ARAÇ KİRALAMA İHALELERİ SİL BAŞTAN!

1. GİRİŞ

Kamu kurum ve kuruluşları tarafından araç kiralama ihaleleri yıllardır yapılmaktadır. Ancak, özellikle son aylarda bu konu fazlasıyla gündeme gelmiş ve kamunun araç ihalelerinde verimsiz hareket ettiği üzerinde durulmuştur.

237 sayılı Taşıt Kanununun 12 nci maddesi dayanak yapılmak suretiyle 17.03.2006 tarihli ve 2006/10193 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller (Esas ve Usuller) yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu düzenlemenin araç kiralamalarında verimsizliği önleyememesi sebebiyle de, 02 Ekim 2014 tarihinde resmi gazetede yayımlanan “Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullerde Değişiklik Yapılması Hakkında Karar” ile araç kiralama ihalelerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Söz konusu değişiklikler yapılacak araç kiralama ihalelerini etkilediği gibi, hâlihazırda devam eden ihaleleri de yakından ilgilendirmektedir.

2. ARAÇ KİRALAMA İHALELERİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER ve YANSIMALARI

Yapılan değişiklikler temel olarak araç kiralama ihalelerinde ödenen ücretlere disiplin getirmek amacıyla yapılmıştır. Esas ve Usullerde yapılan değişiklikle ortaya çıkan sonuçları ele almak ve dikkat edilmesi gerekli unsurlara işaret etmek amacıyla aşağıdaki tespitler yapılmıştır:

Araç kiralama ihaleleri yakıt hariç yapılacaktır. Yakıt dâhil olarak yapılan araç kiralama ihalelerinde araç maliyetinin ortaya konulabilmesi mümkün olamadığından dolayı, Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullerde değişikliğe gidilmiş ve taşıtların şoförlü ve şoförsüz olarak edinilebileceği hükmüne yer verilmiştir. Bu sebeple, yakıt dâhil araç kiralama ihaleleri yapılamayacağı gibi, sözleşmesi imzalanmamış yakıt dâhil araç kiralama ihalelerinin de iptal edilmesi gerekmektedir.

Esas ve Usullerde yakıt hariç olarak araç kiralama ihalelerinin yapılacağı ifade edilmiş olmakla beraber, yakıt maliyetlerine yönelik objektif bir belirlemeyle ve ihaleye katılan firmaların da tekliflerine yakıt maliyetlerinin objektif olarak yansıyacağı bir düzenlemeyle, araç kiralama ihaleleri yakıt dâhil de yapılabilirdi. Bu şekliyle bir düzenleme, idarelerin araç kiralama ihalelerinden hariç bu defa da yakıt ihalesi yapmalarına da sebebiyet vermiştir.

Araç kiralama ihaleleri şoförlü veya şoförsüz olarak yapılabilecektir. Ancak, şoförlü araç kiralama ihalelerinde şoförlere verilecek ücretlere sınırlama getirilmiştir. Şoförlere en fazla brüt asgari ücretin % 50 fazlası ödenebilecektir. Bu durum binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi araçlar için geçerli olup, bu tip araçları kullanmayan şoförler bu kapsamda ele alınmayacaktır. Sayılan tipte araçları kullanmayan şoförlere asgari ücretin % 50 fazlasından daha fazla ödeme yapılabilecektir.

Esas ve Usullerde yer alan düzenleme şoförlere verilecek ücretin üst sınırı ile ilgili olup, daha düşük bir ücret verilmesinde sakınca bulunmamaktadır.

Şoförlere brüt asgari ücretin % 50 fazlasından daha yüksek bir ücretin ödenebilmesi, ihalelerin araç kiralama ihalesi olarak değil, şoför personel temini olarak yapılmasıyla mümkün olabilecektir.

Araç kiralama ihalelerinde yaklaşık maliyet tespitine yönelik olarak piyasa araştırması yapılabileceği gibi, kasko sigorta değerleri de yaklaşık maliyette kullanılabilecektir.

Ancak, ihalelerde istenilen araçların yaşlarına yönelik bir düzenleme yapılmışsa, kanaatimizce en son modelin dikkate alınması daha uygun olacaktır. İlave olarak, kiralanabilecek araçlar arasında en yüksek kasko değerine sahip aracın yaklaşık maliyette tercih edilmesi de yine mümkün gözükmektedir.

Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullere göre genel yönetim kapsamındaki idareler ile bağlı döner sermayeler tarafından kiralanan binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi araçlar için en fazla kasko sigorta değerinin % 2’si ödenebilecektir.

Esas ve Usullerde araç kiralama ihalelerinde ödenecek aylık ücrete sınırlama getirilmiş olup, söz konusu sınırlama özellikle firma teklifleriyle yakından ilgilidir. Bu sebeple idari şartnamenin diğer hususlar bölümünde bu yönde bir düzenleme yapılmasında fayda bulunmaktadır: “Sözleşme süresi boyunca kullanılacak aracın marka ve modeline teklif mektubu eki cetvelde yer verilecek ve ihaleyi alabilmek için teklif edilecek bedel de aracın kasko değerinin aylık % 2’sini geçmeyecektir.”

Esas ve Usullerde ödemeye yönelik bir düzenleme yapılmış ve ihale tarihi itibarıyla kasko değerleri dikkate alınarak ihaleler verilecek olmakla beraber; sözleşme süreci içerisinde araç kasko değerlerinin düşmesi durumunda fiyat farkı olarak bunların yansıtılabilmesi mümkün olamayacağından dolayı, ya sözleşmenin feshedilmesi ya da yüklenicinin indirim yapılmasını kabul etmesi gerekecektir. Bu yaklaşım mevcut Usul ve Esaslara uyumlu olacaktır. Ancak, ortaya çıkan yeni durum yüklenici tarafından yargıya intikal ettirilebilecek ve neticesine göre hareket edilecektir. Bu sebeple fiyat farkı kararnamelerinde acilen değişikliğe gidilmesi gerekmektedir.

Sözleşmesi imzalanmayan ve en düşük teklif sahibi firmanın verdiği fiyatın kasko değerinin % 2’sinin üzerinde olduğu ihalelerin iptal edilmesi gerekmektedir. Hatalı bir karar verilmek suretiyle, kasko değerinin % 2’sinin üzerinde ihalelerin verildiği hallerde, bu durum kamu zararı olarak değerlendirilebilecektir. Ancak, hiçbir firmanın kiralamaya yanaşmaması ve idarelerin de araç kiralamalarını zorunlu olarak yapacak olması şartları bir araya geldiğinde, kanaatimizce geçiş dönemi için çözüm bulunmasında fayda vardır.

Usul ve Esasların getirdiği tavan sınır uygulamasından kurtulmak amacıyla yapılabilecek yöntemler ise şu şekilde olabilir: 1- İhtiyaç duyulan araç sayısı artırılmak ve araçların çalışacağı çalışma süreleri kısılmak suretiyle ihaleler yapılabilir. Bu şekilde yapılan bir ihalede araç başına ödenen ücret kasko değerinin % 2’sini aşmaz. 2- İhtiyaç duyulan araçlara diğer ihalelerin bünyesinde yer verilir ve diğer ihalelerin gerçekleştirilmesi için talep edilen araçlar olarak iş kalemleri açılır ve bu yöntemle de kasko değerinin % 2’si aşılabilir.

Araç kiralama ihalelerinde firma fiyatlarının yüksek olması vb. sebeplerle, ihalenin yapılamaması halinde, Esas ve Usullerin 6 ncı maddesinin dördüncü fıkrası hükmüne göre, söz konusu taşıtlar satın alma yöntemiyle temin edilmek durumundadır.

237 sayılı Taşıt Kanununa ekli (1) ve (2) sayılı cetvellerde yer alan makam ve hizmetler için hizmet alımı yoluyla taşıt temini yapılmayacak, bu makam ve hizmetler için taşıtlar satın alınacaktır. Mahalli idareler bu cetvellerde yer almadığından dolayı, mahalli idarelerde makam için taşıt kiralanması yine mümkündür. Ancak, örneğin üniversite rektörleri için taşıt kiralaması yapılamayacak, kullanılacak araçlar satın alınacaktır.

Söz konusu düzenlemeler genel yönetim kapsamındaki idareleri kapsamakta olup, mahalli idareler (Belediyeler ve il özel idareleri), sosyal güvenlik kurumları ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar da getirilen düzenlemelere riayet etmek durumundadır. Cumhurbaşkanlığı ve TBMM genel sekreterliği istisna tutulmuş olup, bu idarelerin yapacakları araç kiralama ihalelerinde kiralanan araçlara ve şoförlere yönelik ücret sınırlaması bulunmamaktadır.

2 Ekim 2014 tarihinde yapılan değişikliğin geçici maddesinde “Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte sözleşmesi devam eden taşıt kiralamaları, sözleşme süreleri bitimine kadar mevcut sözleşme hükümlerine göre yürütülür.” hükmü yer almaktadır. Bu hükümde atıf sözleşmesi devam eden işleredir. Bu sebeple, sözleşmesi imzalanmamış; ancak, Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullere aykırı düzenlemeler ve teklifler içeren ihalelerin yeniden ele alınması ve kuvvetle muhtemel iptal edilmesi gerekmektedir.

İhalelerde istenilen araçların bir kısmına kasko değerinin % 2’sinin üzerinde bir kısmına da kasko değerinin % 2’sinin altında teklif verilmesi halinde, toplama göre hareket edilmeyecektir. Çünkü Esas ve Usuller araç bazında ödemeye işaret etmektedir.

Araç kiralama ihalelerinin kısmi alıma açık yapılması artık çok önemlidir ve gereklidir. Kısmi alıma açık olan ihalelerde her bir kısım için teklif edilen bedel araç kasko değerinin % 2’si ile kıyas edilecek ve buna göre ihaleler neticelendirilecektir.

3. SONUÇ

Taşıt kiralama ihalelerinde görülen ve artık bilinirliği herkes tarafından malum olan verimsizliğin önlenebilmesi amacıyla, kamu idareleri tarafından yapılan araç kiralama ihalelerine bir takım sınırlamalar getirilmiştir. Bu sınırlamaların belki de en önemli ayağını ücret tavanı oluşturmaktadır. Araçlar ve araçları kullanacak şoförler için ödenecek ücretlere yönelik olarak tavan sınır uygulamasına gidilmiştir.

Son değişikliklerin ne kadar önemli sonuçları olduğunu görmek için şu örneğe bakalım: Renault Fluence marka bir aracın kasko değeri 50.000,00 TL olsun, bu araca son değişikliklerden sonra günlük en fazla 33,33 TL teklif verilecektir. Günlük KDV hariç yaklaşık 33 TL’ye söz konusu aracı kiralamak çok zor gözükmektedir.

Söz konusu uygulamanın 4734 sayılı Kanun hükümleriyle örtüşmeyen ve sıkıntılar ortaya çıkarabilecek kısımları bulunmaktadır. Bu sıkıntılara ikinci bölümde detayı ile yer verilmiştir.

Hem ihalelerin sağlıklı yapılması hem de ihalelerde ortaya çıkan ücretlerin makul olması amacıyla, 237 sayılı Taşıt Kanununun ve bağlı düzenlemelerin yeniden ele alınmasında fayda bulunmaktadır. Taşıt kiralamalarında ortaya çıkan fahiş ücretleri önlemek amacıyla ortaya konulan esaslar güzel olmakla beraber, diğer kanunlarla uyumu ve idarelere faydalılığı noktasında yeniden gözden geçirilmelidir.

Netice itibarıyla;

- Yakıt dâhil araç kiralama ihaleleri iptal edilecektir.

- Şoförle araç kiralama ihalelerinde şoföre eğer brüt asgari ücretin % 50’sinden fazla ücret ödenmesi öngörülüyorsa, bu ihaleler de iptal edilecektir.

- Firma tekliflerinin araç kasko değerinin aylık % 2’sini aştığı ihaleler de iptal edilecektir.