SENDİKA VE KONFEDERASYONLARDA YAPILACAK DENETİME İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLER İLE TUTULMASI ZORUNLU DEFTER VE KAYITLAR (Mali Hukuk Sayı: 170, Mart-Nisan 2014)

1. Giriş

6356 sayılı 07.11.2012 tarih 28460 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve aynı Kanunun 81’inci maddesinde belirtildiği üzere, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ile 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ilga edilmiştir. 6356 sayılı Kanun, işçi ve işveren sendikaları ile konfederasyonların kuruluşu, yönetimi, işleyişi, denetlenmesi, çalışma ve örgütlenmesine ilişkin usul ve esaslar ile işçilerin ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını belirlemek üzere toplu iş sözleşmesi yapmalarına, uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözümlemelerine, grev ve lokavta başvurmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla yayımlanmıştır.

Bununla birlikte ikincil mevzuatı tamamlamak üzere, 26.11.2013 tarih ve 28833 sayılı Resmi Gazete’de “Sendika ve Konfederasyonların Denetim Esasları ve Tutacakları Defterler İle Toplu İş Sözleşmesi Sicili Hakkında Yönetmelik”, sendika ve konfederasyonların iç ve dış denetimi, tutmak zorunda oldukları dosya, üye kayıt ve üyelik sona erme listeleri, defter ve kayıtlar ile toplu iş sözleşmesi sicilinin tutulmasına ilişkin usul ve esasları düzenleme amacıyla yayımlanmıştır.

Bu çalışmada söz konusu yönetmelik uyarınca, sendika ve konfederasyonlarda yapılacak denetimlere ilişkin yükümlülükler ile tutulması zorunlu defter ve kayıtlar üzerinde durulacaktır.

2. Denetime İlişkin Yükümlülükler

4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 27 nci maddesi gereğince sendika şubesi, sendika ve konfederasyonların denetimlerinin 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 47 nci maddesine göre çıkarılan tüzük hükümlerine göre yapılacağı öngörülmüştür. 2821 sayılı Kanunun yerini alan 6356 sayılı Kanunun 29 uncu maddesi ise kuruluşların iç ve dış denetim esaslarının Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikte düzenleneceğini öngörmektedir. Dolayısıyla Kanuni dayanaktan yoksun kalacak “İşçi ve işveren Sendika ve Konfederasyonlarının Denetimine İlişkin Tüzük” yukarıda bahsedilen yönetmeliğin yayımlanmasıyla birlikte kaldırılmıştır. 4688 sayılı Kanun kapsamındaki sendika, sendika şubesi ve konfederasyonların denetim esasları açısından söz konusu yönetmelik uygulanacaktır. 

Sendika ve konfederasyonların idari ve mali denetimleri, 6356 sayılı Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde bu kuruluşların tüzük hükümleri ile genel kurul kararlarına uygun olarak denetleme kurulları tarafından yapılmaktadır. Ayrıca 3568 sayılı Kanun uyarınca mali müşavirlerin mali denetim yetkileri de devam etmektedir. Bu nedenle, referans alınan 3568 sayılı Kanunun 12 nci maddesine göre tasdik edilen belgelere ilişkin sorumluluk serbest mali müşavirler açısından “uygunluk” ile sınırlandırılmışken; yeminli mali müşavirler bakımından “doğruluğu” da kapsayıcı niteliktedir.

Denetleme kurulu ve yeminli mali müşavirler tarafından yapılan her denetleme faaliyeti sonucunda denetim raporu düzenlenir.Denetleme kurulu ve yeminli mali müşavirler tarafından hazırlanan denetim raporlarında, denetimin konusu ve denetlenen hususlar ile görüşler ayrı ayrı belirtilir. Ancak yeminli mali müşavir raporu, Bağımsız Denetim Yönetmeliğinin 30 uncu maddesinde[1] belirtilen rapor düzenleme ve görüş bildirme yükümlülüğüne göre hazırlanır.Denetleme kurulu ve yeminli mali müşavirler tarafından hazırlanan denetim raporlarının sonucu, denetleme kurulu karar defterine yazılarak denetimi yapanlar tarafından imzalanır.

Denetleme kurulu karar defteri, kuruluşların tutmak zorunda olduğu defterlerden biridir. Hazırlanan denetleme raporları kuruluşların genel kurullarına sunulur. Böylece denetimlerde ortaya çıkabilecek yönetim ve işleyişe ilişkin aksaklıklar kuruluşların genel kurullarına taşınabilir. Denetleme kurulu ile yeminli mali müşavir tarafından yapılacak denetimlere ilişkin raporlar ayrı karar defterine yazılacak ve rapora dayanak teşkil eden denetimi gerçekleştirecek olanlar tarafından imzalanacaktır. Sonucunda denetleme kurulu ve yeminli mali müşavirler tarafından hazırlanan denetim raporları sendika ve konfederasyonların genel kurullarına sunulacaktır.   

Sendika ve konfederasyonların faaliyet, dış denetim ve denetleme kurulu raporları ile genel kurul kararları, genel kurul tarafından belirlenen uygun vasıtalarla derhal yayımlanır. Genel kurul kararlarıyla uygun vasıtaların belirlenmediği durumlarda; faaliyet, dış denetim ve denetleme kurulu raporları ile genel kurul kararları, sendika ve konfederasyonların kurumsal resmi internet sitelerinin ana sayfasında veya ülke genelinde dağıtımı yapılan günlük bir gazetede derhal yayımlanır. Bir başka deyişle, genel kurulca uygun vasıta belirlenmediği durumlarda sendikalar kurumsal resmi internet sitelerinin ana sayfalarında veya ülke genelinde dağıtımı yapılan günlük bir gazetede ilan vererek söz konusu faaliyet, dış denetim ve denetleme kurulu raporları ile genel kurul kararlarını yayınlayacaklardır. Böylece kuruluşlar yönetim ve işleyişlerine ilişkin şeffaflığı sağlamış olacaklardır. Yayın için söz konusu vasıtanın seçimi kuruluşlara bırakılmıştır.

Diğer taraftan, denetleme kurulu ve yeminli mali müşavirler tarafından yapılan denetimler sonucu işlemlerde usulsüzlük veya yolsuzluk tespit edildiğinde; 6356 sayılı Kanun, 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve diğer kanunlar ile sendika ve konfederasyonların tüzük hükümlerine göre yapılması gereken işlemler denetimi yapanlar tarafından on beş gün içinde yerine getirilir.Türk Ceza Kanunu ve diğer kanunlar tarafından öngörülen yaptırımlar haricindeki işlemler her kuruluşun kendi tüzüğünde belirlenebilir.

3. Tutulması Zorunlu Defter ve Kayıtlar

6356 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde kuruluşların tutmak zorunda olduğu defter ve kayıtlar, üye kayıt ve üyelik sona erme listeleri, genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu karar defterleri, gelen ve giden evrak kayıt defterleri ile zimmet defteri, aidat kayıtları, yevmiye ve envanter defterleri ile defterikebir, gelirlere ilişkin kayıt ve defterler ile demirbaş defteri olarak sıralanmıştır.

Tutulan bu defter ve kayıtlar, 04.01.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre demirbaş sınıfına giren her türlü eşya veya malzeme demirbaş defterine kaydedilir.Tutulması zorunlu defterler her olağan genel kurulu izleyen on beş gün içinde notere veya İl Dernekler Müdürlüğüne onaylatılır. Ayrıca sendika ve konfederasyonlar tutmakla yükümlü oldukları defter ve kayıtlar dışında yardımcı defterler de tutabilir. Sendika ve konfederasyonlar bütün defter ve belgeler ile bunların dayanak ve eklerini hizmet binasında bulundurur ve ilgili oldukları yılı izleyen takvim yılından başlayarak on yıl süreyle saklar.

Genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu kararları defterlere en geç bir hafta içinde yazılır.Buna göre, genel kurul kararlarının iki gün içinde divan üyeleri tarafından, diğer kurul kararlarının ise gelecek ilk toplantı zamanı aşılmamak üzere en geç bir ay içinde katılan üyeler tarafından imzalanması zorunludur.Mali işlemler de genel kabul görmüş muhasebe prensiplerine uygun olarak bir ay içinde kaydedilir. Ancak kasa hesabını ilgilendiren işlemler günlük kaydedilir.

Sendika ve konfederasyonların gelirlerini makbuz karşılığında tahsil etmeleri esastır. Makbuzlara sıra numarası, sendika ve konfederasyonların açık unvanı, tahsil olunan paranın miktarıyla dayanağı, parayı veren ve tahsil edenin kimlik bilgileri yazılır. Bir nüshası makbuz cildinde kalmak üzere en az iki nüsha olarak düzenlenir. Doğrudan sendika ve konfederasyonların kasasına veya banka hesaplarına yapılan ödemelerde kasa fişi veya banka dekontu yeterlidir.Buna göre doğrudan kuruluş kasasına veya banka hesaplarına yapılan ödemelerde makbuz zorunlu olmayıp kasa fişi veya banka dekontu yeterli kabul edilmiştir. Böylece kuruluşların gelirlerine ilişkin şeffaflık sağlanabilecektir.

4. Sonuç

Sendika ve konfederasyonların idari denetimleri denetleme kurulları tarafından mali denetimleri ise denetim yetkisine sahip yeminli mali müşavirlerce yapılmaktadır. Bununla beraber denetleme kurulu ve denetçilerin mali konular dahil her türlü faaliyete ilişkin denetim yetkisi de devam etmektedir. Denetleme kurulu ve yeminli mali müşavirler tarafından yapılan her denetleme faaliyeti sonucunda düzenlenen denetim raporları sendika ve konfederasyonların genel kurullarına sunulmaktadır. Ayrıca utulması zorunlu defterler her olağan genel kurulu izleyen on beş gün içinde notere veya İl Dernekler Müdürlüklerine onaylatılır.

[1]Denetim raporu düzenleme ve görüş bildirme yükümlülüğü

MADDE 30 – (1) Denetim faaliyeti sonucunda Kurumun belirlediği şekil ve esaslara göre denetim raporu düzenlenir.

(2) Bu rapor, görüş başlığı altında:

a) Denetim konusunda ayrı ayrı veya toplu olarak denetim kıstasına göre önemli sayılabilecek herhangi bir uyumsuzluğun veya aykırılığın bulunmadığı durumlarda olumlu görüş,

b) Denetim konusunda ayrı ayrı veya toplu olarak denetim kıstasına göre önemli uyumsuzluklar veya aykırılıklar bulunduğu ya da yeterli ve uygun denetim kanıtı toplanamadığı, ancak bunların denetim konusunun genelini etkilemediği durumlarda sınırlı olumlu görüş,

c) Yeterli ve uygun denetim kanıtı elde edildikten sonra, tespit edilen uyumsuzlukların veya aykırılıkların ayrı ayrı veya toplu olarak önemli olduğu ve denetim konusunun genelini etkilediği durumlarda olumsuz görüş,

ç) Denetim konusunun genelini etkileyen önemli hususlarda denetim görüşüne dayanak olacak yeterli ve uygun denetim kanıtının elde edilemediği durumlarda ya da yeterli kanıt toplanmasına rağmen görüş oluşturmayı engelleyen belirsizliklerin sonradan ortaya çıktığı durumlarda görüş bildirmekten kaçınıldığına ilişkin görüş,

içerir.