SAYIŞTAY İLAMLARININ İNFAZI VE İLAMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Muzaffer SAĞLIK[1]

Serhat TAŞPINAR[2]

1. GİRİŞ

Sayıştay, yapmış olduğu denetimler nihayetinde, sorumluların mevzuata aykırı karar, işlem ve eylemleri sebebiyle kamu kaynaklarında azalış veya artışa engel bir durum tespit ettiği takdirde, gerekli illiyet bağını kurarak ilam düzenleyip kamu zararına hükmedebilmektedir.

Usulüne uygun olarak sorumlulara tebliğ edilen ilamlar, kesinleşmesini müteakip hüküm doğurmaya başlamaktadır. İlamların kesinleştiği andan itibaren infazının nasıl yapılacağı, ilamların hangi aşamada muhasebe kayıtlarına alınacağı makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

2. SAYIŞTAY İLAMLARI

Hesap mahkemesi olarak Sayıştay daireleri, sorumluların hesap ve işlemleri ile ilgili olarak düzenlenen yargılamaya esas raporlarda yer alan kamu zararına ilişkin hususları hükme bağlamaktadır. Diğer bir ifade ile Sayıştay daireleri, sorumluların hesap ve işlemlerine ilişkin düzenlenen yargılamaya esas raporlarda yer alan kamu zararına ilişkin hususlarda ilam düzenlemektedir.

Sayıştay Denetçileri, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap ve işlemlerinin denetimi sırasında kamu zararına yol açan bir hususu tespit ederlerse, sorumluların savunmalarını almakta ve mali yılsonu itibariyle yargılamaya esas rapor düzenlemektedirler.

Denetçiler tarafından düzenlenen yargılamaya esas raporlar eki belgelerle birlikte Sayıştay Başkanlığına sunulmakta, başkanlık ise bu raporları en geç on beş gün içinde hesap yargılamasının yapılacağı Sayıştay dairesine göndermektedir.

İlgili Sayıştay dairesinin başkanı ilk olarak, yargılamaya esas rapor hakkında Sayıştay Başsavcılığı’nın görüşünü almakta akabinde savcılık görüşünü ihtiva eden mezkûr raporu incelemesi ve yazılı düşüncesini bildirmesi için daire üyelerinden birine vermektedir. Sayıştay üyesinin yargılamaya esas rapor üzerinde inceleme yapıp görüşünü bildirmesini müteakip, raporda konu edilen hesap ve işlemlerin yargılanmasına başlanmaktadır. Hesap yargılaması sırasında savcı da hazır bulunmakta ve düşüncesini açıklamaktadır. Bunun dışında, gerekli görülürse açıklamalarda bulunmak üzere ilgili grup başkanı, raporu düzenleyen denetçi, sorumlular ve ahizler de yargılamaya çağrılabilmektedir.

Sayıştay daireleri tarafından yapılan hesap yargılaması sonucunda; ya hesap ve işlemlerin yasal düzenlemelere uygunluğuna ya da kamu zararının sorumlulardan tazminine hükmedilmektedir. Bu hükümler dışında, gerekli görülen hususların ilgili mercilere bildirilmesi yönünde de karar verilebilmektedir. Verilen hüküm ve kararlar gerekçeli olarak tutanağa bağlanmakta, akabinde daire başkanı ve üyeler tarafından imzalanarak ilam düzenlenmektedir.

Gerekçeli olarak düzenlenen Sayıştay ilamlarının ikişer nüshası daire başkanı ve üyeler tarafından imzalanmakta, imzalı nüshalardan biri dairede alıkonulmaktadır. Diğer imzalı nüsha ile imzasız nüshalar, rapor dosyası ile birlikte Sayıştay Başkanlığına gönderilmektedir. Sayıştay Başkanı veya görevlendireceği kimseler tarafından Sayıştay mührü ile mühürlenip imza edilen nüsha Başkanlıkça saklanmaktadır.

Sayıştay ilamlarında;

a) Daire ve karar numarası, ilgili kamu idaresinin adı ve denetim dönemi,

b) Raporu düzenleyen denetçinin, savcının ve ilamı yazan raportörün ad ve soyadları,

c) Sorumluların ve varsa vekil veya temsilcilerinin ad-soyadları ile unvan ve adresleri,

ç) Denetçinin rapora konu ettiği hususların ve dayandığı hukuki sebeplerin özeti, savcının düşüncesi, istem sonucu ve sorumluların savunmalarının özeti,

d) Duruşma yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise hazır bulunanların ad ve soyadları,

e) Kararın hukuki dayanakları ile gerekçesi, tazmin hükmolunan hallerde tazmin miktarı ve uygulanacak faizin başlangıç tarihi,

f) Tahsil edilmek suretiyle ilişiği giderilmiş hususlar ve ahizleri ile tahsilat miktarları,

g) Sorgu üzerine tahsil edilmiş olan miktarların yersiz tahsil edildiğine karar verilmesi durumunda, tahsilata ilişkin belgelerin tarih ve numarası, sorumluların ve ahizlerin ad ve soyadları ile iade gerekçesi,

ğ) Hüküm dışı bırakılan hususlar,

h) Kararın tarihi ve oybirliği veya oy çokluğu ile verilmiş olduğu ve varsa muhalefet şerhi,

ı) Hesap yargılamasını yapan daire başkan ve üyelerinin ad ve soyadları ile imzaları, yer almaktadır.

Bundan sonraki aşama ilamların tebliği aşamasıdır. Sayıştay ilamları; Başsavcılığa, sorumlulara, sorumluların bağlı olduğu kamu idarelerine, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri için Maliye Bakanlığına ve ilgili muhasebe birimine tebliğ edilmektedir.

Sayıştay dairelerince verilen ilamların son hüküm mercii ise Sayıştay Temyiz Kuruludur; Sayıştay daireleri tarafından verilen kararlara karşı Sayıştay Temyiz Kurulunda itiraz edilebilmektedir. Sayıştay Temyiz Kurulu Sayıştay daireleri tarafından verilen kararları temyizen incelemekte ve nihai kararı vermektedir. Temyiz kurulunun kararı kesindir.[3]

3. SAYIŞTAY İLAMLARININ İNFAZI

Sayıştay ilamlarının infaz edilebilmesi için, en başta bu ilamların “kesinleşmiş” olması gerekmektedir. Sayıştay ilamları iki şekilde kesinleşmektedir: Ya düzenlenen ilam Sayıştay Kanunda belirtilen 60 günlük süre içerisinde temyiz edilmemekte ve bunun sonucunda kesinlik kazanmaktadır. Ya da yapılan temyiz başvurusu Temyiz Kurulunca karara bağlanmakta ve ilgili ilam kesinleşmektedir.

Sayıştay ilamlarının gereği, ilamın kesinleşmesinden sonraki 90 gün içerisinde yerine getirilmelidir. İlam hükümlerinin yerine getirilmesinden, ilamların gönderildiği kamu idarelerinin üst yöneticileri sorumludur. Üst yöneticinin kim olduğu ise 5018 sayılı Kamu Yönetimi ve Kontrol Kanununda belirlenmiştir.

Mezkûr kanuna göre üst yönetici; “Bakanlıklarda müsteşar, diğer kamu idarelerinde en üst yönetici, il özel idarelerinde vali ve belediyelerde belediye başkanı üst yöneticidir. Ancak, Millî Savunma Bakanlığında üst yönetici Bakandır.”

Sayıştay ilamlarının gereğini yerine getirmekle (kamu zararını tahsil etmekle) mükellef olan üst yöneticinin göz önünde bulundurması gereken ilk mevzuat hükmü, 6085 sayılı Sayıştay Kanunun 52’nci maddesinin 2’nci bendidir. Mezkûr hüküm şu şekildedir: “İlamlarda gösterilen tazmin miktarı hüküm tarihinden itibaren kanuni faize tabi tutularak, 9.6.1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre tahsil olunur.”

Mamafih şunu da ifade etmek gerekir ki 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununa göre tahsilat, kamu zararının tahsil yollarından sadece bir tanesidir. Bunun dışında Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 12’nci maddesi 2’nci bendine göre “Rızaen ve sulh yolu ile ödenmek” suretiyle ya da 22.4.1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu[4] hükümlerine göre takas yapılmak suretiyle tahsilat ta yapılabilmektedir.

• Rızaen ve Sulh Yolu İle Tahsilat

Kamu zararından doğan alacaklar, sorumlularına ve/veya ilgililerine rızaen veya ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde sulh yoluyla ödettirilerek tahsil edilebilir Şöyle ki

Oluştuğu tarih itibarıyla 16 yaşından büyükler için tespit edilen asgarî ücretin bir aylık brüt tutarının yarısını geçmeyen alacaklar, merkezde üst yöneticinin, taşrada ise idarenin en üst yöneticisinin izni ve sorumlunun ve/veya ilgilinin kabul etmesi koşuluyla, tebliğ tarihini izleyen aybaşından itibaren aylığından kesilerek rızaen tahsil edilir.

Bu tutarları aşan alacaklarda ilgili mevzuata aykırı olmayacak şekilde sulh yolu temin edilebilirse, sulh işleminin kesinleştiği tarihi izleyen aybaşından itibaren sorumlunun ve/veya ilgilinin aylığından kesilerek kamu alacağı tahsil edilir.

Burada dikkat edilmesi gereken nokta aylıklardan yapılacak kesinti tutarının, sorumlulara ve/veya ilgililere yapılan her türlü aylık, ödenek, zam, tazminat dahil bir aylık net ödemelerinin dörtte birinden az, üçte birinden çok olamayacağıdır.

• Takas Suretiyle Tahsilat

Kamu zararı sonucunda ortaya çıkan alacaklar, sorumluların ve ilgililerin kamu idaresiyle olan özel hukuk ilişkilerinden doğan alacaklarından 818 sayılı Kanun hükümlerine göre takas suretiyle tahsil edilebilir.

Takas suretiyle tahsil için;

1. a) Alacaklı kamu idaresi ile sorumlu ve/veya ilgilinin karşılıklı olarak alacaklı ve borçlu durumunda olmaları,
2. b) Takas edilecek borç ve alacağın nakit olması,
3. c) Takas edilecek borç ve alacağın her ikisinin de vadesinin gelmiş olması,

ç) Takas yapılmadan önce sorumluya ve/veya ilgiliye alacağının borcuna takas suretiyle mahsup edileceğinin bir yazı ile bildirilmesi veya alacağını talep ettiği zaman borcu ile takas edileceğinin beyan edilmesi, gerekir.

(3) Borç ve alacaktan birisi şarta bağlı bulunuyorsa veya henüz vadesi gelmemiş ise takas yapılamaz.

3.3. İcra Yoluyla Tahsilat

Sayıştay ilâmları ile hüküm altına alındığı halde sorumluları ve/veya ilgilileri tarafından rızaen ödenmeyen kamu zararından doğan alacaklar, 2004 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil edilir. Şöyle ki

Kamu idarelerinin strateji geliştirme birimleri ile taşrada bulunan takibe yetkili birimleri, başta tapu, banka, vergi dairesi, trafik şubesi ve sosyal güvenlik kurumları olmak üzere ilgili tüm yerlerden sorumluların ve ilgililerin malvarlığı araştırmasını yaparak veya yaptırarak alacak takip dosyası tamamlarlar. Akabinde icra takibatının yapılması veya gereken hallerde yetkili mercilerden takipten vazgeçme onayının alınması için alacak takip dosyasını kamu idaresini temsile yetkili hukuk birimine gönderirler.

Takipten vazgeçme onayı, genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde 8.1.1943 tarihli ve 4353 sayılı Kanun hükümlerine göre, diğer kamu idarelerinde ise özel mevzuatlarındaki hükümlere göre alınır.

4. SAYIŞTAY İLAMLARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Sayıştay ilâmları ile bildirilen kamu zararından doğan alacaklar, ilâmların idarelerine ulaştığı tarihten itibaren 5 gün içerisinde muhasebe kayıtlarına alınmalıdır. Kontrol, denetim veya inceleme sonucunda tespit edilen kamu zararından doğan alacaklar ise Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 7’nci maddesine göre yapılacak değerlendirme sonucunun yazılı hale getirildiği tarihten itibaren beş iş günü içerisinde muhasebe kayıtlarına alınmak durumundadır.

Kamu zararından doğan alacağın muhasebe kayıtlarına alınması istemi, merkezde strateji geliştirme birimleri tarafından, taşrada ise takibe yetkili birim tarafından istenir. Bu istem yapılırken muhasebeleştirmeye esas belgelerin birer nüshası muhasebe birimine gönderilir. Taksitlendirilen kamu zararı alacaklarında ise taksitlendirme kararının bir örneği, karar tarihinden itibaren beş iş günü içerisinde muhasebe birimine gönderilmek durumundadır.

Sayıştay sorgularının ihbar kabul edilip kamu zararının oluştuğuna karar verilmesi durumunda da aynı şekilde hareket edilir.

Muhasebe birimi, Sayıştay ilâmına istinaden bildirilenleri ilâmda belirtilen sorumlular adına; adlî, idarî veya askerî mahkeme kararlarına istinaden bildirilenleri kararda tazminle yükümlü olduğu belirtilenler adına; bunların dışındakileri ise sorumlular ve ilgililer adına hesaplara kaydeder. Muhasebe kayıtlarına alınan her bir alacak için bir tahsilat izleme dosyası açılır.

Kamu zararından doğan alacakların muhasebe kayıtlarına alınması ve izlenmesine ilişkin diğer hususlarda, kamu idarelerinin tabi oldukları muhasebe yönetmeliklerinde belirlenen usul ve esaslar uygulanır.

ÖRNEKLER:

Örnek-1: C İl Özel İdaresi eşi çalışmayan Bay C için Aile Yardım Ödeneği ödemektedir. Sayıştay denetçileri Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünden yaptıkları sorgulama neticesinde Bay C’nin eşinin 3 aydır çalıştığını buna rağmen bu 3 ay için Bay C’ye Aile Yardım Ödeneği verildiğini tespit etmişlerdir. Konu, ilgili Sayıştay dairesi tarafından yargılanarak ilâma bağlanmış ve tazmin hükmü sorumlulara tebliğ edilmiştir. 3 aylık yersiz ödenen Aile Yardım Ödeneği 500 TL’dir. Aile yardım ödeneğinin fazla ödenmesi asgari geçim indiriminin hesaplanmasını da etkilediğinden dolayı asgari geçim indirimi içinde 3 aylık 50 TL yersiz ödemede bulunulmuştur.(Faiz ihmal edilmiştir.)

AÇIKLAMA: Yersiz ödenen Aile Yardım Ödeneği bütçeye gider olarak kaydedildiğinden dolayı bu hesap ile ilgili kişiden yapılacak olan tahsilat muhasebe kayıtlarının denkliğinin sağlanması amacıyla bütçeye gelir olarak kaydedilecektir.

• Yersiz ödenen tutarın tespiti halinde

• Yersiz ödenen tutarın Bay C den tahsil edildiğinde;

• Yukarıda yapmış olduğumuz açıklamadan dolayı bütçeye gelir kaydı;

Örnek-2: F Belediyesinde Hukuk İşleri Müdürlüğüne vekâlet eden Bay A’nın asilde aranan şartları taşımamasına rağmen müdürlük için vekâlet ücreti aldığı Sayıştay Denetçileri tarafından tespit edilmiştir.^[5] Denetçilerin yazdığı rapor Sayıştay dairelerinde yargılanarak tazmine hükmedilmiş, akabinde Sayıştay ilamı sorumlulara tebliğ edilmiştir. Bununla beraber karar 60 gün içinde Temyiz edildiğinden Bay A karar çıkana kadar herhangi bir ödeme yapmamıştır. Zararın oluştuğu tarihten itibaren borcun aslı 2.000-TL ve faizi 500-TL’dir.

• Alacak ve faizin tahakkuku:

• Sayıştay Temyiz Kurulu tazmin hükmünü bozarak kaldırılmasına karar vermiştir. (Aynı yıl içinde karar verilirse;)

• Sayıştay Temyiz Kurulu tazmin hükmünü bozarak kaldırılmasına karar vermiştir. (Yılı geçtikten sonra karar verilirse;)

Örnek-3: Geçici görev ile görevlendirilen Bayan F’ ye “Aylık/kadro derecesi 5-15 olanlar” bölümünden ödeme yapılması gerekirken “Aylık/kadro derecesi 1-4 olanlar” bölümünden ödeme yapıldığından 150-TL’lik bir fazla ödemeye sebebiyet verilmiştir. Bu durum Sayıştay Denetçileri tarafından tespit edilmiş ve sorumluların savunmaları alınmak üzere sorgu gönderilmiştir.

• Yersiz ödenen tutarın tespiti halinde

• Yersiz ödenen tutarın Bay C den tahsil edildiğinde;

• Yukarıda yapmış olduğumuz açıklamadan dolayı bütçeye gelir kaydı;

AÇIKLAMA: Sayıştay Denetçilerinin savunma alınmak üzere gönderdikleri sorgular üzerine 140- Kişilerden Alacaklar Hesabının çalıştırılacağına dair mevzuat bilgisi bulunmamaktadır. Ancak Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 9’inci maddesi 1’nci bendinde “ Sayıştay sorgularının ihbar kabul edilerek yapılan değerlendirme sonucunda kamu zararının oluştuğuna karar verilmesi halinde de aynı şekilde işlem yapılır”[6]. hükmü gereği Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 7’nci maddesindeki değerlendirme sonucunda Kişilerden Alacaklar hesabı çalıştırılabilir.

5. SONUÇ

832 sayılı eski Sayıştay Kanununda “Sayıştay ilamlarının yerine getirilmesini izlemekten, ilamların gönderildiği dairelerin en büyük amiri sorumludur. Sayıştay ilamlarının infazını izlemeyenlerin aylıkları, Sayıştay’ın istemi üzerine ilgili dairelerince yarım olarak ödenir ve yarım aylık kesilmeye başlandığı tarihten itibaren Sayıştay’ca belli edilen sürede ilgili dairelerince tayinlerindeki usule göre işten el çektirilerek haklarında gerekli kovuşturma yapılır.” hükmü bulunmaktaydı. 6085 sayılı Yeni Sayıştay Kanununda ilamların yerine getirilmesi sorumluluğu yine Üst Yöneticiye verilmiş ancak yaptırım maddesi çıkarılmıştır.

Mamafih 06.03.2014 ve 02.04.2013 tarihli Anayasa Mahkemesi kararlarında, mahkeme heyeti Sayıştay'ın Anayasal konumu irdelemiş, yapılan genel değerlendirmede Sayıştay'ın sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlama görevi yönünden yargısal bir faaliyet icra ettiğini ve bu çerçevede verilen kararların maddi anlamda kesin olduğu, kesin hüküm vermesi nedeniyle bunu sonuçsuz veya etkisiz kılacak şekilde gerek idari gerekse yargısal makamlar nezdinde bir karar alınmasının söz konusu olamayacağını belirtmiştir.

Anayasa Mahkemesi’nin bu son kararları çerçevesinde denilebilir ki üst yöneticilere kanun ile verilen Sayıştay ilamlarının takibi sorumluluğunun yerine getirilmemesi, herhangi bir mahkeme kararını yerine getirmemek ile eş değerdir. Binaenaleyh üst yöneticilerin bu konu hakkında azami özen göstermeleri gerekmektedir.

[1] Sayıştay Uzman Denetçisi

[2] Sayıştay Denetçisi

[3] DEDEOĞLU, Erdoğan, “Sayıştay İlamların İnfazı Konusunda Yeni Yasanın Getirdiği Yenilikler”, Dış Denetim Dergisi.

[4] Adı geçen Kanun, 04.02.2011 tarih ve 27836 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan Türk Borçlar Kanunu olarak değiştirilmiştir.

[5] 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 71’nci maddesi gereğince sorumlulardan tahsil edilmesi gereken kamu zararlarında faiz başlangıç tarihi zararın oluştuğu tarihtir.

[6] Sayıştay veya mahkeme ilâmları ile bildirilen kamu zararından doğan alacakların, ilâmların idarelerine ulaştığı; kontrol, denetim veya inceleme sonucunda tespit edilen kamu zararından doğan alacakların ise 7’nci maddeye göre yapılacak değerlendirme sonucunun yazılı hale getirildiği tarihten itibaren beş iş günü içerisinde, merkezde strateji geliştirme birimlerince, taşrada ise takibe yetkili birimce muhasebeleştirmeye esas belgelerin birer nüshası muhasebe birimine gönderilerek, sorumlular ve ilgililer adına muhasebe kayıtlarına alınması istenilir. Taksitlendirilen kamu zararı alacaklarına ilişkin kararın bir örneği de karar tarihinden itibaren beş iş günü içerisinde muhasebe birimine gönderilir.