SÖZLEŞMELİ PERSONELİN İŞ SONU TAZMİNATI VE KADROYA ALINANLARIN DURUMU

1- GİRİŞ

Memurlar 657 sayılı Kanunun 4 ncü maddesi çerçevesinde dört halde çalıştırılabilmektedir. Ayrıca bazı kurumlarda kuruluş kanunlarındaki usul ve esaslara göre 657 sayılı Kanun veya kendi personel rejimlerine göre memur sayılan kamu görevlileri çalıştırılmaktadır.

Bu kapsamda genel olarak 657 sayılı Kanunun 4 ncü maddesinin (A) fıkrasında kadrolu memurlar, (B) fıkrasında sözleşmeli personel, (C) fıkrasında geçici personel ve (D) fıkrasında ise işçiler sayılmıştır. (A) fıkrasında sayılanlar kadrolu memurlar olup emekliliklerinde taraflarına 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre emeklilik ikramiyesi ödenmekte, 657 sayılı Kanun veya İş Kanunu hükümlerine göre sözleşmeli veya geçici gibi 5510 sayılı Kanunun 4/1-a sigortalısı(SSK) olarak farklı statülerde çalışanlara ise durumlarına göre kıdem tazminatı veya iş sonu tazminatı ödenmektedir.

Bu makalede 657 sayılı Kanuna göre sözleşmeli veya geçici işçi olarak çalıştırılanlara iş sonu tazminatı ödenmesine ilişkin usul ve esaslar ile 06.04.2011 tarihli ve 6223 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanarak çıkarılan 657 Sayılı Kanunun 4/B maddesine tabi çalışan sözleşmeli personelin kadroya alınmasına ilişkin 632 sayılı Kanun Hükmünde Kararname[1] kapsamında konu değerlendirilecektir.

2- 657 SAYILI KANUNUN 4/B MADDESİNE GÖRE ÇALIŞANLARIN İŞ SONU TAZMİNATI

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4 üncü maddesinin (B) fıkrası hükmü uyarınca kamu idare, kurum ve kuruluşlarında mali yılla sınırlı olarak sözleşme ile çalıştırılan ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileri hakkında uygulanan “Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar”[2] son olarak 2010/982 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile olmak üzere bugüne kadar 29 defa değişikliğe uğramıştır[3].

Yukarıda bahsedilen usul ve esasların 2005/9245 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile değişik 7 nci maddesinde de 657 sayılı Kanunun 4/B maddesine göre çalıştırılan sözleşmeli personele ödenecek iş sonu tazminatının usul ve esasları belirtilmiştir. Bu düzenlemeye göre;

Kamu kurum ve kuruluşlarının yurt dışı teşkilatlarında sözleşmeli olarak çalıştırılan yabancı uyruklu personel ile haftalık çalışma saati süresi 40 (kırk) saatin altında bulunan personel (Milli Eğitim Bakanlığında norm kadro sonucu ortaya çıkan öğretmen ihtiyacının kadrolu öğretmen istihdamıyla kapatılamaması hallerinde sözleşme ile çalıştırılacak öğretmenlerde 40 saat şartı aranmaz) hariç olmak üzere, kurumunda fiilen, askerlik ve doğum dışında kesintisiz en az 2 hizmet yılını tamamlayanlardan;

1. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince sürekli tam iş göremezlik geliri, malûllük veya yaşlılık aylığı bağlanması veya toptan ödeme yapılması,
2. Hizmetlerine gerek kalmadığı için sözleşmesinin feshedilmesi veya yenilenmemesi,
3. İlgilinin ek 6 ncı maddenin ikinci fıkrası[4] uyarınca sözleşmeyi feshetmesi,
4. İlgilinin işe alınma açısından gerekli olan niteliklerden herhangi birini sonradan kaybetmesi,
5. İlgilinin ölümü,

Hallerinden birinin ortaya çıkmasından dolayı hizmet sözleşmesi sona erenlere, görev yapmakta olduğu pozisyon unvanı itibariyle, Devlet Memurları Kanununa göre girebilecekleri hizmet sınıfındaki aynı veya benzeri kadro unvanı esas alınarak hizmet yılı ve öğrenim durumu aynı olan emsali personele Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesi tutarını geçmemek üzere kurumunda, çalışılan her tam hizmet yılı için ayrılış tarihindeki hizmet sözleşmesinde yazılı aylık brüt ücret tutarında iş sonu tazminatı ödenmektedir.

Bu kapsamda bir yıldan artan süreler için tam yıla hesaplanan miktardan o süreye isabet eden tutar kadar ödeme yapılmaktadır. Bu tazminatın ödenmesinde; daha önce iş sonu tazminatı, ikramiye ve kıdem tazminatı ile benzeri ödemelerde değerlendirilmiş süreler dikkate alınmamaktadır. Vefat halinde, aynı şekilde hesaplanacak tutar, vefat edenin kanuni mirasçılarına ödenmektedir. Bu statüde çalışanların sözleşme koşullarına uymaması nedeniyle kurumları tarafından, sözleşme esasları dışında herhangi bir nedenle çalışanlar tarafından, sözleşmesinin feshedilmesi veya yenilenmemesi hallerinde, iş sonu tazminatı ödenmemektedir.

3- ÖZELLEŞTİRME UYGULAMALARI SONUCUNDA İŞSİZ KALAN VE BİLAHARE İŞSİZ KALACAK OLAN İŞÇİLERDEN GEÇİCİ PERSONEL STATÜSÜNDE İSTİHDAM EDİLENLERİN İŞ SONU TAZMİNATI

“Kamu Kurum Ve Kuruluşlarındaki Geçici Mahiyetteki İşleri Yürütmek Üzere Geçici Personel İstihdamı ve Bu Personele Ödenecek Ücretler Hakkında Karar[5]” ile 657 sayılı Kanunun 4/C maddesine göre kamu kurum ve kuruluşlarındaki geçici mahiyetteki işleri yürütmek üzere kararname eki listede kurumu, adedi ve sözleşme süresi belirtilen azami 44.000 kişinin; "Özelleştirme Uygulamaları Sonucunda İşsiz Kalan ve Bilahare İşsiz Kalacak Olan İşçilerin Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Geçici Personel Statüsünde İstihdam Edilmelerine İlişkin Esaslar[6]" çerçevesinde, bir mali yılda onbir ayı geçmemek üzere, 2011 yılında geçici personel olarak sözleşmeli çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

Bu usul ve esaslar kapsamında kamu kurumlarında 657 sayılı Kanunun 4/C maddesi kapsamında çalıştırılanların iş sonu tazminatları anılan esasların “İş sonu tazminatı” başlıklı 7 nci maddesine göre ödenmektedir. Öncelikle bu düzenlemeye göre, kapsamdaki personele 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (C) fıkrasına göre yapılan çalışmaların toplam süresi üzerinden hesaplanarak bu maddedeki esaslara göre iş sonu tazminatı ödenmektedir. Ücretli izin süreleri dahil en az 12 ay fiilen çalışan geçici personelden;

1. Sosyal Güvenlik Kurumunca kendilerine yaşlılık veya malullük aylığı bağlanması veya toptan Ödeme yapılması,
2. İlgilinin ölümü,
3. İlgilinin kendi isteği ile sözleşmeyi feshetmesi veya yenilememesi,

Hallerinden birinin ortaya çıkmasından dolayı hizmet sözleşmesi sona erenlere, çalışılan her bir yıl için, ayrılış tarihindeki hizmet sözleşmesinde yazılı brüt aylık ücret tutarında iş sonu tazminatı ödenmektedir. 12 aydan artan süreler için 12 ay için hesaplanan miktardan artan süreye isabet eden tutar kadar ödeme yapılmaktadır.

Bu tazminatın ödenmesinde de 4/B kapsamında çalıştırılan sözleşmeli personelde olduğu gibi daha önce iş sonu tazminatı ve kıdem tazminatı ile benzeri ödemelerde değerlendirilmiş süreler dikkate alınmamaktadır. İş sonu tazminatında dikkate alınmış süreler kıdem tazminatı ile Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenecek ikramiye hesabında değerlendirilmemektedir. Vefat halinde, bu şekilde hesaplanacak tutar, vefat edenin kanuni mirasçılarına ödenmektedir.

Bu statüde çalışanların sözleşme koşullarına uymaması nedeniyle kurumları tarafından, sözleşme hükümleri dışında herhangi bir nedenle çalışanlar tarafından, sözleşmesinin feshedilmesi veya yenilenmemesi hâllerinde iş sonu tazminatı ödenmemektedir.

4- KADROYA ALINAN SÖZLEŞMELİ PERSONELİN İŞ SONU TAZMİNATLARI

632 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Resmi Gazetede yayımlandığı 4 Haziran 2011 tarihinde 657 sayılı Kanunun 4/B maddesi ve 4924 sayılı “Eleman Temininde Güçlük Çekilen Yerlerde Sözleşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” uyarınca vizelenmiş veya ihdas edilmiş sözleşmeli personel pozisyonlarında çalışmakta olan ve 657 sayılı Kanunun 48 inci maddesinde belirtilen genel şartları taşıyanlardan bir ay içinde kadroya geçmek için başvuranlar kapsama alınmıştır.

Kadroya alınması öngörülen şekilde çalışmakta iken uygulamanın yürürlüğe girdiği 04.06.2011 tarihinden önce askerlik, doğum, milletvekili ve mahalli idareler genel ve ara seçimleri ile ücretsiz izin nedenleriyle görevlerinden ayrılanlardan ilgili mevzuatına göre yeniden hizmete alınma şartlarını kaybetmemiş olanlar da bu uygulamadan yararlanabilecektir. Bunlar için süreler yeniden hizmete alındıkları tarihten itibaren başlayacaktır.

Bu düzenlemeye göre memur kadrolarına atananların, 657 sayılı Kanunun 4/B maddesi ve 4924 sayılı Kanun uyarınca sözleşmeli personel pozisyonlarında geçirdikleri hizmet süreleri, öğrenim durumlarına göre yükselebilecekleri dereceleri aşmamak kaydıyla kazanılmış hak aylık derece ve kademelerinin tespitinde değerlendirilecektir.

Bu kişiler atandıkları kadronun mali ve sosyal haklarına göreve başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren hak kazanacaklar ve önceki pozisyonlarında aldıkları mali ve sosyal haklar hakkında herhangi bir mahsuplaşma yapılmayacaktır.

Kadroya geçen sözleşmeli personele hemen iş sonu tazminatı ödenmeyecektir. Bu personelin önceden iş sonu tazminatı ödenmiş süreleri hariç, iş sonu tazminatına esas olan toplam hizmet süreleri, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu uyarınca ödenecek emekli ikramiyesine esas toplam hizmet süresinin hesabında dikkate alınacaktır.

Bu kapsamda memurlara en fazla 30 yıl üzerinden emeklilik ikramiyesi ödendiğinden bu süreleri de 30 yıla dahil edilecek ve memuriyette geçmiş olsa da bu süreleri ile birlikte 30 yılı geçen sürelerine emeklilik ikramiyesi ödenmeyecektir.

5- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Görüleceği üzere memurların 5434 sayılı Kanuna göre ödenen emeklilik ikramiyesi veya işçilerin İş Kanununa göre ödenen kıdem tazminatına göre kamu kurumlarında sözleşmeli olarak çalışanların iş sonu tazminatı biraz daha farklı şartlara bağlanmıştır. Bu şekilde farklı farklı düzenlemeler yerine uygulama birliğini ve çalışanların haklarının ortak bir zemine dayandırılması için kamuda çalışanlar için ortak hükümler 5434 Sayılı Kanuna göre belirlenebilir veya usul ve esaslar en azından İş Kanunu’na bağlanarak yeni bir uygulama daha ortaya çıkmamış olur.

Uygulayıcıları bir konuda uyarmak da gerekiyor ki kadroya geçmeyen 657 sayılı Kanun 4/B’li sözleşmeli personele ve 657 sayılı Kanun 4/C’li geçici personele ödenecek iş sonu tazminatına esas olmak üzere belirlenecek emsali memura ödenecek emeklilik ikramiyesi tutarının tespiti için çalışanlar ve uygulayıcılar açısından bir sorunla karşılaşılmaması için kurumların bu tazminatı ödemeden önce yazılı olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvurmaları lehlerine olacaktır. Çünkü ödemede çalışanlar açısından bir hak kaybının daha sonra ortaya çıkması halinde kişilerin mağdur olmamalarının önüne geçilecek ve fazla ödemenin ortaya çıkmasında da uygulayıcılar işten ayrılan çalışana ulaşamaması veya çalışandan tahsil edilememesi durumunda kamu zararının karşılanması için alacağın kendilerine rücu edilmesinden kurtulacaklardır.

[1] 04.062011 tarih ve 27954 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2] 06.06.1978 tarih ve 7/15754 Bakanlar Kurulu Kararı ile 28.06.1978 tarih ve 16330 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanmıştır.

[3] Şimşek Akın, “Sözleşmeli Kamu Çalışanlarının İş Sonu tazminatı”, Yaklaşım, Sayı 220

[4] Ek 6 ncı maddenin ikinci fıkrası “Personel; kendi isteği ile bir ay önceden haber vermek koşuluyla veya Ek 1 inci maddenin dördüncü fıkrasının (b) ve (c) bendi uyarınca sözleşmeyi tek taraflı feshedebilir.” Hükmündedir.

[5] 2010/1205 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 31.12.2010 tarih ve 27802 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.

[6] 03.05.2004 tarihli ve 2004/7898 sayılı Kararname ile yürürlüğe konulmuştur.