HİZMET SINIFINA GÖRE MEMURUN SİGORTALI ÇALIŞMALARININ KAZANILMIŞ HAK AYLIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ (Mali Hukuk Sayı: 173, Eylül-Ekim 2014)

1- GİRİŞ

Memurların kazanılmış hak aylık intibaklarının yapılması ile bulunan dereceleri gerek görev gerekse emekli aylıklarının önemli bir unsuru olan ek göstergelerinin belirlenmesinde kullanılmaktadır.  Genel prensip ve temel ilke olarak da sadece memuriyette geçen süreler kazanılmış hak aylık intibaklarında değerlendirilmektedir. Ancak gerek 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu gerekse özel düzenlemelerle memurların SSK veya Bağ-Kur’a tabi sigortalı olarak geçen çalışma sürelerinin kamu veya özel sektörde geçmiş olmasına göre kazanılmış hak aylık intibaklarında değerlendirilmesine imkan sağlanmıştır. Kanunlarda açık hüküm bulunmayan durumlarda da özellikle Devlet Personel Başkanlığı görüşleri ile konuya açıklık getirilmektedir.

2-SİGORTALI ÇALIŞMALARIN KAZANILMIŞ HAK AYLIK İNTİBAKINDA DEĞERLENDİRİLMESİNE ESAS OLACAK MEVZUATIN TESPİTİ

Memurların kamu ve özel sektörde SSK veya Bağ-Kur’a tabi olarak geçen sigortalı sürelerinin kazanılmış hak aylık derecelerinin belirlenmesine ilişkin intibaklarının yapılmasında öncelikle 657 sayılı Kanunun 36/C maddesine göre işlem yapılmaktadır. Bu düzenleme ile memurun bulunduğu hizmet sınıfına göre belirleme yapılmış ve SSK veya Bağ-Kur’a tabi olarak geçen sigortalı sürelerinin kazanılmış hak aylık derecelerinin belirlenmesinde hizmetin bulunduğu hizmet sınıfı veya unvanı ile ilgili olup olmamasına göre belirleme yapılmıştır. Bu düzenleme ile ayrıca değerlendirilecek çalışma sürelerinin kamuda veya özel sektörde geçmiş olmasına göre de ayrım yapılmıştır. Bu ayrımda da teknik hizmetler sınıfı, sağlık hizmetleri sınıfı, avukatlık hizmetleri sınıfı ile Basın Kartları Yönetmeliğine göre, basın kartına sahip olmak suretiyle gazetecilik yaparak memurluğa girenlerin; meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilmelerinde ve özel okullarda öğretmenlik veya yöneticilik yaptıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığında memuriyete girenler kapsama alınmıştır.

Bu sınıflar, unvanlar ve kurumlar dışında çalışan memurların ise özel düzenlemeler ile sigortalı geçmiş sürelerinin kazanılmış hak aylığında değerlendirilmesine ilişkin hükümler bulunmaktadır. Sözleşmeli iken kadroya geçirilenlerin SSK sigortalısı olarak sözleşmeli statüde geçen süreleri, bazı özelleştirme kapsamında geçen kurumlarda geçen sigortalı sürelerin değerlendirilmesi, vekil imamların kadroya geçirilmelerinde yapılan düzenlemeler bunlardan bir kaçıdır.

3-TEKNİK HİZMETLER SINIFINA İLİŞKİN UYGULAMA

Memurlardan 657 sayılı Kanun kapsamına giren kurumlarda meslekleriyle ilgili görevleri fiilen ifa eden ve meri hükümlere göre yüksek mühendis, mühendis, yüksek mimar, mimar, jeolog, hidrojeolog, hidrolog, jeofizikçi, fizikçi, kimyager, matematikçi, istatistikçi, yöneylemci (Hareket araştırmacısı), matematiksel iktisatçı, ekonomici ve benzeri ile teknik öğretmen okullarından mezun olup da, öğretmenlik mesleği dışında teknik hizmetlerde çalışanlar, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi veya bölümlerinden mezun şehir plancısı, yüksek şehir plancısı, yüksek Bölge Plancısı, 3437 ve 1177 sayılı Kanunlara göre tütün eksperi yetiştirilenler ile müskirat ve çay eksperleri, fen memuru, yüksek tekniker, tekniker teknisyen ve emsali teknik unvanlara sahip olup, en az orta derecede mesleki tahsil görmüş bulunanlar, Teknik Hizmetler sınıfını oluşturmaktadır. 3795 sayılı Bazı Lise, Okul ve Fakülte Unvan Verilmesi Hakkında Kanunun 3 üncü maddesinde de; “Gördükleri mesleki teknik öğretim alanlarına göre;

a) Endüstri meslek lisesi, kız meslek lisesi, teknik lise ve kız teknik lisesi mezunlarına, "teknisyen",

b) Lise üstü iki yıl süreli yüksek teknik öğretim görenlere, "tekniker",

c) Lise üstü üç yıl süreli yüksek teknik öğretim görenlere, "yüksek tekniker",

d) Lise üstü dört yıl süreli yüksek teknik öğretim gören erkek teknik öğretmen okulu, erkek teknik yüksek öğretmen okulu, yüksek teknik öğretmen okulu ve teknik eğitim fakültesi mezunları ile kız teknik öğretmen okulu, kız teknik yüksek öğretmen okulunun ve mesleki eğitim fakültesinin teknik eğitim veren bölümlerinden mezun olanlara "teknik öğretmen",

e) Teknik öğretmen unvanını kazananlar için ilgili teknik eğitim fakültelerince düzenlenecek en fazla iki yarıyıl süreli tamamlama programlarını başarıyla bitirenlere dallarında "mühendis",

Unvanı verilir.

Bu unvanlar, eğitim görülen dalın ismi ile birlikte kullanılır.” hükmüne yer verilerek mesleki teknik öğretim alanlarına göre teknisyen, tekniker, yüksek tekniker, teknik öğretmen ve mühendis unvanını kimlerin kullanacağı belirtilmiştir.

Teknik hizmetler sınıfına giren memurların sigortalı çalışmalarının kazanılmış hak aylıklarında değerlendirilmesine ilişkin düzenleme de 657 sayılı Kanunun 36/C-1 maddesinde yapılmıştır. Bu düzenleme gereğince teknik hizmetler sınıfına girenlerden memurluğa girmeden önce yurt içinde veya yurt dışında mesleklerini serbest olarak veya resmi veya özel müesseselerde ifa edenlerle memuriyetten ayrıldıktan sonra bu işlerde çalışarak yeniden memuriyete girmek isteyenlerin teknik hizmetlerde geçen süresinden 657 sayılı Kanun ve  bu kanunun 87 nci maddesinde sözü edilen kurumlarda geçen sürenin tamamı ve geri kalan sürenin 3/4 ü toplamı memuriyette geçmiş sayılarak bu süreler her yılı bir kademe ilerlemesi ve her üç yıl için bir derece yükselmesi verilmek suretiyle değerlendirilmektedir. Bu kapsamda değerlendirilecek sürenin;

• Teknik hizmetler sınıfı kapsamında görevlerde geçmiş olması,
• Kişinin çalışma sürelerinin değerlendirilmesinde mutlaka teknik hizmetler sınıfına dahil memuriyet kadrolarında görevlendirilmiş olması,
• Çalışma süresinin Sosyal Güvenlik Kurumu ve meslek kuruluşlarından alınacak belge ile belgelendirilmesi,

Şartlarıyla kamu kurumlarında (87 nci madde kapsamına giren kurumlar dahil) geçen sürelerinin tamamı, özel sektörde veya kendi adına serbest olarak çalıştığı sürelerinin ise ¾ ünün toplamı her yıl için bir kademe her üç yıl için bir derece hesabıyla değerlendirilerek ilk defa memuriyete girenlerin giriş derece ve kademelerine daha önce memuriyette bulunanların ise kazanılmış hak aylık derece ve kademelerine ilâve edilmek suretiyle işlem yapılmaktadır. 

4- SAĞLIK HİZMETLERİ SINIFINA İLİŞKİN UYGULAMA

657 sayılı Kanunun Sağlık Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri Sınıfı sağlık hizmetlerinde (Hayvan sağlığı dahil) mesleki eğitim görerek yetişmiş olan tabip, diş tabibi, eczacı, veteriner hekim gibi memurlar ile bu hizmet alanında çalışan yüksek öğrenim görmüş fizikoterapist, tıp teknoloğu, ebe, hemşire, sağlık memuru, sosyal hizmetler mütehassısı, biyolog, psikolog, diyetçi, sağlık mühendisi, sağlık fizikçisi, sağlık idarecisi ile ebe ve hemşire, hemşire yardımcısı, (Fizik tedavi, laboratuvar, eczacı, diş anestezi, röntgen teknisyenleri ve yardımcıları, çevre sağlığı ve toplum sağlığı teknisyeni dahil) sağlık savaş memuru, hayvan sağlık memuru ve benzeri sağlık personelini kapsamaktadır.

Memurlardan sağlık hizmetleri ve yardımcı sağlık hizmetleri sınıfına  girenlerden memurluğa girmeden önce yurt içinde veya yurt dışında mesleklerini serbest olarak veya resmi veya özel kurumlarda yapanlarla, memurluktan ayrıldıktan sonra bu işlerde çalışarak yeniden memurluğa girmek isteyenlerin sağlık hizmetlerinde geçen süresinden, 657 sayılı Kanun ve bu kanunun 87 nci maddesinde sözü edilen kurumlarda geçen süreleri ile 657 sayılı Kanunun 196 ncı maddesinde belirtilen şekilde tespit edilecek mahrumiyet bölgelerinde en az 3 yıl çalışanların veya çalışacak olanların sürelerinin tamamı ve geri kalan sürelerinin 3/4 ü toplamı memurlukta geçmiş sayılarak bu sürelerin her yılı için bir kademe ilerlemesi ve her üç yılı için bir derece yükselmesi verilmek suretiyle değerlendirilmektedir.

5- AVUKATLIK HİZMETLERİ SINIFINA İLİŞKİN UYGULAMA

657 sayılı Kanun’da Avukatlık Hizmetleri Sınıfı, özel kanunlarına göre avukatlık ruhsatına sahip, baroya kayıtlı ve kurumlarını yargı mercilerinde temsil yetkisini haiz olan memurları kapsamaktadır. Memurlardan Avukatlık Hizmetleri Sınıfına girenlerin memuriyete girmeden önce veya memurluktan ayrılarak avukatlıkla geçirdikleri sürelerin 3/4 ü memuriyette geçmiş sayılarak, bu sürelerin her yılı bir kademe ilerlemesine ve her üç yılı bir derece yükselmesine esas olacak şekilde değerlendirilmektedir. Anayasa Mahkemesinin 27.3.2014 tarih ve E: 2013/101, K: 2014/63 sayılı kararı[1] ile bu düzenleme olan 657 sayılı Kanunun 36. maddesinin "Ortak Hükümler" bölümünün (C) fıkrasının üçüncü bendinde yer alan "...serbest... " ifadesinin iptaline karar vermiştir. Anayasa Mahkemesinin iptal kararının Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesiyle birlikte 657 sayılı Kanun’a tabi olarak avukatlık hizmetleri sınıfında çalışmakta olanların, varsa memuriyet öncesindeki serbest avukatlık, özel işyerlerinde geçen bütün avukatlık hizmet sürelerinin ¾ ünün kıdemlerinde dolayısıyla da kazanılmış hak aylık derece ve kademelerinde değerlendirilecektir. Kurumlarca kişilerin daha önce başvurular neticesinde reddedilmiş veya resen değerlendirilmemiş süreleri olanların da bu sürelerinin kıdemlerinde dolayısıyla da kazanılmış hak aylık derece ve kademelerinde değerlendirilmesi gerekmektedir.

6- BASIN İŞLERİNDE ÇALIŞANLARA İLİŞKİN UYGULAMA

Memurlardan Basın Kartları Yönetmeliği’ne göre, basın kartına sahip olmak suretiyle gazetecilik yaparak memurluğa girenlerin; meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilmeleri şartıyla, fiilen gazetecilik yaparak geçirdikleri sürenin 3/4 ü fiilen memuriyette geçmiş sayılarak, bu sürenin her yılı bir kademe ilerlemesi ve her üç yılı bir derece yükselmesi verilmek suretiyle değerlendirilmektedir.

7- MİLLİ EĞİTİM ÇALIŞANLARINA İLİŞKİN UYGULAMA

Milli Eğitim Bakanlığında çalışan memurlardan özel okullarda öğretmenlik veya yöneticilik yaptıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı kadrolarında memur olanların özel okullarda geçen hizmet sürelerinin 2/3 ünün her yılı bir kademe ilerlemesine ve her üç yılı bir derece yükselmesine esas olacak şekilde değerlendirilmektedir.

Burada dikkat edilmesi gereken iki önemli husus bulunmaktadır. Bunlardan birincisi öğretmenlik veya yöneticilik görevinin Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında geçmiş  olması ikincisi ise; Millî Eğitim Bakanlığı emrinde görev kabul edilmiş olmasıdır. Ayrıca, özel okullar dışında kalan özel dershanelerde öğretmenlik ve yöneticilik yaptıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı emrinde memuriyet kabul edenlerin bu şekilde geçen hizmetleri ödenecek aylık derece ve kademelerinde değerlendirilmemesi uyuşmazlık konusu olmuş ve idari yargı yoluna gidilmiştir. Gerek çeşitli İdare Mahkemeleri kararlarında ve gerekse Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun 20/10/1995 tarih ve E.No:1994/488, K.No:1995/728 sayılı Kararında 657 sayılı Kanunun değişik 36'ncı maddesi “Ortak Hükümler” bölümünün (C) fıkrasının 5 inci bendinde yer alan “özel okul” ibaresinin dar anlamda değil “özel öğretim kurumu” anlamında anlaşılması gerektiği vurgulanarak Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında bulunan okul, dershane, kurs vb. yerde geçen hizmet sürelerinin ödenecek aylık derece ve kademelerinde değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir[2]. 

Devlet Personel Başkanlığının konu ile ilgili öğretmen kadrosunda görev yapan personelin memuriyetten önce özel dershanede uzman öğretici olarak geçirdiği hizmet sürelerinin kazanılmış hak aylık derece ve kademesinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceği hususunda verdiği bir görüş yazısında (10.05.2013-7257) ilgili mevzuat hükümlerine yer verildikten sonra “Anılan hükümde Milli Eğitim Bakanlığında görev alanların  Devlet memuru olmadan önce özel okullarda yöneticilik ve öğretmenlik yaptıkları hizmet sürelerinin kazanılmış hak aylık derece ve kademesinde değerlendirileceği öngörülmektedir.

Ayrıca, 20/03/2012 tarihli ve 28239 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliğinin “Tanımlar” başlıklı 4 üncü maddesinin (ç) bendinde “Eğitim personeli: Kurumda görevli yönetici, öğretmen, uzman öğretici, usta öğretici ve benzeri personeli”, (j)  bendinde ise “Uzman öğretici: Görevlendirileceği alanda yükseköğrenim mezunu öğreticileri,” olarak tanımlanmış olup, söz konusu tanımlarda uzman öğretici öğretmenden farklı olarak belirtilmiştir.

Yukarıda yer alan hükümler ve açıklamalar çerçevesinde; ilgilinin memuriyetten önce özel okullarda yönetici veya öğretmen olarak çalışmamış olması  sebebiyle, uzman öğretici olarak çalıştığı sürelerinin kazanılmış hak aylık derece ve kademesinde değerlendirilmesinin 657 sayılı Kanunun 36 ncı maddesinin “Ortak Hükümler”  bölümünün (C) bendinin 5 inci alt fıkrası uyarınca mümkün bulunmadığı mütalaa edilmektedir.” denilmek suretiyle olumsuz görüş bildirilmiştir.

8- ALT ÖĞRENİMLERDE GEÇEN SİGORTALI SÜRELER

Öğrenimlerine ilişkin hizmet sınıflarında çalışmakla birlikte memuriyete girmeden önce daha alt öğrenimlerde geçen çalışma sürelerinin kazanılmış hak aylıklarında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği hususu alt öğrenimimin de teknik okul olup olmadığına göre değişmektedir. Alt öğrenime ilişkin okulu da bulundukları hizmet sınıfında okul olanların sigortalı çalışmaları kazanılmış hak aylıklarında değerlendirilmekle birlikte alt öğrenimi bulundukları hizmet sınıfında okul olmayanların ise üst öğrenim öncesi geçen sigortalı çalışma süreleri kazanılmış hak aylık intibaklarında değerlendirilmemektedir. Devlet Personel Başkanlığı 657 sayılı Kanuna tabi mühendis unvanlı kadroda görev yapan personelin memuriyete girmeden önce mevcut tahsil düzeyinin altında teknik olarak geçen hizmetlerinin kazanılmış hak aylık derece ve kademesinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceğine ilişkin bir görüş yazısında (21/02/2014-650) ilgili mevzuat hükmüne yer verdikten sonra “Söz konusu hüküm kapsamında hizmet değerlendirilmesinden faydalanabilmek için Teknik Hizmetler sınıfında görev almak, memuriyete girmeden önce veya memuriyetten ayrılarak mesleklerini özel veya kamu kurumlarında icra etmek, mesleğin icrası için mer’i mevzuat gereğince aranılan şartların taşınması ve sosyal güvenlik kurumuna pirim ödenmiş olması gerekmektedir. Yukarıda yer verilen hüküm ve açıklamalar çerçevesinde; mühendis unvanlı kadroda görev yapan ilgilinin memuriyete girmeden önce daha alt öğrenim düzeyinde ifa ettiği hizmetlerinin, Teknik Hizmetler sınıfına giren personelin  yürüttüğü hizmetlerden olması ve söz konusu hizmetlerin icrası için gerekli mesleki eğitim şartına haiz olduğunu belgelendirmesi halinde, 657 sayılı Kanunun 36/C-1 maddesi uyarınca kazanılmış hak aylık derece ve kademesinde değerlendirileceği mütalaa edilmektedir.” denilmek suretiyle konuya açıklık getirilmiştir.

Ayrıca Devlet Personel Başkanlığının konuya ilişkin başka bir görüş yazısında ise (23/09/2008-16782) yine ilgili mevzuat hükmüne yer verildikten sonra “Teknik Hizmetler Sınıfına giren memurların, memuriyet öncesi özel sektör hizmetlerinin 36/C-1 inci maddesi gereğince intibaklarında dikkate alınabilmesi için, ilgililerin özel sektörde mesleklerini ifa ettikleri dönemlerde 36/II maddesine göre Teknik Hizmetler Sınıfında istihdam edilebilecek (eğitim ve unvan yönünden) niteliklere sahip olmaları, diğer bir deyişle özel sektörde çalıştıkları dönemlerde de teknisyen ve emsali teknik unvanlara sahip ve en az orta derecede mesleki tahsil görmüş bulunmaları gerekmektedir. Bu sebeple özel sektör hizmetleri döneminde Teknik hizmetler sınıfında istihdam edilmelerini sağlayacak orta derecede mesleki tahsil görmemiş durumda olan ve “teknisyen” unvanını haiz olmayanların, özel sektör hizmetleri sonrasında memuriyete girerek Teknik Hizmetler Sınıfında istihdam edilme hakkı kazanmaları halinde, 36/C-1 maddesinden yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır. Yukarıda yer verilen hüküm ve açıklamalar çerçevesinde; 2006 yılında Açık Öğretim Endüstri Meslek Lisesi motor bölümünden mezun olan ve  aynı yıl Teknik Hizmetler Sınıfına geçirilen sivil memur …’nin 1992-2001 yılları arası muhtelif tarihlerdeki özel sektör hizmetlerinin; söz konusu hizmetlerin ifa edildiği tarihlerde ilgilinin Teknik Hizmetler Sınıfında istihdam edilebilecek eğitim düzeyi ve unvana sahip olmaması, diğer bir deyişle orta derecede mesleki tahsil görmemesi ve “teknisyen” unvanını özel sektör hizmetleri öncesinde değil 2006 yılından itibaren haiz olması sebebiyle, ilgilinin 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 36/C-1 inci maddesinden yararlanamayacağı mütalaa edilmektedir.” denilmek suretiyle teknik olmayan alt öğrenimde geçen çalışma sürelerinin kazanılmış hak aylığında sayılmaması gerektiği açıkça belirtilmiştir.

9- SINIF DEĞİŞTİRENLERİN İNTİBAKLARI

Memurların bulundukları hizmet sınıflarına göre 657 sayılı Kanunun 36/C maddesi uyarınca değerlendirilen SSK veya Bağ-Kur sigortalısı sürelerinin memurun hizmet sınıfının değişmesi halinde beklemeye tabi tutularak kazanılmış hak aylık intibaklarının yapılıp yapılmayacağı hususu en çok tartışılan konulardandır. Örneğin Mühendis olarak görev yapan ve özel sektörde mesleği ile ilgili olarak geçen 4 yıllık çalışmasının 3 yılı kazanılmış hak aylığında değerlendirildikten sonra Genel İdare Hizmetleri Sınıfında Şube Müdürü olarak atanması halinde 3 yıl bekleme süresine mi tabi tutulacak, yoksa kazanılmış hak aylık intibakı  devam ettirilecek mi? Devlet Personel Başkanlığının, kazanılmış hak aylığında değerlendirilen hizmet sürelerinin memurun sınıf değiştirmesi halinde 657 sayılı Kanunun 71 nci maddesinin üçüncü fıkrası gereğince  geri alınıp alınmayacağı konusunda bir kamu kurumuna verdiği görüş yazısında (21/10/2009-17830) ilgili mevzuat hükümlerine yer verildikten sonra “Yukarıda yer verilen hüküm ve açıklamalar çerçevesinde; 657 sayılı Kanunun 36 ncı maddenin C/1 fıkrası gereğince özel sektörde geçen hizmetlerin kazanılmış hak aylık derece ve kademesinde değerlendirilmesine ilişkin intibak işleminin, mezkur Kanunun 71 inci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “Eski sınıflarında, görev alacakları yeni sınıfa göre memurluğa daha yüksek bir derece ve kademeden başlamış olma” kapsamında değerlendirilmemesi sebebiyle, sınıf değiştiren ilgilinin bahsi geçen hüküm gereğince bulunduğu derecede kademesinin durdurulmaması  gerektiği değerlendirilmektedir” denilmek suretiyle olumlu görüş bildirilmiştir.

10- SONUÇ

Memurların hizmet sınıfı, unvan ve kurum gibi kriterleri esas alınarak kazanılmış hak aylığı intibaklarında SSK veya Bağ-Kur sigortalısı olarak geçmiş çalışma sürelerinden kamuda geçen sürelerinin tamamı, sadece özel sektörde geçen sürelerinin ise en fazla 12 yılı geçmeyecek şekilde mevzuatlarında sayılan oranlara tekabül eden kısımlarının dikkate alınması gerekmektedir. Yapılacak kazanılmış hak aylık intibakları neticesinde kişilerin tespit edilecek dereceleri de öğrenim durumlarına göre yükselebilecekleri derecenin son kademesini geçememektedir. Ayrıca alt öğrenimlerde geçen çalışma sürelerinin hizmet sınıflarında olması şartıyla kazanılmış hak aylık intibaklarında değerlendirileceği unutulmamalıdır.

Hizmet sınıflarına göre veya meslekleri ile ilgili SSK veya Bağ-Kur sigortalısı olarak geçen çalışma sürelerinin tespit edilmesinde Sosyal Güvenlik Kurumundan prim ödeme gün sayılarının istenmesi yanında meslek odalarından veya çalıştıkları işyerlerinden çalışmalarının meslekleri ile ilgili olup olmadığının belgelendirilerek teyit edilmesi gerekmektedir.

[1] 22 Temmuz 2014 tarihli ve 29068 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2] Milli Eğitim Bakanlığı 2011 Yılı İntibak Bülteni.