KAMU ŞİRKETLERİ VE DÖNER SERMAYELERDE MALİYET HESAP HATALARININ GELİR TABLOSUNA ETKİSİ

GELİR TABLOSUNUN GENEL İŞLEYİŞİ

Gelir tablosu ana hesap grubu; brüt satışlar, satış indirimleri, satışların maliyeti, faaliyet giderleri, diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kârlar, diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar, olağandışı gelir ve kârlar, olağandışı gider ve zararlar ile dönem net kârı/zararı hesap grupları şeklinde bölümlenir. Yıl içerisinde kayda konu tüm gelir ve giderlere ilişkin işlemler önce 7 li maliyet hesaplarına oradan da yansıtma hesaplarıyla 6 ile başlayan gelir tablosu hesaplarına alınmaktadır. 6 ile başlayan tüm gelir ve gider hesapları önce 690 Dönem Kâr ve Zararına ardından 692 Dönem Net Kârı veya Zararı Hesabına devredilerek kapatılır. Gelir tablosu bu aşamada sadece kendi içerisinde döngüsü olan bir mali tablodur. Ancak 692 Dönem Net Kârı veya Zararı Hesabına aktarılan karlar dönem sonlarında 590 Dönem Net Kârı Hesabına; zarar ise 591 Dönem Net Zararı Hesabı (-)’na aktarılarak gelir tablosu bilanço ilişkisi kurulmuş olur.

Şimdi yıl içerisinde 7 li maliyet hesaplarının kendi içerisinde yapılan yanlış bir kaydın Gelir Tablosu kalemlerine etkisi ve bunun da mali analize etkisi örnek yoluyla izah edilecektir.

MALİYET HESAPLARINDAKİ YANLIŞIN MALİ ANALİZE ETKİSİ

Yukarıda da bahsedildiği üzere 7 li maliyet hesapları yıl içerisinde gerçekleşen giderlerin sınıflandırıldığı ve Gelir Tablosu öncesi takip edildiği maliyet muhasebesi hesaplarıdır. Bunlar, direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri, genel üretim giderleri, hizmet üretim maliyeti, araştırma ve geliştirme giderleri, pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderleri hesap gruplarına ayrılır. Sonrasında bu hesap gruplarından yansıtma hesapları ile 6 lı Gelir tablosuna aktarım yapılır. Burada önemli olan hangi giderlerin hangi gruplara kaydedileceği sorunudur. Bu husus yönetmeliklerde hesap planlarında detaylı olarak açıklanmıştır. Ancak biz burada bu detaya girmeyeceğiz. Analizimize 770 ile 740 hesapları arasında yapılan hatalı kaydın örneğini vererek devam edelim. Malum ürün veya mamul gibi somut şeylerin üretildiği üretim işletmelerinde doğrudan maliyete eklenecek giderler için 710-720-730 no lu hesaplar, dolaylı olarak eklenecekler için 770 hesapları kullanılır. Ancak hizmet işletmelerinde ise doğrudan giderler için 710-720-730 yerine 740 hesabı kullanılır ve yine üretim işletmelerinde olduğu gibi maliyete dolaylı olarak eklenecekler için 770 i kullanır.

Örnek: Bir hizmet işletmesinde doğrudan hizmetle ilgili X içerikli ve 1.000.000,00 TL tutarlı bir giderin 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabı yerine 770 no lu Genel Yönetim Giderleri hesabına kaydedilmesi halinde oluşacak sonuçları sıralayalım;

X içerikli giderle birlikte 1.000.000,00 TL, önce 770 no lu Genel Yönetim Giderleri hesabına, oradan 771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı vasıtasıyla Gelir Tablosunda yer alan 63 Faaliyet giderleri hesap grubundaki 632 Genel Yönetim Giderleri Hesabına alınır. Gelir Tablosundaki nihai hesapla (692) birlikte, 59 lu bilanço hesaplarına kayıt yapılarak süreç tamamlanır.

X içerikli ve 1.000.000,00 TL tutarlı bir gider doğru hesap olarak 740’a atılmış olsaydı 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabı borcunda kayıtlı tutar, maliyet dönemi sonunda, 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma hesabı vasıtasıyla Gelir Tablosunda yer alan ve diğer bir hesap grubu olan 62 Satışların maliyeti hesap grubundaki 622 Satılan Hizmet Maliyeti hesabına alınacaktı. Gelir Tablosundaki nihai hesapla (692) birlikte, 59 lu bilanço hesaplarına kayıt yapılarak süreç aynı şekilde tamamlanacaktı. 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabı yerine 770 no lu Genel Yönetim Giderleri hesabına kaydedilmesi halinde;

63 Faaliyet giderleri hesap grubu; işletmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen giderlerin izlenmesi için kullanılırken, 62 Satışların maliyeti hesap grubu ise işletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve hizmet işletmelerinde satılan hizmetlerin maliyetlerinin izlenmesi için kullanılır. 63 hesap grubunun bakiyesi Gelir Tablosunda “faaliyet karını/zararı” kalemine, 62 hesap grubu bakiyesi ise “Brüt satış karı veya zararı” kalemine etki eder. Şimdi örneğimize dönecek olursak kayıt sonrasında oluşacak tablo değişikliği aşağıda gösterilmiştir:

Tabloya göre;

• Satışların maliyeti artması nedeniyle İşletmenin Gelir Tablosundaki “Brüt satış karı veya zararı” tutarı 1.000.000,00 TL eksilecek. Yani mevcut durumda “Brüt satış karı veya zararı” rakamı olması gerekenden 1.000.000,00 TL fazla gerçekleşmiş durumda.
• Gelir tablosunun kendi içerisindeki dengeden dolayı “faaliyet karını/zararı” kalemi ile Bilançoya yansıyan Dönem net karı veya zararı kalemleri değişmeyecek.
• Gelir tablosundaki “Brüt satış karı veya zararı” rakamının olması gerekenden 1.000.000,00 TL fazla gerçekleşmiş durumda ise mali analizde kullanılan formüllerde “Satışların maliyeti” hesabı veya “Brüt satış karı veya zararı” kaleminin formülde pay veya paydada olduğu bütün analizler yanlış çıkacaktır. Mesala en basitinden brüt karlılık analizi yapılacak olursa brüt satış karının net satışlara oranı yukarıdaki tabloda mevcut ile olması gereken kayıtlara göre değişecektir. Mevcut durumda %60 iken, olması gereken brüt karlılık oranı %50 dir.

Sonuç olarak Gelir tablosu hazırlamakla yükümlü şirket ve döner sermayelerin maliyet hesaplarına yapmış oldukları kayıtların doğruluğunun veya yanlışlığının sadece hesaplarla sınırlı kalmadığı, bu kayıtların başta Gelir Tablosunu etkilediği unutulmamalıdır. Örneğimizde tek kalemde hata meydana gelmiştir. Ancak Gelir tablosunda meydana gelecek ve birden fazla hesap grubunu ilgilendirecek bir hesap yanlışı ise dönem net karı veya zararı kalemleri ile bilançoya uzanan yanlışlıklara mahal verebilecektir.