İŞYERLERİNDE ACİL DURUMLAR HAKKINDA YENİ YÖNETMELİĞİN GETİRDİKLERİ (Mali Hukuk Sayı: 166, Temmuz-Ağustos 2013)

I-BAŞLANGIÇ :

20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun[[1]] risk değerlendirmesine ilişkin hükümleri 01.01.2013 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, Kanunun diğer hükümleri ise 30.06.2012, 01.01.2013, 01.07.2013, 01.07.2014 tarihlerinde yürürlüğe girmiş ve girmektedir.

Ancak, 12.07.2013 tarihli ve 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (torba Kanun)’un[[2]] 02.08.2013 tarihinde yürürlüğe giren 56’ncı maddesiyle 6331 sayılı Kanunun “Yürürlük” başlıklı 38’inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi değiştirilerek, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli ile iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü ile ilgili maddelerinin; 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81’inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.07.2016 tarihinde, 50'den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.01.2014 tarihinde, diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra (03.02.2014 tarihinde) yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmış bulunmaktadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun “İşverenin genel yükümlülüğü” başlıklı 4’üncü maddesinde; mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmasını hüküm altına almıştır. Kanunun “Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım” başlıklı 11, “Tahliye” başlıklı 12 ve “İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler” başlıklı 30’uncu maddesi ile ilgili olarak çıkarılan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik[[3]] 18.06.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu analizde İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik hükümlerinin ne getirdiği ele alınıp, değerlendirilecektir.

II-KONU :

1-Acil Durum, Acil Durum Planı ve Güvenli Yer Nedir :

İşyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylar Acil durum olarak, İşyerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dahil bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı plan Acil durum planı olarak, Acil durumların olumsuz sonuçlarından çalışanların etkilenmeyeceği mesafede veya korunakta belirlenmiş yer de Güvenli yer olarak adlandırılmaktadır (Yönetmelik Madde 4).

2-Acil Durumlara İlişkin İşverenin Yükümlülükleri Nelerdir :

Acil durumlara ilişkin işverenin yükümlülükleri aşağıda belirtildiği gibidir (Yönetmelik Madde 5) :

  a)Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate almak suretiyle meydana gelebilecek ve çalışan ile çalışma çevresini etkileyecek acil durumları önceden değerlendirerek muhtemel acil durumları belirlemek,

  b)Acil durumların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri almak,

  c)Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapmak,

  ç)Acil durum planlarını hazırlamak ve tatbikatların yapılmasını sağlamak,

  d)Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda çalışanı görevlendirmek ve her zaman hazır bulunmalarını sağlamak,

  e)Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapmak,

  f)Acil durumlarda enerji kaynaklarının ve tehlike yaratabilecek sistemlerin olumsuz durumlar yaratmayacak ve koruyucu sistemleri etkilemeyecek şekilde devre dışı bırakılması ile ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak,

  g)Varsa alt işveren ve geçici iş ilişkisi kurulan işverenin çalışanları ile müşteri ve ziyaretçi gibi işyerinde bulunan diğer kişileri acil durumlar konusunda bilgilendirmek.

Acil durumlar konusunda özel görevlendirilen çalışanların sorumlulukları işverenlerin buna ilişkin sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır.

3-Acil Durumlara İlişkin Çalışanların Yükümlülükleri Nelerdir :

Acil durumlara ilişkin çalışanların yükümlülükleri aşağıda belirtildiği gibidir (Yönetmelik Madde 6) :

  a)Acil durum planında belirtilen hususlar dahilinde alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlere uymak.

  b)İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda kendileri ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye düşürecek acil durum ile karşılaştıklarında; hemen en yakın amirine, acil durumla ilgili görevlendirilen sorumluya veya çalışan temsilcisine haber vermek.

  c)Acil durumun giderilmesi için, işveren ile işyeri dışındaki ilgili kuruluşlardan olay yerine intikal eden ekiplerin talimatlarına uymak.

  ç)Acil durumlar sırasında kendisinin ve çalışma arkadaşlarının hayatını tehlikeye düşürmeyecek şekilde davranmak.

  Çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaşılması ve amirlerine konudan hemen haber verilememesi durumunda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine işveren imkân sağlamalıdır. Böyle bir müdahalelerinden dolayı çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamazlar.

4-Acil Durum Planı Ne Şekilde Hazırlanır ve Yenilenir :

Tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere acil durumların belirlenmesi, bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin alınması, görevlendirilecek kişilerin belirlenmesi, acil durum müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması, dokümantasyon, tatbikat ve acil durum planının yenilenmesi aşamaları izlenerek acil durum planı hazırlanmalıdır(Yönetmelik Madde 7).

İşyerinde, belirlenmiş olan acil durumları etkileyebilecek veya yeni acil durumların ortaya çıkmasına neden olabilecek değişikliklerin meydana gelmesi halinde etkinin büyüklüğüne göre daha önce hazırlanmış olan acil durum planı tamamen veya kısmen yenilenmelidir(Yönetmelik Madde 14).

Değişikliklerin meydana gelmesi dışında, hazırlanmış olan acil durum planları; İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’nde[[4]] belirtilen işyerinin girdiği tehlike sınıfına göre belirli sürelerde yenilenmesi gerekir. Bu çerçevede, işyeri çok tehlikeli sınıfta yer alması halinde en geç 2, işyeri tehlikeli sınıfta yer alması halinde en geç 4, işyeri az tehlikeli sınıfta yer alması halinde en geç 6 yılda bir acil durum planı yenilenmelidir(Yönetmelik Madde 14).

5-Acil Durumlar Neler Dikkate Alınarak Belirlenir :

İşyerinde meydana gelebilecek acil durumlar belirlenirken (Yönetmelik Madde 8) aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır:

  a)Risk değerlendirmesi sonuçları,

  b)Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali,

  c)İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar,

  ç)Doğal afetlerin meydana gelme ihtimali,

  d)Sabotaj ihtimali.

6-Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler Nelerdir :

Belirlenen mümkün ve muhtemel acil durumların oluşturabileceği zararların önlenmesi ve daha büyük etkilerinin sınırlandırılması amacıyla gerekli tedbirler işverence alınmalıdır(Yönetmelik Madde 9).

Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere alınabilecek tedbirler belirlenirken gerektiğinde ölçüm ve değerlendirmeler yapılmalıdır(Yönetmelik Madde 9).

Alınacak tedbirler, risklerden korunma ilkelerine uygun olmalı ve toplu korumayı esas almalıdır(Yönetmelik Madde 9).

7-Acil Durum Müdahale ve Tahliye Yöntemleri Nelerdir :

Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri 27.11.2007 tarihli ve 2007/12937 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik[[5]] hükümleri dikkate alınarak, oluşturulmalıdır(Yönetmelik Madde 10).

İşverence acil durumların meydana gelmesi halinde uyarı verme, arama, kurtarma, tahliye, haberleşme, ilk yardım ve yangınla mücadele gibi uygulanması gereken acil durum müdahale yöntemleri belirlenmeli ve yazılı hale getirilmelidir(Yönetmelik Madde 10).

Çalışanların tahliyesi sonrası, işyeri içinde kalmış olabilecek çalışanların belirlenmesi için sayım da dâhil olmak üzere gerekli kontroller yapılmalıdır(Yönetmelik Madde 10).

İşyerinde acil durumların meydana gelmesi halinde bu durumun olumsuz etkilerinden çalışanların korunması için bulundukları yerden güvenli bir yere gidebilmeleri amacıyla izlenebilecek uygun tahliye düzenlemeleri acil durum planında belirtilmeli ve çalışanlara önceden gerekli talimatlar işverence verilmelidir(Yönetmelik Madde 10).

İşyerlerinde yaşlı, engelli, gebe veya kreş olması halinde çocuklara tahliye esnasında refakat edilmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır(Yönetmelik Madde 10).

Acil durum müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması esnasında çalışanların dışında müşteri, ziyaretçi gibi işyerinde bulunması olası diğer kişiler de göz önünde bulundurulmalıdır(Yönetmelik Madde 10).

8-Görevlendirilecek Çalışanlar Ne Şekilde Belirlenir :

İşveren; çalışan sayısına göre arama, kurtarma ve tahliye ile yangınla mücadele konularının her biri için uygun donanıma sahip ve özel eğitimli en az birer çalışanı destek elemanı olarak görevlendirmelidir(Yönetmelik Madde 11).

Bu çerçevede, en az birer çalışan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’nde belirlenmiş olan tehlike sınıflarına göre çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 30, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 40 ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 50 çalışan sayısı için geçerlidir(Yönetmelik Madde 11).

İşyerinde bunları aşan sayılarda çalışanın bulunması durumunda, tehlike sınıfına göre söz konusu sayıların her katı için birer destek elemanı daha görevlendirilmelidir(Yönetmelik Madde 11).

İşverence, ilkyardım konusunda destek elemanı İlkyardım Yönetmeliği[[6]] esaslarına göre görevlendirilir(Yönetmelik Madde 11).

Her konu için birden fazla çalışanın görevlendirilmesi gereken işyerlerinde bu çalışanlara konularına göre ekipler halinde koordineli olarak görev yaptırılır. Her ekipte bir ekip başı bulundurulur(Yönetmelik Madde 11).

Acil durumlarda ekipler arasında gerekli koordinasyonu sağlamak üzere işveren tarafından çalışanlar arasından bir sorumlu görevlendirilir(Yönetmelik Madde 11).

Çalışan sayısı 10’dan az olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde arama, kurtarma ve tahliye ile yangınla mücadele yükümlülüğünü yerine getirmek üzere bir kişinin görevlendirilmesi yeterli bulunmaktadır(Yönetmelik Madde 11).

9-Çalışanlar Nasıl Bilgilendirilir ve Eğitilir :

Acil durum planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım konularında görevlendirilen kişiler hakkında işverence tüm çalışanlar bilgilendirilmelidir(Yönetmelik Madde 15).

İşyerinde işe yeni alınan her çalışana, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil durum planları ile ilgili bilgilendirme yapılmalıdır(Yönetmelik Madde 15).

Acil durum konularıyla ilgili özel olarak görevlendirilenler, yürütecekleri faaliyetler ile ilgili olarak 18.06.2014 tarihine kadar (bu tarih dahil) özel olarak eğitilmelidir. Arama, kurtarma ve tahliye ile yangınla mücadele konularında görevlendirilen çalışanlara, gerekli eğitimlerin işyerinde iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi tarafından verilmesi halinde, bu durum işveren ile eğitim verenlerce imzalanarak belgelendirilmelidir(Yönetmelik Madde 15).

10-Tatbikat Ne Kadar Sürede Yapılır :

Hazırlanan acil durum planının uygulama adımlarının düzenli olarak takip edilebilmesi ve uygulanabilirliğinin teyit edilmesi için işyerlerinde yılda en az bir kez tatbikat yapılmalı, denetlenmeli ve gözden geçirilerek gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetler gerçekleştirilmelidir. Gerçekleştirilen tatbikatın tarihi, görülen eksiklikler ve bu eksiklikler doğrultusunda yapılacak düzenlemeleri içeren tatbikat raporu hazırlanmalıdır(Yönetmelik Madde 13).

Gerçekleştirilen tatbikat neticesinde varsa aksayan yönler ve kazanılan deneyimlere göre acil durum planları yeniden gözden geçirilmek suretiyle gerekli düzeltmeler yapılmalıdır(Yönetmelik Madde 13).

Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanlarındaki işyerlerinde tatbikatlar bu yerlerin yönetiminin koordinasyonu ile yürütülmelidir(Yönetmelik Madde 13).

11-Birden Çok İşyerinin Bulunduğu Yerlerde Acil Durum Planı Hazırlanmasından Kim Sorumludur :

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda İşletmeye başlanmadan önce, büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri için, işyerlerinin büyüklüğüne göre büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporunun işveren tarafından hazırlanacağı, güvenlik raporu hazırlama yükümlülüğü bulunan işverenin, hazırladıkları güvenlik raporlarının içerik ve yeterliliklerinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca incelenmesini müteakip işyerlerini işletmeye açabilecekleri hüküm altına alınmış olup (Madde 29), güvenlik raporu hazırlanan işyerlerinde hazırlanacak dahili acil durum planlarının yukarıda 4’üncü maddede belirtilen acil durum planı hazırlığında dikkate alınarak kullanılmalıdır(Yönetmelik Madde 16).

Birden fazla işverence paylaşılan aynı çalışma alanında yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurulmak suretiyle acil durum planı işverenlerce ortaklaşa hazırlanmalıdır(Yönetmelik Madde 17).

Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya sitelerinin işyerlerince hazırlanan acil durum planlarının koordinasyonu bu yerlerin yönetimi tarafından yürütülmelidir(Yönetmelik Madde 17).

Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işverenin bulunması durumunda acil durum planlarının hazırlanması konusunda işyerinin bütünü için asıl işveren, kendi çalışma alanı ve yaptıkları işler ile sınırlı olmak üzere de alt işverenler sorumlu bulunmaktadır(Yönetmelik Madde 18).

Bir aydan kısa süreli işlerde, işyerinin veya yapılacak işin mahiyeti itibarıyla çalışanları doğrudan etkilemesi muhtemel acil durumlar konusunda İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik kapsamında yapılan özel görevlendirmeler işverence yapılmalı ve çalışanlar özel görevi bulunanlar ve acil durumlarla ilgili olarak bilgilendirilmelidir(Yönetmelik Madde 19).

12-Kanun ve Yönetmelik Hükümlerine Uymayan İşverenlere Uygulanacak Yaptırım Nedir :

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelikte belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 26’ncı maddesinin birinci fıkrasının (n) bendi ve aynı Kanunun (6331) 11 ve 12’nci maddeleri hükümlerine aykırı hareket eden işverene aynı madde ve fıkranın (d) bendi uyarnca, uyulmayan her bir yükümlülük için olmak üzere her ay için 2013 yılında 1.078,-TL. idari para cezası uygulanmaktadır.

III-SONUÇ :

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereği çıkarılan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik 18.06.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

İşyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylar Acil durum olarak tanımlanmaktadır.

Acil durumlar konusunda özel görevlendirilen çalışanların bulunması işverenlerin bu konulardaki sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 11 ve 12’nci maddeleri ile İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelikte belirtilen yükümlülüklere aykırı hareket eden işverenlere 2013 yılında her ay için 1.078,-TL. idari para cezası uygulanması söz konusudur.

[1] 30.06.2012 tarihli ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] 02.08.2013 tarihli ve 28726 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[3] 18.06.2013 tarihli ve 28681 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[4] 26.12.2012 tarihli ve 28509 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5] 19.12.2007 tarihli ve 26735 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[6] 22.05.2002 tarihli ve 24762 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.