İŞÇİNİN HAFTA TATİLİ VE ÜCRETİ (Mali Hukuk Sayı: 168, Kasım-Aralık 2013)

1. GİRİŞ

Çalışanların dinlenme hakkı Anayasal bir haktır. İşçilere iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili)

izni verilecektir. İş Kanunu’nda belirtilen iş sürelerine uygun olarak çalışmış olan işçilere çalışılmayan hafta tatili için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir. Bu ücrete hafta tatili ücreti denir. Hafta tatilinde çalıştığının ispatı işçiye, hafta da bir gün izin kullandırıldığının ve/veya ücretinin ödendiğinin ispatı ise işverene aittir.

2. ÇALIŞMA SÜRESİ

Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Haftanın iş günlerinden birinde kısmen çalışılan işyerlerinde, bu süre haftalık çalışma süresinden düşüldükten sonra, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirlenir. Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.

2.1.Çalışma Süresinden Sayılan Süreler

• Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
• İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
• İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
• İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
• Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
• Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

2.2. Çalışma Süresinden Sayılmayan Süreler

• İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süreler.
• Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; Dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika, dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dâhil) süreli işlerde yarım saat, yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.

3. HAFTA TATİLİ GÜNÜ

İş Kanununda hafta tatilinin hangi gün olacağı konusunda bir hüküm yoktur.2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunun 3. maddesine göre hafta tatili Pazar günüdür. Kural bu şekilde olmakla birlikte, işçiye Pazar günü dışında hafta tatili izni kullandırılması mümkündür.

4. HAFTA TATİLİ SÜRESİ

İşçilere tatil gününden önce iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Hafta tatili izni kesintisiz en az 24 saattir. Bunun altında bir süre haftalık izin verilmesi durumunda, usulüne uygun şekilde hafta tatili izni kullandığından söz edilemez. Ayrıca, hafta tatili bölünerek kullandırılamaz. Buna göre hafta tatilinin 24 saatten az olarak kullandırılması halinde hafta tatili hiç kullandırılmamış sayılır.

5. HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir[1].Aşağıdaki süreler çalışılmış günler gibi hesaba katılır.

• Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri.
• Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri.
• Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri,
• Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.

Hafta tatilinde çalışmayan işçinin ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenecektir. Örneğin; işçinin gündeliği 40 TL ise, bu işçiye bir iş karşılığı olmaksızın 40 TL ödenecektir. Hafta tatilinde çalışan işçilerin ücretleri bir kat fazlası ile ödenir. Örneğin; işçinin gündeliği 40 TL ise, bu işçinin hafta tatilinde çalışması halinde, ödenecek ücret 80 TL olacaktır. Eğer işçinin hafta tatilindeki çalışması bir haftalık çalışma süresini (45 saati) aşar ise bir kat fazlası ile ödenen hafta tatili ücretinin zamlı bölümü % 150 fazlası ile ödenmesi gerekmektedir. Buna göre hafta tatilinde çalışan işçiye 2,5 yevmiye ödenmelidir. Örneğin; işçinin gündeliği 40 TL ise bu işçinin hafta tatilinde çalışması halinde, ödenecek ücret 40 x 2,5 = 100 TL olacaktır. Diğer bir ifadeyle, işçinin kendisine bir iş karşılığı olmaksızın ödenen bir gündelik hafta tatili ücretine ek olarak ödenmesi gereken %50 artırımlı bir buçuk gündelikle birlikte, toplam iki buçuk gündelik tutarında ücret ödenmesi gerekir. Yargıtay, haftalık iş süresini aşan bu çalışmaları fazla çalışma kabul ederek, ücretinin %50 artırımlı ödenmesi yönünde kararlar vermiştir.Hafta tatili ücret alacaklarına kamu ve özel bankalarca bir yıl vadeli mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanacaktır.

6. ZORLAYICI SEBEP HALİNDE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenecektir.

7. HAFTA TATİLİ GÜNÜNDE ÇALIŞMA İSPATI

Hafta tatili gününde çalıştığını iddia eden işçi norm kuramı uyarınca bu iddiasını ispatla yükümlüdür. Ücret bordrolarına ilişkin kurallar burada da geçerlidir. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda yer alan hafta tatili ücreti ödemesinin yapıldığı varsayılır. Bordroda ilgili bölümünün boş olması ya da bordronun imza taşımaması halinde işçi, hafta tatilinde çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilir. Bir işçinin yılın tüm hafta tatillerinde çalışması hayatın olağan akışına aykırıdır[2].Bir insanın hastalık, mazeret, izin ve benzeri nedenlerle hafta tatilinde çalışmaması ihtimali her zaman mevcuttur[3].

Hafta tatillerinde çalışıldığının ispatı konusunda işyeri kayıtlan, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, yazılı delil niteliğindedir. Çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tanık beyanları dikkate alınır. Ancak işyeri çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez[4].

İmzalı ücret bordrolarında hafta tatili ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından daha fazla çalışıldığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin hafta tatili alacağının bordroda görünenden daha fazla olduğu yönünde bir ihtirazı kaydının bulunması halinde, hafta tatili çalışmalarının ispatı her türlü delille yapılabilir. Buna karşın, bordroların imzalı ve ihtirazı kayıtsız olması durumunda dahi, işçinin geçerli bir yazılı belge ile bordroda yazılı olanın dışında hafta tatillerinde çalışmaların yazılı delille kanıtlaması gerekir, işçiye bordro imzalatılmadığı halde, hafta tatili ücretlerinin tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda da ihtirazı kayıt ileri sürülmemiş olması, ödenenin üzerinde hafta tatili çalışması yapıldığının yazılı delille ispatlanması gerektiği sonucunu doğurmaktadır.

8. SONUÇ

4857 sayılı İş Kanunu 46.maddesinde işçinin, tatil gününden önce aynı Yasanın 63. maddesine göre belirlenmiş olan iş günlerinde çalışmış olması koşuluyla yedi günlük zaman dilimi içinde 24 saat dinlenme hakkının bulunduğu açıklanmıştır. İşçinin hafta tatili gününde çalışma karşılığı olmaksızın bir günlük ücrete hak kazanacağı da 46. maddenin ikinci fıkrasında ifade edilmiştir

Hafta tatili izni kesintisiz en az 24 saattir. Bunun altında bir süre haftalık izin verilmesi durumunda, usulüne uygun şekilde hafta tatili izni kullandığından söz edilemez. Ayrıca, hafta tatili bölünerek kullandırılamaz. Buna göre hafta tatilinin 24 saatten az olarak kullandırılması halinde hafta tatili hiç kullandırılmamış sayılır[5].

2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunun 3. maddesine göre hafta tatili Pazar günüdür kural bu şekilde olmakla birlikte, işçiye Pazar günü dışında hafta tatili izni kullandırılması mümkündür. Hafta tatili Pazar günü olan işyerinde hafta tatil ücret alacağı hesaplanırken yarım gün çalışılan Cumartesi gününden artan yarım gün hafta tatili olarak kabul edilmeyecektir[6].

Hafta tatili ulusal bayram ve genel tatil günlerinin çakışması durumunda işçiye çalışmadığı bu gün için hafta tatili veya ulusal bayram ve genel tatil günü ücretinden yalnızca biri ödenecektir. Hafta tatili ücretine primler ve sosyal yardım adı altında verilen ödemeler dâhil edilmeyecektir.

İşçi hafta tatilinde rızası olmadan çalıştırılamaz. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmelerine işçinin hafta tatili kullanmayacağı yönünde konulan hükümler geçersizdir. İşveren hafta tatilinde çalışma talebini kabul etmeyen işçiyi haklı nedenle (tazminatsız olarak) işten çıkaramayacağı gibi geçerli nedenle de çıkaramaz. İş Kanunu’nun emredici nitelikte bu hükmünün aksinin sözleşmelerle dahi kararlaştırılması mümkün değildir. Bir başka deyişle işveren işçisine hafta tatili vermek zorundadır. 

[1]Yargıtay 9.HD-E:2004/26418-K:2004/27790-T:14.12.2004         

[2]Yargıtay 9.HD-E:2004/19443-K:2005/13507-T:18.04.2005          

[3]Yargıtay 22.HD-E:2012/10831-K:2013/372-T:22.01.2013                                                    

[4]Yargıtay 9.HD-E:2009/37352-K:2010/14874-T:27.05.2010                                                   

[5] Yargıtay 22.HD-E:2012/7983-K:2012/27098-T:03.12.2012                                                   

[6]Yargıtay 9.HD-E:2004/14097-K:2005/04118-T:14.02.2005