaktadır;

“(1) Sigorta şirketleri ve aracılar, her çeşit broşür, izahname ve diğer belgeler ile ilan ve reklâmlarını, taahhütleriyle sigortalıya sağlayacakları hak ve menfaatlerin sınır ve kapsamı dışında bir anlayışa neden olacak şekilde düzenleyemez ve kişi ve kuruluşlara gerçeğe aykırı, yanıltıcı, aldatıcı ve haksız rekabete yol açan beyanda bulunamaz. Bu hükme aykırılığın tespiti halinde durum, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca faaliyet gösteren Reklâm Kuruluna bildirilir.

(2) Sigorta şirketleri, reasürans şirketleri, aracılar ve sigorta eksperleri sigortalıların hak ve menfaatlerini tehlikeye sokabilecek hareketlerden kaçınmak, mevzuat ve işletme planı esaslarına uygun faaliyette bulunmak, sigortacılığın icaplarına ve iyiniyet kurallarına uygun hareket etmek zorundadır.

(3) Sigorta şirketleri, iyiniyet kurallarına aykırı olarak sigorta tazminatının ödenmesini geciktiremez.

(4) Müsteşarlık, sigorta şirketleri, reasürans şirketleri, aracılar ve sigorta eksperlerinin yukarıda sayılan kurallara uymalarını sağlamak üzere gerekli her türlü tedbiri almaya yetkilidir.

(5) Kişilerin, sigorta şirketini seçme hakkı sınırlandırılamaz. Bir sözleşmenin unsurları içinde, taraflardan birinin bu sözleşmede yer alan herhangi bir hususta sigorta yapmaya zorunlu tutulduğu hallerde, söz konusu sigortanın belli bir şirkete yaptırılmasına ilişkin sözleşmeye konulmuş her türlü şart hükümsüzdür.”

Belirtilen metinde yer alan düzenlemelere uygun hareket etmediği tespit edilen acentelerin, acentelik faaliyetleri Hazine Müsteşarlığınca altı aya kadar geçici olarak durdurulabilir. Geçici durdurmayı takip eden iki yıl içinde aykırılığın tekrarı halinde acentenin faaliyetleri Müsteşarlıkça tamamen durdurulur ve kaydı sigorta acenteleri için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından düzenlenecek faal olarak çalışanlara ilişkin kayıtları gösterir levhadan silinir. Nitekim Yanlış Sigorta Uygulamalarının Tespiti, Bildirimi, Kaydı ve Bu Uygulamalarla Mücadele Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te, Sigortacılık Kanununun 32. maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

Yanlış sigorta uygulamalarına dolaylı veya doğrudan sebebiyet veren aracılar hakkında işlem tesis edebilmek için öngörülen ikinci mevzuat, 21/6/2008 tarih ve 26913 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliğinin 21. maddesidir. “Müsteşarlıkça alınacak tedbirler ve ruhsat iptali” başlıklı söz konusu maddeye göre;

“(1) Brokerler, temsil ettiği müşterilerin hak ve menfaatlerine aykırı işlemler yapılması veya brokerlik faaliyetlerine ilgili alanda aralıksız olarak bir yıldan daha uzun bir süre ara verilmesi ve yeterli gerekçe gösterilememesi veyahut sigortacılık mevzuatına aykırı hareket edilmesi hallerinde Müsteşarlıkça uyarılır.

(2) 4 üncü maddede sayılan niteliklerden veya 7 nci maddede istenilen bilgi ve belgelerde aranılan şartlardan herhangi birinin kaybedilmesi veya üç aydan az olmamak üzere Müsteşarlıkça verilen süre içinde söz konusu maddeye aykırılıkların giderilmemesi halinde brokerlerin ruhsatları Müsteşarlıkça iptal edilir.

(3) Müsteşarlıkça ruhsatları iptal edilen brokerler keyfiyetin kendilerine tebliğinden itibaren beş iş günü içerisinde bu hususu ticaret siciline tescil ve Ticaret Sicil Gazetesinde ilan ettirir. Ruhsat iptali, Birlik veya Müsteşarlığın görevlendireceği meslek kuruluşları tarafından Türkiye çapında dağıtımı yapılan ve tiraj bakımından ilk on sırada yer alan günlük gazetelerden ikisinde ayrıca ilan ettirilir ve gazetelerin birer nüshası onbeş gün içinde Müsteşarlığa gönderilir.”

Broker, sigorta veya reasürans sözleşmesi yaptırmak isteyenleri temsil ederek, bu sözleşmelerin yaptırılacağı şirketlerin seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranarak ve teminat almak isteyen kişilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve gerektiğinde sözleşmelerin uygulanmasında veya tazminatın tahsilinde yardımcı olmayı meslek edinen kişidir. Brokerler metnin ilk fıkrasında geçen davranışları gerçekleştirmeleri durumunda ilk etapta Hazine Müsteşarlığı tarafından uyarılırlar.

Brokerlerde aranan nitelik ve şartlardan veyahut ruhsatname başvurusunda istenen bilgi ve belgelerde aranılan şartlardan herhangi birinin kaybedilmesi durumunda, üç aydan az olmamak üzere Müsteşarlıkça verilen süre içinde aykırılıkların giderilmemesi halinde brokerlerin ruhsatları Müsteşarlıkça iptal edilir.  

Ruhsatları iptal edilen brokerler, durumun kendilerine tebliği üzerine bu hususu ticaret siciline tescil ve Ticaret Sicil Gazetesinde ilan ettirirler. İlanda süre, tebliğden itibaren beş iş günüdür. Ruhsat iptali, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği veya Müsteşarlığın görevlendireceği meslek kuruluşları tarafından Türkiye çapında dağıtımı yapılan ve tiraj bakımından ilk on sırada yer alan günlük gazetelerden ikisinde ilan ettirilir. Ayrıca gazetelerin birer nüshası on beş gün içinde Müsteşarlığa gönderilir.

3. Sonuç

Yanlış Sigorta Uygulamalarının Tespiti, Bildirimi, Kaydı ve Bu Uygulamalarla Mücadele Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in yürürlük maddesinde; bu Yönetmelik 01/06/2011 tarihinde yürürlüğe girer hükmü yer almıştır. Şirketler, Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce mevcut bulunan ve yanlış sigorta uygulamaları olarak değerlendirilen durumları, Yönetmeliğin yayımı tarihi olan 30/04/2011 tarihinden itibaren üç ay içerisinde Sigorta Bilgi Merkezi Yönetmeliğine göre kurulmuş olan Sigorta Bilgi Merkezi tarafından belirlenen veri yapısında Merkez veri tabanına işlemek zorundadırlar.  

Yanlış sigorta uygulamalarında bilgilendirme yükümlülüğü şirketlere verilmiştir. Şirketler; sigortalı, lehdar ve hak sahiplerini sigorta tazminatını etkileyecek konularda yanlış bilgi vermelerinin sonuçları hakkında bilgilendirir.

Yanlış sigorta uygulamalarına dolaylı veya doğrudan sebebiyet veren aracılar açısından ise, Sigorta Acenteleri Yönetmeliği ve Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliği ile işlem tesis edilmektedir. Uygulanacak yaptırımlar; acentelik faaliyetlerinin geçici olarak veya tamamen durdurulması, brokerlerin uyarılması veya ruhsatlarının iptalidir.