MÜCBİR SEBEP ve SÜRE UZATIMI İLİŞKİSİ (MALİ HUKUK SAYI: 154, TEMMUZ-AĞUSTOS 2011)

1.GİRİŞ

4734 sayılı Kanun uyarınca ihale edilen işlerde, yüklenicinin temel yükümlülüğünde birisi de işin sözleşmeye uygun biçimde yapılarak süresi içinde idareye teslim edilmesidir. Fakat gerek mal-hizmet alımlarında gerekse yapım işlerinde işin zamanında sonuçlandırılmasını engelleyen ve sorumluluğu yükleniciye ait olmayan doğal afet, iş artışı, iş yeri tesliminde gecikme gibi zorunlu gecikme nedenleri meydana gelebilmektedir. Bu durumda idare tarafından engelleyici nedenlere ve işin niteliğine göre işin bir kısmına veya tamamına ait süre uzatılabilir.

Süre uzatımı hususu tip idari şartnamelerin ve tip sözleşmelerin tamamında; “Süre Uzatımı Verilebilecek Haller ve Şartları” başlığı altında aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:

“Süre uzatımı verilebilecek haller ve şartları

1. Mücbir sebepler nedeniyle süre uzatımı verilebilecek haller aşağıda sayılmıştır:

1.1. Mücbir sebepler

a) Doğal afetler.

b) Kanuni grev.

c) Genel salgın hastalık.

ç) Kısmi veya genel seferberlik ilanı.

d) Gerektiğinde Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenecek benzeri diğer haller.

1.2. Yukarıda belirtilen hallerin mücbir sebep olarak kabul edilmesi ve yükleniciye süre uzatımı verilebilmesi için, mücbir sebep olarak kabul edilecek durumun;

a) Yüklenicinin kusurundan kaynaklanmamış olması,

b) Taahhüdün yerine getirilmesine engel nitelikte olması,

c) Yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemesi

ç) Mücbir sebebin meydana geldiği tarihi izleyen yirmi gün içinde yüklenicinin İdareye yazılı olarak bildirimde bulunması,

d) Yetkili merciler tarafından belgelendirilmesi,

zorunludur.

2. İdareden kaynaklanan nedenlerle süre uzatımı verilebilecek haller:

2.1. İdarenin, işin sözleşmesinde ve Yapım İşleri Genel Şartnamesinde yer alan sözleşmenin ifasına ilişkin yükümlülüklerini yüklenicinin kusuru olmaksızın yerine getirmemesi (yer teslimi, projelerin onaylanması, iş programının onaylanması, ödenek yetersizliği gibi) ve bu sebeple sorumluluğu yükleniciye ait olmayan gecikmelerin meydana gelmesi, bu durumun taahhüdün yerine getirilmesine engel nitelikte olması ve yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemiş olması halinde; işi engelleyici sebeplere ve yapılacak işin niteliğine göre, işin bir kısmına veya tamamına ait süre en az gecikilen süre kadar uzatılır.”

Bu düzenlemeye göre süre uzatımı iki durumda söz konusu olacaktır. Bunlar gecikme sebeplerinin mücbir sebeplerden kaynaklanması hali ve idareden kaynaklanması halidir. Bu çalışmada mücbir sebepten kaynaklanan süre uzatımı konusu işlenecektir.

2.MÜCBİR SEBEP HALİNDE SÜRE UZATIMI VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR

Mevzuatımızda mücbir sebep halinin özel tanımı yapılmış değildir. Ancak mücbir sebep, "Sorumlu veya borçlunun faaliyet ve işletmesi dışında meydana gelen, genel bir davranış normunun veya borcun ihlaline, mutlak ve kaçınılmaz bir şekilde yol açan, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan olağanüstü bir olaydır."[1] Şeklinde tanımlanabilir. Diğer taraftan mücbir sebep olarak sayılan haller ortak özellikleri bakımından değerlendirildiğinde, bu hallerin; taraflarca beklenilmeyen ve önceden öngörülmeyen, önlenmesi mümkün olmayan, işin gerçekleştirilmesine engel olan ve bu etkisi engellenmeyen, yüklenicinin neden olmadığı, mutat dışı, anormal nitelikli olaylar olduğu anlaşılmaktadır.[2]

Mücbir sebepler yüklenicinin iradesi dışında işin devamı veya bitirilmesini etkiledikleri için yükleniciye süre uzatımı verilmesi gerekir. Ancak bunun için aşağıda açıklanan koşulların bir arada gerçekleşmesi gerekmektedir.

2.1.Mücbir Sebebin Yüklenicinin Kusurundan Kaynaklanmamış Olması

Ortaya çıkan bir halin süre uzatımına konu olabilmesi için öncelikle yüklenicinin kusurundan kaynaklanmamış olması gerekmektedir.

Yükleniciler ihale konusu işi ihale dokümanına uygun biçimde yerine getirmelerini mümkün kılacak hazırlıkları yapıp tedbirleri almak zorundadır. Dolayısıyla tedbirsizlik veya ihmalden kaynaklı işin yerine getirilmesini engelleyici durumun varlığı halinde yüklenici sorumlu olur ve sonuçlarına katlanmak zorundadır. Bu nedenle mücbir sebep haline kusurlu davranışı veya azami tedbir özenini yerine getirmemesi sonucu neden olan yüklenicinin mücbir sebep halinden ötürü süre uzatımı talebi kabul edilmemelidir.

Tabiî ki yüklenici işin yapımı için gerekli azami tedbiri almış ve özeni göstermiş ise mücbir sebep halinin doğası gereği önlenmesi mümkün olmayan sonuçlarından yüklenici sorumlu tutulamaz. Bu durumda yükleniciye mücbir sebep halinin gerektirdiği kadar süre verilmelidir.

Konuyla ilgili olarak Kamu İhale Kurulu 2009 yılında aşağıdaki şekilde karar vermiştir[3].

“... Rektörlüğünün ... tarihli ve ... sayılı yazısında özetle; ...tarihinde yapılan ... 200 kalem tıbbi sarf malzemesi alımına istinaden ... Ltd. Şti. ile 5/3/2009 tarihinde 81.kalem için 60 gün süreli, 79,104,105,106 ve 107.kalemler için 120 gün süreli sözleşme imzalandığı, yüklenicinin sözleşme konusu malları tedarik ettiği ithalatçı firmanın gümrük işlerinde yaşadığı gecikmelerden ötürü (mevcut ekonomik kriz ve kurum ödemelerinde meydan gelen aşırı gecikmelerden doğan nakit sıkışıklığı nedeniyle) anılan malların süresinde yüklenici firmaya teslim edilemediği, yüklenici firmaya süresinde yapılmayan teslimat nedeniyle sözleşme konusu edimin sözleşmede belirlenen sürede ifa edilemediği belirtilerek, ithalatçı firmanın gümrük işlerinde yaşadığı gecikmelerin mücbir sebep kapsamında değerlendirilip yükleniciye süre uzatımı verilip verilemeyeceği hususunda Kurumumuzdan görüş talep edilmektedir.

… isteklilerin ihale konusu işi ihale dokümanına uygun bir şekilde yerine getirmelerini mümkün kılacak hazırlık v programlama çalışmalarını, ihale konusu edimin ifasını zora sokmayacak şekilde önceden gerçekleştirmeleri gerekmektedir Sözleşme konusu edimin sözleşmede belirlenen süre zarfında ifa edilebilmesi için gerekli tedbirlerin alınması ve ithalatçı firma ile kendisi arasındaki hukuki ilişkinin de bu çerçevede gerçekleştirilmesi temel olarak yüklenicinin sorumluluğunda bulunmaktadır.

Bu çerçevede; yüklenici tarafından teklif edilen malların üretici firmanın üretim sürecinde yaşadığı gecikmeler ve ithalatçı firmanın da gümrük işlerinde yaşadığı gecikmelerden ötürü süresinde idareye teslim edilememesinin, öngörülmezlik ve önlenemezlik hususlarını kapsamadığı, üretici firma ile ithalatçı firmanın kendi kusurundan kaynaklandığı anlaşıldığından, söz konusu gecikmelerin 4735 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi çerçevesinde değerlendirilerek "mücbir sebep" olarak kabul edilemeyeceğine. Oybirliği ile karar verilmiştir.”

2.2. Mücbir Sebebin Taahhüdün Yerine Getirilmesine Engel Nitelikte Olması

Mücbir sebep halinin süre uzatımı sebebi sayılabilmesi için mücbir sebepten kaynaklanan gecikmenin işin devamına veya bitirilmesine engel nitelikte olması gerekir. Bu halde iş için iş programında meydana gelen aksamayı karşılayacak kadar süre uzatılır. Bunun dışında işin yürütülmesini veya sonuçlandırılmasını etkilemeyen hadiseler süre uzatımı sebebi sayılamaz. Bu çerçevede örneğin doğal afet kapsamında yaşanan bir deprem işin yapıldığı bölgeyi etkilemiş olsa bile yapılan işin kendisini veya devamını etkilemiyorsa bu durumda süre uzatımı verilmemelidir.

2.3.Yüklenicinin Engeli Ortadan Kaldırmaya Gücünün Yetmemesi

Mücbir sebep, illiyet bağını kesen ve dolayısıyla zarar vereni veya borçluyu sorumluluktan kurtaran bir sebeptir. Mücbir sebebin en önemli unsurları kaçınılmazlık ve öngörülemezliktir. Kaçınılmazlık kavramı, sözleşmenin taraflarından birinin karşı konulmazlık ve önlenemezlik kavramını da kapsar. Mücbir sebepteki kaçınılmazlık borçlu da dahil herkes yönünden mutlak ve objektif bir nitelik taşır. Öngörülmezlik unsurunda ise; önceden görülemeyen husus, olayın kendisi olabileceği gibi doğuracağı sonuçları da içerebilir.

Sözleşmenin kurulması esnasında öngörülebilir olmakla beraber tarafların öngöremediği olaylar bakımından, öngöremeyen taraf sözleşmenin değişen şartlara uyarlanmasını isteyemeyecektir. Yükleniciler de bu kapsamda süre uzatımı talep edemeyeceklerdir.

Konuyla ilgili olarak Kamu İhale Kurulu 2009 yılında aşağıdaki şekilde karar vermiştir[4].

“Mücbir sebebin unsurlarından biri de, "yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemiş bulunması" dır. Söz konusu yapım (dekapaj) işlerine ait iş bitim sürelerinin, ihale dokümanlarında havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devresi ile resmi tatil günleri de göz önüne alınarak belirlendiği, ancak açık ocak sahalarındaki çalışma şartlarının hava durumu ile doğrudan ilişkili olması, sahalardaki kayaç yapısının kil ve kireç taşı ağırlıklı malzemeden oluşması nedenleriyle, havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devresi dışındaki günlerde yükleniciden kaynaklanmayan, taahhüdün yerine getirilmesine engel olan ve yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmesinin mümkün olmadığı yağışlı havalarda, kaygan zemin, can ve mal emniyeti gibi sebeplerle sahaya girilememesine ve dolayısıyla dekapaj yapılamamasına sebep olan durumun; havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devresi dışındaki doğal hava koşullarının ihale konusu işe olan etkisinin hem idare, hem de istekliler tarafından biliniyor olduğu ve işin beton imalat içermediği düşünüldüğünde, işin idari şartname ve sözleşmesinde belirtilen süresinin yüklenici açısından bağlayıcı olduğu, yüklenicinin basiretli bir tacir olarak söz konusu işi zamanında bitirmek için gerekli önlemleri alması gerekeceğinden hareketle, normal mevsim koşullarının gereği olan yağışların mücbir sebebin unsurları olan kaçınılmazlık ve öngörülemezlik unsurlarının her ikisini de taşımadığı görülmektedir. Bununla birlikte, işin süresi içinde mevsimsel olarak o bölgede gerçekleşen yağışların geçmiş yıl ortalamalarından önemli ölçüde farklılık gösterdiğinin ve öngörülebilme sınırını aştığının yetkili merciler tarafından tespit edilmesi durumunda öngörülemezlik ve önlenemezlik kriterlerinin oluştuğundan söz edilebilecektir.

Yukarıda açıklanan nedenlerle; söz konusu yapım (dekapaj) işlerinde, havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devresi dışındaki günlerde, yağışlı hava koşullarının oluştuğu durumlarda; havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devresi dışındaki doğal hava koşullarının ihale konusu işe olan etkisinin hem idare, hem de istekliler tarafından biliniyor olduğundan ve yüklenicinin basiretli bir tacir olarak söz konusu işi zamanında bitirmek için gerekli önlemleri alması gerekeceğinden hareketle, normal mevsim koşullarının gereği olan yağışların mücbir sebebin unsurları olan kaçınılmazlık ve öngörülemezlik unsurlarının her ikisini de taşımadığı görülmekle birlikte, işin süresi içinde mevsimsel olarak o bölgede gerçekleşen yağışların geçmiş yıl ortalamalarından önemli ölçüde farklılık gösteren ve öngörülebilme sınırını aştığının yetkili merciler (Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü) tarafından tespit edilmesi durumunda öngörülemezlik ve önlenemezlik kriterleri oluşacağından, bu halde ortaya çıkan durumun 4735 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin (e) bendi çerçevesinde mücbir sebep olarak kabul edilebileceğine oy çokluğu ile karar verilmiştir.”

2.4.Mücbir Sebebin Meydana Geldiği Tarihi İzleyen Yirmi Gün İçinde Yüklenicinin İdareye Yazılı Olarak Bildirimde Bulunması

Yüklenicilerin mücbir sebep nedeniyle süre uzatımı talep edebilmesi için idareye yirmi gün içinde ve yazılı olarak bildirimde bulunması gerekir. Bildirimin yazılı şekilde yapılması geçerlilik şartıdır. Bu yüzden yazılı olarak yapılmayan bildirimler idareler tarafından kabul edilmeyecektir. Ayrıca hükümde yer alan yirmi günlük süre hak düşürücü süredir[5]. Dolayısıyla yüklenici mücbir sebebin meydana geldiği tarihten itibaren yirmi gün içinde başvurmaz ise bu süreden sonra süre uzatımı ile ilgili herhangi bir hak talebinde bulunamayacaktır. Netice itibariyle yüklenicinin zamanında yapmadığı başvurular idareler tarafından dikkate alınmaz ve yüklenici başvuru süresini geçirdikten sonra süre uzatımı talep edemez.

2.5. Mücbir Sebebin Yetkili Merciler Tarafından Belgelendirilmesi

Mücbir sebep halinden dolayı yükleniciye süre uzatımı verilebilmesinin son şartı söz konusu halin yetkili merciler tarafından belgelendirilmesi zorunluluğudur. Bu hüküm çerçevesinde yüklenici ilgili kurumlardan tüm ayrıntılarıyla beraber mücbir sebebin meydana geldiğine ilişkin tevsik edici belgeyi temin etmek ve idareye sunmak zorundadır. Hükümdeki yetkili merci hadiseye göre değişebilecektir. Örneğin deprem için Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, kanuni grev için Çalışma ve Soysak Güvenlik Bakanlığı, genel salgın hastalık için Sağlık Bakanlığı yetkili merci olarak kabul edilebilir.

3. SONUÇ

Mücbir sebep hallerinden herhangi birisinin ortaya çıkmış olması hem süre uzatımı hem de diğer haller açısından kendiliğinden sonuç doğurmaz. Daha açık bir ifadeyle mücbir sebep halinin varlığı doğrudan süre uzatımına sebebiyet vermez. İdareler yüklenicinin süre uzatım talebini olumlu cevap vermeden önce mücbir sebebin ihale konusu işin devam ettirilip ettirilemeyeceğine etkisi ve yüklenicinin konuyla ilgili tüm sorumluluklarını yerine getirip getirmediği hususlarında değerlendirmesini yapmalı ancak daha sonra süre uzatımı verip vermeme konusunda karar vermelidir.  

 İHALE HUKUKU İLE İLGİLİ TÜM SORULARINIZ İÇİN 0535 645 00 20

[1] EREN, Fikret. 2001. Borçlar Hukuku-Genel Hükümler-. Tıpkı 7th Baskı. İstanbul: Beta. s. 539.

[2] GÖK,Yaşar, Yapım Sözleşmeleri Uygulama Esasları, Ekim, 2007, s. 204

[3] Kamu İhale Kurulunun ...

[4] Kamu İhale Kurulunun ...

[5] Bazı hakların kanunen belirlenen süre içerisinde kullanılmaması, hakkın sona ermesi sonucunu doğurur. Bu tür sürelere hak düşürücü süre denir.

İHALE HUKUKU İLE İLGİLİ TÜM SORULARINIZ İÇİN 0535 645 00 20