MEMUR AYNI YAKINI İÇİN BİRDEN FAZLA REFAKAT İZNİ KULLANABİLİR(Mİ?) (Mali Hukuk Sayı: 167, Eylül-Ekim 2013)

1-GİRİŞ

Memurlar için 1965 yılından buyana uygulanan 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu en kapsamlı değişikliğe 6111 sayılı Kanun[1] ile uğramıştır. Memurun eşinin annesi ve babasının vefatı halinde mazeret izni verilmesi, doğum yapan memurun eşine de aylıksız izin verilmesi, hizmet haricinde şart aranmadan verilen aylıksız izinde sürenin bir yıla çıkarılması ve gerekli hizmet süresinin beş yıla indirilmesi, memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde altı aya kadar aylıklı izin verilmesinin sağlanması bu yeni haklardan  bazılarıdır.

Uygulamada ise bu yeni hakların verilmesine ilişkin usul ve esaslarda tereddütlere düşülmektedir. İlk defa 6111 sayılı Kanun ile getirilen düzenleme neticesinde memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde altı aya kadar aylıklı izin verilmesinin sağlanması hususunda özellikle  memurun  aynı kişi ile ilgili olarak farklı hastalık veya kazadan dolayı birden fazla refakat izni kullanıp kullanmayacağı veya memurun bir defaya mahsus mu bu haktan yararlanacağı konusunda açıklık bulunmamaktadır.

Bu makalede 657 sayılı Kanunun 6111 sayılı Kanunla değiştirilmesi sonrasında ortaya çıkan durum ve “Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları ile Hastalık ve Refakat İznine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik[2]” kapsamında  memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde altı aya kadar aylıklı izin verilmesine ilişkin usul ve esaslardan bahsedilecektir.

2- İLGİLİ MEVZUAT

Memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde verilecek refakat iznine 657 sayılı Kanunun 6111 sayılı Kanunun 107 nci maddesi ile değişik 105 nci maddesinin son fıkrasında “Ayrıca, memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde, bu hâllerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, aylık ve özlük  hakları korunarak, üç aya kadar izin verilir. Gerektiğinde bu süre bir katına kadar uzatılır.” Denilmek suretiyle yer verilmiştir.

Ayrıca Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları ile Hastalık ve Refakat İznine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 12 nci maddesinin birinci fıkrası ile 30.12.1980 tarihli ve 8/2175 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Memurların Hastalık Raporlarını Verecek Hekim ve Sağlık Kurulları Hakkında Yönetmelik” yürürlükten kaldırılmıştır. Son düzenleme olan Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları ile Hastalık ve Refakat İznine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “Refakat iznine ilişkin esaslar” başlıklı 10 ncu maddesinde de “(1) Memurlara 657 sayılı Kanunun 105 inci maddesinin son fıkrası uyarınca izin verilebilmesi için memurun;

a) Bakmakla yükümlü olduğu ana, baba, eş ve çocuklarından birinin,

b) Bakmakla yükümlü olmamakla birlikte refakat edilmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocuklarıyla kardeşlerinden birinin,

ağır bir kaza geçirdiğinin veya tedavisi uzun süren bir hastalığı bulunduğunun sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi zorunludur.

(2) Birinci fıkra çerçevesinde düzenlenecek ve refakat sebebiyle izin verilmesine esas teşkil edecek sağlık kurulu raporunda; refakati gerektiren tıbbî sebepler, refakat edilmediği takdirde hayatî tehlike bulunup bulunmadığı, sürekli ve yakın bakım gerekip gerekmediği, üç ayı geçmeyecek şekilde refakat süresi ve varsa refakatçinin sahip olması gereken özel nitelikler yer alır. Gerekli görülmesi hâlinde üç aylık süre aynı koşullarda bir katma kadar uzatılır.

(3) Aynı kişiyle ilgili olarak aynı dönemde birden fazla memur refakat izni kullanamaz.

(4) Aynı kişi ve aynı vakaya dayalı olarak verilecek refakat izninin toplam süresi altı ayı geçemez.

(5) İzin süresi içinde refakati gerektiren durumun ortadan kalkması hâlinde memur iznin bitmesini beklemeksizin göreve başlar. Bu durumda veya izin süresinin bitiminde, göreve başlamayan memurlar izinsiz ve özürsüz olarak görevlerini terk etmiş sayılarak haklarında 657 sayılı Kanun ve özel kanunların ilgili hükümlerine göre işlem yapılır.

(6) Refakat izni kullanılırken memurun aylık ve özlük hakları korunur.” Denilmek suretiyle konuya açıklık getirilmiştir.

3- REFAKAT İZNİ KİMLER NEDENİYLE KULLANILABİLİR?

Memurlar için yeni ve dikkat çekici bir hak olarak karşımıza çıkan refakat izninin kimler nedeniyle kullanılabileceği hususunda izin kullanılmasında neden olacak kişiler ikiye ayrılmıştır. Bunlardan birincisi memurun bakmakla yükümlü olduğu ana, baba, eş ve çocuklarıdır. İkincisi ise bakmakla yükümlü olmamakla birlikte refakat edilmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocuklarıyla kardeşleridir. Burada kapsamdaki bakmakla yükümlü olunan kişilerle bakmakla yükümlü olmadığı kişiler için refakat izni kullandırılmasında bakmakla yükümlü olunmasa dahi memurun refakat izni verilmesi öngörülen yakınlarının ağır bir kaza geçirmesi veya uzun süreli hastalığı bulunmasında refakat izni verilmesinde aradaki farkın “refakat edilmediği takdirde hayati tehlikenin bulunması” halidir.

4- REFAKAT İZNİNDE AMİRİN TAKDİR HAKKI VARMIDIR?

Memurlara refakat izni verilmesinin dayanağı olan 657 sayılı Kanunun 105 nci maddesinin “memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde, bu hâllerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, aylık ve özlük  hakları korunarak, üç aya kadar izin verilir.”  hükmünde net olarak yer alan “verilir” ifadesi nedeniyle belirtmek gerekir ki memurlara aylıklı olarak en fazla altı aya kadar refakat izni verilmesinde kurumların ve bu kapsamda amirlerin inisiyatifi bulunmamakta olup kişilerin usulüne uygun sağlık raporları ile başvurmaları halinde kurumları refakat iznini kullandırmak zorundadır.

5- REFAKAT İZNİNE DAYANAK SAĞLIK RAPORUNUN DÜZENLENMESİ

Yakınları nedeniyle refakat izni talep edecek memurun yakını için düzenlenecek ve refakat sebebiyle izin verilmesine esas teşkil edecek sağlık kurulu raporunda;

• Refakati gerektiren tıbbî sebepler,
• Refakat edilmediği takdirde hayatî tehlike bulunup bulunmadığı,
• Sürekli ve yakın bakım gerekip gerekmediği,
• Üç ayı geçmeyecek şekilde refakat süresi,
• Varsa refakatçinin sahip olması gereken özel nitelikler,

Yer almalıdır. Gerekli görülmesi hâlinde üç aylık süre aynı koşullarda üç ay daha uzatılır. Aynı kişiyle ilgili olarak aynı dönemde birden fazla memur refakat izni kullanamamaktadır. Aynı kişi ve aynı vakaya dayalı olarak verilecek refakat izninin toplam süresi altı ayı geçememektedir. İzin süresi içinde refakati gerektiren durumun ortadan kalkması hâlinde memur iznin bitmesini beklemeden göreve başlamak zorundadır. Bu durumda veya izin süresinin bitiminde, göreve başlamayan memurlar izinsiz ve özürsüz olarak görevlerini terk etmiş sayılarak haklarında 657 sayılı Kanun ve özel kanunların ilgili hükümlerine göre işlem yapılmaktadır. Refakat izni kullanılırken memurun aylık ve özlük hakları korunmaktadır.

6- AYNI KİŞİ İÇİN BİRDEN FAZLA REFAKAT İZNİ KULLANILMASI

Makalede bahsedilen 657 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelik hükümleri ile değerlendirmeler kapsamında memurun;

a) Bakmakla yükümlü olduğu ana, baba, eş ve çocuklarından birinin,

b) Bakmakla yükümlü olmamakla birlikte refakat edilmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocuklarıyla kardeşlerinden birinin,

Ağır bir kaza geçirdiğinin veya tedavisi uzun süren bir hastalığı bulunduğunun sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla kullanacağı refakat izninin kişi olarak değil de meydana gelen olay başına değerlendirilmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Kurumlar ve bu kapsamda da amirler aynı kişi için birden fazla olay için memurun talebi halinde refakat izni kullandırmak zorundadır.

Örnek: Memurun kalp hastası olan ve hastalığı ilerlemiş ve memur refakat etmezse hayatı tehlikeye gireceği sağlık kurulu raporu ile belgelemiş annesi için memur talep ederse altı aya kadar özlük ve mali haklarına dokunulmaksızın refakat izni kullanmışken altı aydan sonra annesi iyileşmezse bu sefer annesinin tansiyon hastalığı nedeniyle yeni bir sağlık kurulu raporu ibraz  ederse kurumu memura yine refakat izni kullandırmak zorundadır. Memurun annesinin daha sonra karaciğer veya böbrek hastalığı nükseder de memur usulüne uygun sağlık kurulu raporu ile bu durumu da belgelerse memur bu hastalıklar için de ayrıca refakat izni kullanabilecektir.

Örnek: Bir memurun bakmakla yükümlü olduğu çocuğunun bisiklete binerken ayağının kırılması ve kırığın iyileşmesinin iki ayı bulmasının sağlık kurulu raporu ile belgelenmesi halinde memura bu olay için talep etmesi halinde iki ay refakat izni kullandırılmak zorundadır. Memurun aynı çocuğu altı ay sonra tekrar bisiklete binerken bu sefer kolunu kırar da yine kolu alçıya alınır ve tedavisi yine iki ayı bulacaksa yine memurun talebi halinde kurumu iki ay refakat izni kullandırmak zorundadır.

7- DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI EMSAL GÖRÜŞÜ

Ücretli refakat izni olarak en fazla altı aya kadar memura verilen bu iznin devamında iyileşemeyen hasta yakını için memura aylıksız izin de verilebilmektedir. Makale konusu ücretli mazeret izni olmak birlikte bu konuya emsal olacak memurun yakının hastalığı nedeniyle verilen aylıksız iznin kullanımında da aynı kişi için farklı hastalıktan dolayı birden fazla izin kullanılabileceğine ilişkin Devlet Personel Başkanlığı görüşleri de bulunmaktadır.

Bakmaya mecbur olduğu birinci derece yakınının rahatsızlığından dolayı toplam on iki ay aylıksız izin kullanan Devlet memurunun, aynı yakınının farklı bir rahatsızlığı için de ayrıca aylıksız izin kullanabileceğine ilişkin Devlet Personel Başkanlığının 31.10.2008 tarih ve 18683 sayılı görüş yazısında “Her ikisi de Devlet memuru olan anne ve babanın birinci derece  yakınının rahatsızlığı sebebiyle aynı tarihlerde veya farklı tarihlerde her iki memura da ayrı ayrı aylıksız izin verilip verilmeyeceği ile bakmaya mecbur olduğu birinci derece yakınının rahatsızlığından dolayı toplam 12 ay aylıksız izin kullanan Devlet memurunun, aynı çocuğun farklı bir rahatsızlığı için de ayrıca aylıksız izin kullanıp kullanamayacağı hususlarında tereddüde düşüldüğünden bahisle, yapılacak işleme esas Başkanlık görüşümüzün talep edildiği ilgi yazı incelenmiştir.

Bilindiği üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 108 inci maddesinde; “Devlet memurunun bakmaya mecbur olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya önemli bir hastalığa tutulmuş olması hallerinde, bu hallerin raporla belgelendirilmesi şartıyla Devlet memurlarına, istekleri üzerine en çok altı aya kadar aylıksız izin verilebilir. Aynı şartlarla bu süre bir katına kadar uzatılabilir.” hükmü yer almaktadır.

Yukarıdaki hüküm çerçevesinde, Devlet memuru olan anne ve babanın birinci derece yakınının rahatsızlığından dolayı aynı tarihlerde veya farklı tarihlerde her iki memura da ayrı ayrı aylıksız izin verilmesi hususunda aksine bir hüküm bulunmaması sebebiyle, Devlet memuru olan anne ve babaya 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde, hastaya aynı tarihte birden fazla kişinin refakat etmesi gerektiği hususunun rapor ile belgelendirilmesi kaydıyla ayrı ayrı aylıksız izin verilmesinin mümkün olduğu; 6 ay ücretsiz izin verilen Devlet memurlarına aynı şartlarda verilen sürenin bir katına kadar uzatılabilmesinin ve farklı konu ve kişilere bağlı olarak tekrar bir 6 ay daha izin verilebilmesinin mümkün olması sebebiyle, bakmaya mecbur olduğu birinci derece yakınının rahatsızlığından dolayı toplam 12 ay aylıksız izin kullanan Devlet memurunun, aynı yakınının farklı bir rahatsızlığı için de ayrıca aylıksız izin kullanabileceği mütalaa edilmektedir.” denilmek suretiyle  memurun bakımına muhtaç bir yakınının birden fazla hastalığı için ayrı ayrı aylıksız izin kullandırılabileceği konusunda olumlu görüş bildirilmiştir.

8- SONUÇ

Memurun bakmakla yükümlü olduğu ana, baba, eş ve çocuklarından birinin veya bakmakla yükümlü olmasa da refakat edilmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocuklarıyla kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirdiğinin veya tedavisi uzun süren bir hastalığı bulunduğunun sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla üçer ay olmak üzere en fazla altı ay  ücretli izin kullandırılmasında kurumların bir takdir hakkının bulunmadığı unutulmamalıdır. Memurun usulüne uygun olarak düzenlenmiş sağlık raporu ile durumu belgelendirmesi ve sağlık raporunu kurumuna ibraz etmesi halinde kurumu derhal sağlık raporunu inceleyerek rapor usulüne uygun ise memura durumu tebliğ etmek ve refakat iznini başlatmak zorundadır.

Memurun bu kapsamda ücretli refakat iznini kullandıktan sonra aynı yakını için başka bir hastalığı ortaya çıkar da bu rahatsızlığı da bakımı gerektirirse kurumlar sadece yine sadece sağlık raporunun yine usulüne uygunluğunu inceleyecek ve rapor da uygunsa bekletmeden memura refakat iznini zorunlu olarak tekrar kullandıracaktır.

Burada kurumların dikkat etmeleri gereken en önemli husus kayıtlarını inceleyerek refakat izni talep eden memurun refakat iznine konu yakınının başka refakat izni kullanabilecek memur yakını olup olmadığıdır. Çünkü yasa gereği bir kişi için sadece bir memur ücretli refakat izni kullanabilmekte olup başka kurumlarda da olsa birden fazla memur aynı kişi için refakat izni kullanamamaktadır. Kurumların da bu durumu takip etme yükümlüğü ortaya çıkmaktadır.

[1] 25.02.2011 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2] 29.10.2011 tarih ve 28099 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.