İNGİLTERE SAYIŞTAY MODELİNİN İNCELENMESİ

GİRİŞ

Zaman zaman haklı haksız eleştirilere rağmen denetim her daim yönetimin önemli bir unsuru olmuş ve denetimsiz yönetimler de kısa ömürlü olmuşlardır. Denetimi, denetimi gerçekleştiren organ açısından[1], denetimin amacı açısından[2], denetimi gerçekleştiren kurumların statüleri[3] açısından sınıflandırmak mümkündür. Geçtiğimiz aylarda TBMM’ye verilen 6085 sayılı Sayıştay Kanunu hakkında verilen Kanun teklifi kamuoyunda bir hayli tartışılmış[4] ve Başbakan’ın devreye girmesiyle görüşülmesi ertelenmiştir. Daha sonraki günlerde ise TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Başkanınca ülkemiz açısından İngiltere Sayıştayı tarzında bir yüksek denetim kurumu üzerinde çalışılacağı belirtilmiştir.[5] Bu makalemizde İngiltere Sayıştay’ı olan Ulusal Denetim Ofisi (NAO- National Audit Office) ‘ni sizler için incelemeye çalıştık.

1. YÜKSEK DENETİM KURUMLARI (SAYIŞTAYLAR)

Yasama organı olan parlamentonun temel görevlerinden birisi, hükümet tarafından kendisine sunulan bütçeyi onaylamaktır. Parlamenter rejim (İngiltere), başkanlık sistemi (ABD) veya yarı başkanlık sistemi (Fransa) fark etmeksizin demokrasinin hüküm sürdüğü ülkelerde vatandaşların seçtiği parlamenterler, hükümet tarafından vatandaşlardan toplanan vergilerle oluşan bütçeyi onaylarlar ve denetlerler. Bütçenin denetimini ilk zamanlar kendileri yapan parlamenterler zamanla devletlerin büyümesi ve bütçenin büyümesi ile uzmanlara ve uzmanlaşmış kurumlara ihtiyaç duymaya başlamışlardır. İşte bu noktada kurulan kurumlar parlamento adına hükümet tarafından kamu kaynaklarının kullanılmasını denetleyip, parlamenterlere raporlar sunan, küresel terimiyle Supreme Audit Instution adı verilen yüksek denetim kurumları kurulmaya başlanmıştır.

Yüksek denetim, kaynağını anayasadan alan, meslek mensuplarının anayasal ve yasal teminatlara sahip bulunduğu ve çoğu ülkede yargısal yetkilerle de teçhiz edilmiş bulunan bağımsız kuruluşlarca Parlamento adına yürütülen denetimleri tanımlamaktadır. Bu nitelikleriyle dış denetimden farklılaşmakta ve farklı tanımlanması zorunluluk taşımaktadır (Köse, 2007a: 17).

Yüksek denetimin başlıca ayırıcı özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Geist, 1981: 3 ‘den aktaran Köse, 2007b: 113):

- Yüksek denetim yasama, yürütme ve yargı içine alınamayan "sui generis" bir devlet faaliyetidir.

- Yüksek denetim, Parlamento adına yapılan bir faaliyettir. Ancak bu denetim faaliyeti, planlamada, uygulamada ve sonuçlarının Parlamentoya sunulmasında tümüyle bağımsızdır.

- Yüksek denetim görev ve yetkilerini çoğunlukla anayasalardan alan bir faaliyettir.

- Yüksek denetimi yürütmekle görevli meslek mensuplarının Anayasal ve yasal teminatları bulunmaktadır.

- Yüksek denetimi yürüten kurumun mali bağımsızlığı vardır.

Kurumsallaşmaları, işlevleri, yetki ve sorumlulukları farklı olmakla beraber yüksek denetim kurumları neredeyse her ülkede bulunmaktadır. Yüksek denetim kurumları Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Birliği (INTOSAI) adı altında uluslararası bir örgüte de sahiptir. INTOSAI’nin kıtasal (EUROSAI, AFROSAI, ASOSAI) ve bölgesel (ARABOSAI, ECOSAI …) yüksek denetim kurumları birlikleri de bulunmaktadır. Kurulduğu 1953 yılında 34 üyesi olan INTOSAI’ye günümüzde üye olan yüksek denetim kurumu sayısı 189’u bulmuştur. Ülkemiz kamu mali yönetiminde yüksek denetim kurumu olan Sayıştay INTOSAI’nın kuruluşundan itibaren INTOSAI’nin çalışmalarına iştirak etmektedir.

Kurulduğu 1953 yılından itibaren denetim mesleğinin geliştirilmesi ve yüksek denetim kurumlarının güçlendirilmesi amacıyla çaba gösteren INTOSAI, 1977 yılında yayımladığı Lima Deklarasyonu ile yüksek denetim alanında dönüm noktası olacak bir adım atmıştır. Yüksek denetimin anayasası olarak nitelendirilen, yüksek denetim kurumları ile yüksek denetim görevini yürüten denetçilerin sahip olması gereken temel standartları ortaya koyan bu deklarasyonu, 1987 yılında yayımlanan ve 1992 yılında yargı yetkisini haiz yüksek denetim kurumlarının ihtiyaçlarını da karşılayacak şekilde revize edilen INTOSAI Denetim Standartları izlemiştir. 1998 yılında da INTOSAI, Mesleki Etik Standartlarını onaylayarak, uluslararası denetim standartlarına yeni bir halka eklemiştir. Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği gibi örgütlerce de tanınan ve uygulamaya geçirilmesi teşvik edilen bu standartlar, yüksek denetimin evrensel düzeyde ortak değerler çerçevesinde yürütülmesi ve sürekli geliştirilmesinde önemli katkılar sağlamıştır (Köse, 2008: 112).

2. NAO (National Audit Office)

Parlamenter demokrasinin ilk ortaya çıktığı ülke olan İngiltere'de yüksek denetim de oldukça uzun bir geçmişe sahiptir. Daha Parlamento oluşturulmadan, 1314 yılında kurulan Sayıştay (Comptroller General of the Exchequer), dünyadaki ilk yüksek denetim kurumu olarak kabul edilmektedir (Köse, 2007a: 148).

Bu kurum zaman içinde dönüşerek günümüzde İngiltere’de parlamento adına kamu harcamalarının denetimini gerçekleştiren Ulusal Denetim Ofisi (National Audit Office-NAO)’ne dönüşmüştür. Kurum misyonunu kamu kaynaklarının kullanan hükümetin bu kamu kaynaklarının hesabını tutmasını sağlamak ve kamu hizmeti sunucularına performanslarını geliştirmede yardımcı olmak olarak belirtmektedir (NAO, 2010: 11).

NAO’nun temel görevi, merkezi düzeyde hükümetin harcamalarını denetlemektedir. Bir başka ifadeyle savunma ve ceza hukuku alanında İngiltere’nin tüm harcamalarının dış denetiminden sorumludur. Kamu paralarının etkin ve verimli kullanılıp kullanılmadığını denetlemektedir. Sağlık, eğitim, adalet, savunma alanlarında yapılan harcamalarla ilgili hazırladıkları raporlar parlamentoya sunulmaktadır. Hazırlanan raporlar ilgili kamu idarelerinin en üst düzeydeki yetkilileri tarafından incelenip tartışılmakta ve eylem plânları saptanmaktadır (Kazan, 2010: 198).

Ulusal denetim ofisinin bir başkanı bulunmaktadır. Bu ofis başkanı aynı zamanda avam kamarasının bir memurudur. Başkan ve 880 tane ofis çalışanı tamamen hükümetten bağımsızdır. Çalışanlar olarak devlet memuru olmayıp hiçbir bakana rapor sunmazlar. Bütçesi parlamentoya doğrudan sunulan NAO, Kamu hesapları komitesinin atadığı dış denetçiler tarafından performansı açısından denetlenmektedir. Mahalli idareleri ve finansal istatistiklerin denetimi NAO tarafından gerçekleştirilmemektedir. Bunlar NAO ile işbirliği çerçevesinde çalışan farklı komisyonlar tarafından incelenmektedir (NAO, 2013).

İngiltere'de kamu yönetiminin denetimi büyük ölçüde iç denetim organlarınca yürütülmekte, Sayıştay'ın denetimi ise, ağırlıklı olarak büyük projelerin performans denetimi ile, iç denetim ve iç kontrol mekanizmalarının işleyişi konularına yönelmektedir (Köse, 2007a: 149).

3. NAO TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR

NAO tarafından gerçekleştirilen çalışmalar şu şekilde belirtilmektedir[6] (NAO, 2013; 8-9).

a) Parlamentoya Bilgi Sağlama: Çalışmalarının büyük bir bölümü parlamento tarafından seçilen komitelere, özellikle Kamu Hesapları Komitesine gerçekleştirilen çalışmalar oluşturmaktadır. Komiteden kamu harcamalarına ilişkin gelen sorular doğrultusunda çok sayıda rapor, brifing ve diğer analizleri sunmaktadırlar. Ayrıca diğer komitelere bakanlıklarla ilgili hususlarda uzmanlıklarına ihtiyaç duyulduğunda yardımcı olmaktadırlar.

b) Denetimler: Ulusal Denetim Ofisi iki tür denetim yapmaktadır:

(i)- Mali Denetim: Tüm merkezi devlet daireleri, kurum ve diğer kamu kuruluşlarının mali tablolarının denetimleri ve parlamentoya sonuçlarının açıklanmasıdır. Böylece parlamentoya merkezi yönetim tarafından kendilerine sunulan mali tabloların doğruluğu ve kamu kaynaklarının parlamentonun verdiği izin doğrultusunda harcandığının garantisini vermektedirler. 2012-2013 yılları arasında gerçekleştirilen 437 denetimden 355 kamu idaresinde 1 trilyon Euro’luk mali tablolarına bu garanti verilmiştir. Mali denetim süreçlerinde denetim sırasındaki bulgular, yönetişimi sağlamak için kamu idaresinde geliştirilmesi gereken alanlar, kontroller ve finansal yönetim hususlarına raporlarında yer vermektedirler.

(ii)- Paranın Değeri Denetimi: Hükümetin projeleri, programları ve aktivitelerinin nasıl yürütüldüğü ve ödenen paranın karşılığı olup olmadığına odaklanmaktadır. Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılması doğrultusundaki raporlar bu denetim çerçevesinde hazırlanmaktadır.

Bir incelemenin yürütülüp yürütülmeyeceğine karar verirken Sayıştay Başkanı, yasa gereği Kamu Hesapları Komitesince yapılan teklifleri dikkate alır. Hangi konuların inceleneceğine karar verirken Sayıştay ayrıca, denetlenen kurumlara ait çeşitli verilerin ve kendi iç bilgi kaynaklarının (geçmiş yıllara ait raporlar, mali denetim bulguları vb.) yanı sıra, kamu hizmetlerinden yararlananlar ve bu hizmetlerin alıcıları, bilim çevreleri, medya, meslek örgütleri, konu ile ilgili olarak tavsiyelerde bulunan gruplar ya da organizasyonlar (think tanks) ve benzeri örgütleri ile diğer denetim kurumlarından bilgi kaynağı olarak yararlanır. Kamu Hesapları Komitesinin raporları ve bunlara esas olan kanıtlar, Hazine cevapları, Parlamento üyelerinin soruları ve Parlamentodaki müzakereler, Parlamento ihtisas komisyonlarının raporları vb. Parlamento eksenli bilgiler de denetim alanlarının belirlenmesinde yardımcı kaynak olarak kullanılmaktadır (NAO, 1997: 33).

Performans denetiminin tüm süreçlerinde Sayıştay denetlenen kurumlarla ve gerekli gördüğünde Parlamento ile yakın temas içinde çalışır. Diğer ilgili tarafların (kişiler, şirketler, meslek odaları ve diğer kuruluşlar) görüşlerine de başvurulur ve gerekirse rapora da dahil edilir (Köse, 2007a: 150).

2012 yılında NAO tarafından mali denetim dışında 60 adet performans denetim raporu hazırlanarak yayımlanmış ve Kamu Hesapları Komitesine sunulmuştur. Aşağıda NAO tarafından hazırlanan performans denetim raporlarından bazılarına örnekler verilmiştir.

- Kamu kurumları tarafından hazırlanan stratejik planlar ve finansal bilgilerin güvenilirliğine dair rapor,

- Sosyal konutlardaki değişiklik süreci ve konutların faydaları, ayrıca bu değişikliklerin kamuyu nasıl etkilediğine dair rapor.

Ulusal Denetim Ofisi kendi çalışmalarında kalite güvencesi sağlamaya büyük önem vermektedir. Bu amaçla iyi yönetim ve eğitime verilen önemin yanı sıra, gözden geçirme işlevine de yaygın olarak başvurulmaktadır. Çalışma sonrası gözden geçirmeler, iç değerlendirmeler, dış değerlendirmeler, denetlenen kurumdan geri-bildirim (feed back) alınması, denetim ekibinin gözden geçirmesi olmak üzere dört şekilde yapılmaktadır (Köse, 2007a: 151).

4. NAO PARLAMENTO İLİŞKİLERİ- KAMU HESAPLARI KOMİTESİ

İngiltere’de ulusal denetim ofisinin hazırlamış olduğu raporlar, Avam Kamarası bünyesinde oluşturulan ve Committee of Public Accounts (Kamu Hesapları Komitesi) olarak adlandırılan bir komisyonda görüşülmektedir. Tarihsel olarak Kamu Hesapları Komitesi’nin temel amacı, harcamaların hesabının verildiği, düzenli ve iyi yönetim prensiplerine uygun olduğu kanaatine varılması olmuştur. Öyle ki bu meseleler büyük ölçüde Sayıştayın doğrulama (tasdik) denetimi ile ilişkilidir.

Kamu Hesapları Komitesi (Public Acoounts Committee- PAC) İngiliz Hükümeti’nin harcamalarının etkin, uygun ve hesap verebilir olmalarını sağlayan sürekli bir komitedir. Komite, Başkan ve 20 üyeden oluşmaktadır. Komite’de Meclisteki tüm partilerden temsilcilerin bulunması gerekmektedir. Parti temsilcilerinin sayısı komitenin büyüklüğüne ve partilerin oy oranlarına göre belirlenir.

Komitenin temel özelliği, kurumların ve üst düzey yöneticilerinin karar ve faaliyetlerinden, kamu kaynaklarının kullanımından ve performanslarından dolayı hesap verebilirliklerini sorgulamasıdır. Bu kapsamda, Komite, kamu idarelerinin hesaplarını inceleme ve hesaplarla ilgili raporları Parlamentoya sunma; kişileri dinleme ve gerekli dokümanları isteme; soruşturma başlatma ve rapor yayımlama gücüne sahiptir. Komite merkezi yönetim kurumlarının Parlamentoya getirilen hesapları konusunda kamuya açık oturumlar düzenleyebilmektedir.

Komite, Auditor General for Wales tarafından hazırlanan raporları inceler. Bu raporlar WAG ve diğer kamu kuruluşlarının, kamu fonksiyonlarının yerine getirirken kaynaklarını etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanıp kullanmadıklarını göstermektedir. Komite, bu raporlarda yer alan olaylara ilişkin spesifik incelemeler yapmaktadır. Sorumlu kişileri kanıt oturumlarına davet etmekte ve konuyu derinlemesine incelemektedir. Bu oturumlara üst yöneticinin yanı sıra ilgili orta düzey yöneticiler, uzmanlar ve iç denetçiler de katılmakta ve duruma ilişkin kanıtlar sunmaktadır. Kanıt oturumları halka açıktır. Oturumlar ve daha sonra Komite’nin yaptığı kapalı oturum şeklindeki toplantılarda yapılan değerlendirmeler sonucunda bulgular Parlamentoya raporlanmakta ve öneriler sunulmaktadır.

PAC Auditor General’ın ilettiği raporlar doğrultusunda kendisi inceleme yapmak yerine Hükümete durumu bildirmek ve incelemeyi başka kanallara yönlendirme seçeneklerini de kullanabilir.

İngiltere’de bu raporlar, aşağıdaki görüşme prosedürüne tabidir: “Sayıştay raporları yayımlandıktan sonra bir basın açıklaması ile medyaya rapor hakkında bilgi verilir. Aynı zamanda, ilgili parlamento komisyonuna rapor gönderilir ve brifing verilerek komisyona takdim edilir. İngiltere’de ilgili parlamento komisyonu, Kamu Hesapları Komitesidir. Komite Sayıştay raporlarındaki konular hakkında, denetlenen faaliyetlerle ilgili kurum üst düzey yetkilisi/yetkililerinden gerekçeli görüş alır. (Bu görüşlerin, önerileri gerçekleştirmek için neler yapılabileceğine ilişkin bilgileri içermesi beklenir.) Komite oturumlarına Sayıştay Başkanı ve denetim ekibi katılır. Komite gerek gördüğünde denetlenen kurumların üst düzey yetkilileriyle hazine/maliye yetkilisinin de toplantıya katılımlarını ister. Hazine, önerilerin uygulanmasına ilişkin hükümet cevabını rapor olarak hazırlar. Nihayetinde, komite Sayıştay raporunu esas alan ve bu çalışmalar sonucu oluşturduğu bir tür eylem planı niteliğindeki bilgileri ve önerilerini içeren kendi raporunu parlamento genel kuruluna sunar. Raporun içeriği konusunda oybirliği sağlanmasına özen gösterilir (Coşkun ve Karabeyli, 2010: 91).

Kamu Hesapları Komitesi, özetle İngiltere’de halktan toplanan vergilerle oluşan bütçenin kullanımını parlamentoda denetimini gerçekleştiren komisyondur. Komitenin Başkanı muhalefet milletvekillerinden seçilmektedir. Son çıkarılan yasalarla 2013 yılında kraliyet hesaplarını da incelemekle yetkili kılınan bu komisyonun son günlerde gerçekleştirdiği bazı incelemeler hakkında çıkan haberlere aşağıda yer verilmiştir.

- Kıbrıslı Türk İşadamı Asil Nadir’in mahkumiyeti sonrasında bazı önemli belgeleri mahkemeye ‘yanlışlıkla sunmadığını’ itiraf eden Ağır Dolandırıcılık Ofisi (SFO) İngiltere’nin şimdiki Genel Müdürü David Green ile bir önceki müdürü Richard Alderman, dün parlamentoda Kamu Hesapları Komitesi tarafından sorgulandı.[7]

- Starbucks, Google ve Amazon yöneticileri vergi ödemekten kaçınmalarına dair sorgulandılar.[8]

4. NAO ÇALIŞMALARININ PARLAMENTODAKİ ETKİLERİ

Kamu Hesapları Komisyonu çalışmalarında parti tarafı tutmayan bir tavır takınır ve iktidarda hangi hükümet bulunursa bulunsun tarafsız bulgulara ve tavsiyelere ulaşmaya çaba gösterir. Komisyon yürütme yetkisine sahip değildir ve sadece tavsiyelerde ve görüş bildirimlerinde bulunur. Böyle olmakla birlikte, komisyonun Parlamento’ya sunduğu raporlar hatırı sayılır bir ağırlık taşımaktadır. Harcamalar üzerindeki parlamenter kontrolü etkileyen meselelerde Komisyon’un tavsiyeleri yürütme tarafından genellikle kabul edilmektedir (SAYIŞTAY, 2001: 3).

İngiltere'nin yüksek denetim kurumu National Audit Office olmasına rağmen mahalli idarelerin harcamalarının denetimi ve istatistiksel bilgilerinin yayımı bu kurum tarafından gerçekleştirilmemektedir. Mahalli idarelerin harcamalarının denetimi 1983 yılında kurulan Audit Commission (Denetim Komisyonu) tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu komisyon sadece mahalli idarelerin harcamalarını denetlememekte bunun yanı sıra diğer mahalli yönetimler olan yerel emniyet teşkilatı, sağlık teşkilatı ve konut kooperatiflerinin harcamalarını da denetlemektedir (AC, 2011).

Kamu politikası konusunda İngiliz parlamenterleri ile yoğun biçimde işbirliği çerçevesinde çalışan İngiltere Yüksek Denetim Kurumu NAO’nun, parlamenterler üzerinde ne tür bir etkide bulunduğunun cevabı NAO’nun yıllık raporlarında yer almaktadır. Bu hususta NAO’nun 2012 yıllık raporunda yer alan iki örnek yeterli olacaktır (NAO,2012):

• NAO’nun bulguları ve Kamu Hesapları Komitesi’ne raporları doğrultusunda Çalışma ve Güvenlik Bakanlığı sosyal yardım dağıtım yöntemini değiştirmiştir. Raporda, hibelerin dağıtımındaki bütçesel orantısızlık ortaya konulmuş, gelecekteki beklenebilir talep yerine bütçe ilkeleri doğrultusunda hareket edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Raporun ardından Kamu Hesapları Komitesi, Bakanlığa fonların dağıtım formülünün bütçe ilkeleri çerçevesinde ülke genelinde daha adil tahsis edilmesini sağlayacak şekilde değiştirmesini tavsiye etmiştir. Bakanlık daha sonra yardım ve yardım toplama hesaplamalarını talep seviyeleri ile daha uyumlu bir şekilde değiştirmiştir.

• NAO’nun 2010-11 yıllarını kapsayan HMRC (Maliye ve Gümrük Bakanlığı)’ı hakkındaki raporda, vergi uzlaşmalarında net bir ayrıcalığın yapıldığını ortaya koymuştur. Bu tespit daha sonra Kamu Hesapları Komitesi’nce yapılan araştırmalarda daha da büyümüştür. Ve Komite tarafından vergi yerleşimi üzerinde iç ve dış paydaşlara güven sağlamak için daha fazla şeffaflığın gerektiği belirtilmiştir. Şubat 2012’de HMRC’ce Komite’nin raporuna yanıt olarak büyük vergi uyuşmazlıklarında daha fazla şeffaflık sağlayacak önemli adımların atıldığı kamuoyuna açıklanmıştır. Ve çeşitli yöntemler oluşturulmuştur.

SONUÇ

Yasama organı olan parlamentonun temel görevlerinden birisi hükümet tarafından kendisine sunulan bütçeyi onaylamaktır. Parlamenter rejim (İngiltere), Başkanlık sistemi (ABD) veya yarı başkanlık sistemi (Fransa) fark etmeksizin demokrasinin hüküm sürdüğü ülkelerde vatandaşların seçtiği parlamenterler, hükümet tarafından yine vatandaşlardan toplanan vergilerle oluşturulan bütçeyi onaylarlar ve denetlerler. Bütçenin denetimini ilk zamanlar kendileri yapan parlamenterler, zamanla devletlerin büyümesi ve bütçenin büyümesi ile uzmanlara ve uzmanlaşmış kurumlara ihtiyaç duymaya başlamışlardır.

Dünyadaki ilk yüksek denetim kurumu olarak bilinen İngiltere Yüksek Denetim Kurumu olan NAO’nun incelenmesi sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

1- NAO yargısal yetkilere haiz olan bir yüksek denetim kurumu olmayıp, ofis tipi yüksek denetim kurumlarındandır.

2- NAO merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerini denetlemekte; mahalli idarelerin denetimi farklı komisyonlarca gerçekleştirilmektedir.

3- Rutin gerçekleştirilen mali denetim dışındaki performans denetim konularını NAO bağımsız olarak belirlemektedir.

4- Performans denetimi, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığının denetimi olup 50’yi aşkın önemli sayıda rapor her yıl parlamentoya sunulmaktadır.

5- NAO ile parlamento arasında büyük bir işbirliği bulunmaktadır. NAO bilhassa Kamu Hesapları Komitesi adına denetimlerini gerçekleştirmektedir. Kamu Hesapları
Komitesi de NAO’nun raporları üzerine yöneticilerin hesap verme sorumluluklarının gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.

6- Halka ilişkiler ve basın ile ilişkiler önemlidir. Özel bir basın ofisi kurumla basın arasındaki ilişkileri yürütmektedir. Özellikle raporların kamuoyuna duyurulması hususunda bu birim tarafından yürütülmektedir.

7- Kamuoyu denetimine çok önem verilmektedir. Denetim sonuçları kamuoyuna duyurulmaktadır. Böylece vatandaş adına çalışıldığı mesajı verilmektedir.

8- Sadece denetim değil, politika analizi yapılarak kamu politikalarının değerlendirmesinde parlamenterlere yardımcı olmaktadır.

Görüleceği üzere, İngiltere Sayıştay’ı (NAO) yargısal niteliklere haiz olmamasına rağmen parlamento adına özellikle Kamu Hesapları Komitesi adına gerçekleştirdiği denetimler, araştırmalar, politika değerlendirmeleri yapan bir yüksek denetim kurumudur. Bu kurumun tamamlayıcı unsuru yukarıda ayrıntılarına yer vermiş olduğumuz Kamu Hesapları Komitesi’dir.

Son söz olarak belki de şu söylenebilir. Demokrasilerin halkın yönetimi olarak adlanlandırılması, halk adına halktan toplanan vergilerle oluşan bütçenin kamu görevlileri tarafından harcanmasının de halk tarafından denetlenmesini gerektirir. Yüksek denetim kurumları olan Sayıştaylar da işte bu ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır. Demokrasinin beşiği ülkeler arasında sayılan İngiltere’de hesap verme sorumluluğunun etkin bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacak bir sistem kurulduğu görülmektedir. İngiltere, ABD, Fransa vb. yüksek denetim modellerinin ülkemize uygulanması değil; asıl önemli olan ülkemizde hesap verme sorumluluğunu tamamlayacak mekanizmaların kurulmasıdır. İngiltere yüksek denetim kurumunu ayrıntılı olarak incelediğimizde başta Kamu Hesapları Komitesi olmak üzere birçok unsurun ülkemizde olmadığı rahatlıkla söylenebilir. Eğer amaç hesap verme sorumluluğunun sağlanması ise İngiltere Yüksek Denetim Kurumu modelinin de ülkemiz için uygun olduğu düşünülebilir. Tabii tüm benzer yapılarıyla ve biz daha yeni demokrasiyiz vb. bahanelere sığınmadan İngiltere modelinin de temel unsurlarını ve sistemini bozmadan.

                KAYNAKÇA

Coşkun A. ve Karabeyli L. (2010). Sayıştay Denetimi Bağlamında Hesapverme Sorumluluğu. Dış Denetim Dergisi, 1, 83-95.

Çevik, H. Hüseyin ve Demirci S. (2003). “Modern Devlette Kamu Politikası Olusturma: Kavramlar, Aktörler, Karar Verme, Kamu Politikası Süreci ve Türkiye Analizi”, Asım Balcı (ed.) Kamu Yönetiminde Çağdas Yaklasımlar (içinde), Seçkin Yayınları: Ankara.

Çevik, H. Hüseyin ve Demirci S. (2012). Kamu Politikası. Ankara: Seçkin Yayınları

Demir, F. (2011). Kamu Politikası ve Politika Analizi Çalışmalarının Teorik Çerçevesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s.30-107-120.

Kazan, A. (2010). 5018 Sayılı Kanun ile Sayıştay Kanun Teklifi Bağlamında Sayıştayın TBMM’ye Sunacağı Raporlar. Dış Denetim Dergisi, 1, 192-201.

Köse, H.Ö. (2000). Parlamenter sistemde Sayıştay’ın Yeri ve İşlevleri. Sayıştay Dergisi, 34, 32-66.

Köse, H. Ö. (2007a). Dünya'da ve Türkiye'de Yüksek Denetim. Ankara: Sayıştay Yayınları.

Köse, H. Ö. (2007b). Yüksek Denetimde Çağdaş Gelişmeler ve Sayıştay’ın Konumu. Sayıştay Dergisi, 65, 111-150.

Köse, H. Ö. (2008). Yeni Çerçevesi İle Yüksek Denetimin Uluslararası Standartları. Sayıştay Dergisi, 71, 111-119.

NAO (1997). İngiltere Sayıştay’ı Performans Denetimi Özel El Kitabı (Arife Coşkun Çev.).Ankara: Sayıştay Yayınları (1997).

NAO (2010). Annual Report. Erişim Tarihi: 30.04.2013, http://web.nao.org.uk/search/search.aspx?

NAO (2013). Annual Report. Erişim Tarihi: 30.04.2013, http://web.nao.org.uk/search/search.aspx?

SAYIŞTAY (2001). Sayıştay Raporu: Sayıştay Raporlarını Görüşmek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisinde İhtisas Komisyonu Kurulması Hakkında" 2001 Yılı Eylem Planı (3.2) Bölümünde Öngörülen Komisyonca Hazırlanan Rapor. Sayıştay Dergisi, 40, 1-7.

[1] Siyasal denetim, yargısal denetim, idari denetim, kamuoyu denetimi, ombudsman denetimi

[2] Mali tablolar denetimi, uygunluk denetimi, performans denetimi

[3] İç denetim, dış denetim, yüksek denetim

[4] İlgili haberler için www.sayder.org.tr

[5] İlgili haber http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23184699.asp

[6] Parlamentodan gelen talepler çerçevesinde incelemeler, uluslar arası yüksek denetim kurumları ile çalışmalara bu makalede konunun dağılmaması açısından yer verilmemiştir.

[7] Genel Müdüre sorulan sorulardan bazıları aşağıdadır:

                - Görevinin son döneminde neden 15 bin Sterlinlik bir ödeme aldığını net şekilde açıklayamazken, yine son bir yıllık görevinde neden 52 kez yurt dışı görev yapmıştır?

                - Göreviniz süresince her hangi bir çalışanın yakını işe alındı mı?”  

                Soruşturma tam bir saat sürdü. Ayrıntılı bilgi =>                       http://www.kibrisgazetesi.com/popup.php/cat/2/news/154994/PageName/Ic_Haberler

[8] Starbucks, dünkü soru-cevap toplantısında, Avrupa'daki merkezinin bulunduğu Hollanda hükümeti ile özel bir vergi anlaşması yaptığını kabul etti.

     Amazon ve Google da İngiltere'deki işlemleri için, vergi yasaları daha avantajlı olan diğer Avrupa ülkelerini kullandıklarını doğruladı.

   Şirket yöneticileri, Amazon'un satışlarının Lüksemburg, Google'un reklam gelirinin ise İrlanda Cumhuriyeti üzerinden yönlendirildiğini bildirdiler.

     Büyük şirket yöneticilerini sorguya çeken parlamento komitesinin başkanı Margaret Hodge, uluslararası şirketlerin gelir ve giderlerini gösterecekleri ülkeyi seçerek, İngiliz şirketleri karşısında haksız bir vergi avantajı kazanmalarından kaygı duyduklarını söyledi. Diğer üst düzey şirket yöneticileri gibi Brittin de parlamentodaki ifadesinde yasadışı bir iş yapmadıklarını söyledi. Komite Başkanı Margaret Hodge'un buna cevabı ise " biz sizi yasalara değil, ahlaka aykırı davranmakla suçluyoruz" oldu. Ayrıntılı bilgi => http://www.bbc.co.uk/turkce/ekonomi/2012/11/121113_tax_avoidance.shtml