İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNÜNDEN İŞ EKİPMANININ KULLANIMI (Mali Hukuk Sayı: 167, Eylül-Ekim 2013)

I-GİRİŞ

20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun[[1]]“Yürürlük” başlıklı 38’inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde 12.07.2013 tarihli ve 6495 sayılı Kanunla[[2] ]yapılan değişiklikle, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli ile iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü ile ilgili maddelerinin yürürlük tarihi; 22.05.2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun mülga 81’inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.07.2016, 50'den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.01.2014, diğer işyerleri için 03.02.2014 olarak değiştirilmiştir. 6331 sayılı Kanunun işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli ile iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü dışındaki hükümleri ise 30.06.2012 ve 01.01.2013 tarihlerinde yürürlüğe girmiştir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun “İşverenin genel yükümlülüğü” başlıklı 4’üncü maddesinde; işverenin yükümlülükleri, mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapması olarak belirtilmiştir. Kanunun “İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler” başlıklı 30’uncu ve “Belgelendirme, ihtar ve iptaller” başlıklı 31’inci maddeleri ile 03.10.2009 tarihli ve 2009/104/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifi dikkate alınmak suretiyle düzenlenen İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin[[3]] “Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerin bildirimi” başlıklı 13’üncü maddesi 25.04.2014 tarihinde yürürlüğe girecek olup, diğer maddeleri 25.04.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesiyle, daha önce yürürlükte olan ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun[[4]] “İş sağlığı ve güvenliği yönetmelikleri” başlıklı 78’inci maddesi gereğince çıkarılmış bulunan aynı adlı Yönetmelik[[5]] yürürlükten kaldırılmıştır.

II-KONU :

1-İş Ekipmanlarının Kullanımı Konusundaki İşverenin Genel Yükümlülükleri :

İşyerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi icap etmektedir. İşverenin iş ekipmanı konusunda gerekli her türlü tedbiri alması gerekmektedir.

İşverenin, işyerindeki özel çalışma şartları ile sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde bulundurmak suretiyle, iş ekipmanını seçmesi ve iş ekipmanının kullanımından dolayı çalışanlara ilave bir tehlikenin ortaya çıkmamasını sağlaması, şayet çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden iş ekipmanının tamamen tehlikesiz olmasını sağlayamıyorsa, en azından iş ekipmanının kullanımını kabul edilebilir risk seviyesine indirecek uygun önlemleri alması icap etmektedir.

2-Maruz Kişi, Tehlikeli Bölge, İş Ekipmanı, Özel Risk Taşıyan İş Ekipmanı, İş Ekipmanının Kullanımı :

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nde;

Tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişiye maruz kişi,

İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgeye tehlikeli bölge,

İşin yapılmasında çalışanlar tarafından kullanılmakta olan makine, alet, tesis ve tesisata iş ekipmanı,

Tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş ekipmanına özel risk taşıyan iş ekipmanı,

İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyetlere iş ekipmanının kullanımı,

olarak tanımlanmaktadır.

3- İşyerlerinde Kullanılan İş Ekipmanlarının Kontrolü :

İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolünün sağlanması konusunda;

a)İş ekipmanının güvenliğinin kurulma ve montaj şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılarak, doğru kurulduğunu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belgenin düzenlenmesi,

b)İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının;

-Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce periyodik kontrollerinin yapılması,

-Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce gerekli kontrollerin yapılması,

c)Kontrol sonuçları kayıt altına alınarak, yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanması,

gerekmektedir.

İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulundurulmalıdır.

Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi tutulacağı, bu kontrollerin hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esasların Yönetmeliğe ekli (EK III) “Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller İle İlgili Hususlar” başlıklı, Genel hususlar, Periyodik kontrole tabi iş ekipmanları (Basınçlı kap ve tesisatlar, Kaldırma ve iletme ekipmanları, Tesisatlar, Tezgâhlar) alt başlıklar dikkate alınmalıdır.

4-Özel Risk Taşıyan İş Ekipmanlarının Kullanılmasında Alınması Gereken Önlemler :

Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden özel risk taşıyan iş ekipmanlarının kullanılmasında; iş ekipmanının, yalnızca o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen kişilerce kullanılması, iş ekipmanlarının tamir, tadil, kontrol, bakım ve hizmete alınmasının bu işleri yapmakla özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılmasının sağlanması önlemleri alınmalıdır.

5-Çalışanların İş Ekipmanlarının Kullanımıyla İlgili Temel Ergonomi Prensipleri :

Kısaca fiziksel çevrenin insana uyumlaştırılması süreci olarak tanımlanan ergonomi, çalışma hayatı açısından ele alındığında, işyeri şartlarının dikkatlice izlenmek suretiyle ergonomik prensiplerin uygulanması ve problemlerin çözülmesini kapsamaktadır.

İş ekipmanlarının çalışanlar tarafından kullanılmasında asgari sağlık ve güvenlik gereklerinin uygulanabilmesi için çalışanların iş ekipmanı kullanımı sırasındaki duruş pozisyonları ve çalışma şekilleri ile ergonomi prensiplerinin işverence tam olarak dikkate alınması gerekir.

6-İş Ekipmanlarının Kullanımı Konusunda Çalışanların Bilgilendirilmesinde İşverenin Uyması Gereken Yükümlülükler :

İşverence çalışanlarına, kullandıkları iş ekipmanı ve bu iş ekipmanın kullanımına ilişkin olarak;

a)İş ekipmanının kullanım koşulları,

b)İş ekipmanında öngörülen anormal durumlar,

c)Bulunması halinde iş ekipmanının önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçları,

hususlarını içeren bilgi ve gerektiğinde yazılı talimat verilmesi, bu bilgi ve yazılı talimatın hazırlanmasında, imalatçı tarafından iş ekipmanıyla birlikte verilen kullanım kılavuzunun da dikkate alınması, yazılı talimatların iş ekipmanıyla beraber bulundurulması icap eder.

Çalışanların, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilmesi, bilgilerin ve yazılı talimatların, basit ve kolay anlaşılır bir şekilde olması gerekir.

İşveren, yukarıda belirtilen konularda çalışanlarını bilgilendirmekle yükümlü bulunmaktadır.

7- İşverence, İş Ekipmanını Kullanmakla Görevli Çalışanlara Verilecek Eğitimler :

İşveren tarafından, iş ekipmanını kullanmakla görevli çalışanlara, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yolları konusunda eğitim verilmesi, bunun yanında, iş ekipmanının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında işverenlerce çalışanlara yeterli özel eğitimin sunulmasının sağlanması gereklidir.

İşveren, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ve eklerinde belirtilen konularda çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alması ve katılımlarını sağlaması icap eder.

8-Periyodik Kontrolleri Yapmaya Yetkili Kişilerle İlgili Olarak Bakanlığa Verilecek Bilgiler :

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği kapsamında iş ekipmanlarının periyodik kontrollerini yapmaya yetkili kişiler; ad-soyad, T.C. kimlik numarası, mezun olduğu okul, bölüm, tarihi ve diploma numarası, hizmet zorunluluğu bulunması halinde çalıştığı kurum veya işletmenin sigorta sicil numarası, periyodik kontrol yapacağı iş ekipmanı bilgileri konusunda elektronik ortamda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına kayıt yaptırmalıdır.

Bildirimde beyan esastır. Kayıt yaptıran kişilere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca kayıt numarası verilmektedir. Bakanlık tarafından yapılan araştırmada, beyan edilen bilgilerin doğru olmadığı tespit edilenlerin kaydı silinmektedir. Kaydı silinenler Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı internet sitesinde ilân edilir. Kaydı silinen kişiler hakkında ilgili mevzuat çerçevesinde işlem yapılmaktadır.

Kaydı silinenlerin, silinme tarihinden itibaren 3 yıl içerisinde yaptığı başvurular, 3 yılın tamamlanmasına kadar askıya alınmaktadır.

Periyodik kontrol raporlarında kayıt numaraları bulunmalıdır. Beyan edilen bilgilerin doğru olmadığı tespit edilenler ile kayıt numarası almayanlar tarafından düzenlenen periyodik kontrol raporları geçersiz sayılmaktadır.

9- İş Ekipmanlarının İşyerlerinde Kullanımı Konusundaki Genel Kurallar :

Genel yükümlülükleri saklı kalmak üzere işverenin, işyerinde kullanılan iş ekipmanının Yönetmeliğe ekli (EK I) “İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler” başlıklı, Genel Hususlar, İş ekipmanlarında bulunacak asgari genel gerekler, Özel tipteki iş ekipmanında bulunacak asgari ek gereklerden oluşan alt başlıkların içeriğine uygun olmasını ve bunun için iş ekipmanının kullanımı süresince yeterli bakımını yaptırmak suretiyle, bunların kullanıma hazır halde olmasını, bunlara ilaveten  iş ekipmanının Yönetmeliğe ekli (EK II) “İş Ekipmanının Kullanımı ile İlgili Hususlar” başlıklı, Tüm iş ekipmanları için genel hükümler, Kendinden hareketli veya bir başka araç vasıtasıyla hareket edebilen iş ekipmanlarının kullanımı ile ilgili hükümler, Yük kaldırmada kullanılan iş ekipmanı ile ilgili hükümler, Yüksekte yapılan geçici işlerde, iş ekipmanının kullanımı ile ilgili hükümlerden oluşan alt başlıkların içeriğine uygun güvenlik düzeyinde olmasını sağlaması mecburidir.

10-Yönetmelik Hükümlerine Uymayan İşverenlere Uygulanacak İdari Para Cezası :

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nde belirtilen  yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, uyulmayan her hüküm için 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 26’ncı maddesinin birinci fıkrasının (n) bendi gereğince 2013 yılında aylık olarak 1.078,-TL idari para cezası uygulanmaktadır.

III-SONUÇ :

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince çıkarılan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin 13’üncü maddesi 25.04.2014 tarihinde yürürlüğe girecek olup, diğer maddeleri 25.04.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

İşin yapılmasında çalışanlar tarafından kullanılmakta olan makine, alet, tesis ve tesisata iş ekipmanı, tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş ekipmanına ise özel risk taşıyan iş ekipmanı denilmektedir.

İşyerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi ve işverenin bu konuda gerekli her türlü tedbiri alması, ayrıca işveren tarafından, iş ekipmanını kullanmakla görevli çalışanlara, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yolları konusunda eğitim verilmesi, bunun yanında, iş ekipmanının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında işverenlerce çalışanların yeterli özel eğitime tabi tutulması gerekmektedir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nde belirtilen yükümlülüklere uymayan işverene uyulmayan her hüküm için 2013 yılında aylık olarak 1.078,-TL idari para cezası uygulanmaktadır.

[1] 30.06.2012 tarihli ve 28339 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2]02.08.2013 tarihli ve 28726 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[3] 25.04.2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[4] 10.06.2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5] 11.02.2004 tarihli ve 25370 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.