1. Hakediş Nedir?

Kural olarak yapım işlerinde ve hizmet alımlarında hakediş düzenlenmektedir. Mal alımlarında hakediş düzenlenmesi kavramının en azından mevzuatta tam olarak karşılığı bulunmamaktadır.

Hakediş yüklenicinin yaptığı iş karşılığında elde ettiği kazanç olarak tanımlanabilir. Söz konusu tanımı sözleşme türleri açısından daha geniş olarak da yapabiliriz. Bilindiği üzere sözleşmeler hizmet alımlarında birim fiyat ve götürü bedel, yapım işlerinde ise birim fiyat ve anahtar teslimi götürü bedel olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu ayrım çerçevesinde;

Hakedişi şu şekilde de tanımlayabiliriz:

Birim fiyatlı sözleşmeler için;

Sözleşme eki birim fiyat cetvelinde yazılı veya sonradan düzenlenen yeni birim fiyatlar ile iş kalemi miktarlarının çarpımı neticesinde hesaplanan tutardan, sözleşmesindeki düzenlemelere ve ilgili kanunlara göre yapılacak kesintiler çıkıldıktan sonra yükleniciye ödenecek bedeldir.

Götürü bedel ya da anahtar teslimi götürü bedel sözleşmeler için ise;

İhale dokümanında öngörülen ilerleme yüzdelerine veya götürü olarak teslim alınan kısımlara göre hesaplanan bedelden, sözleşmesindeki düzenlemelere ve ilgili kanunlara göre yapılacak kesintiler çıkarıldıktan sonra yükleniciye ödenecek tutardır.

2. Hakediş Raporları Düzenlemesinde Hangi Esaslara Riayet Edilir?

Bu bölümde açıklamalar genel olarak yapım işleri üzerinden yapılacak olup, genel olarak hizmet alımları ile hakediş raporu düzenleme süreci benzerlikler taşımaktadır.

Hakedişi oluşturan sayfaların formatı, ilgili mevzuattaki Devlet Harcama Belgeleri Yönetmeliği’ne uygun şekilde olmalıdır. Hakediş raporu ön kapak, dizi pusulası, hakediş icmal sayfası, tahakkuk sayfası ve devamında hakediş özeti, fiyat farkı hesap tablosu, yapılan işler listesi, metraj icmali (yeşil defter) varsa yeni fiyat tutanakları, varsa revize fiyat tutanakları, işçi alacağı tutanağı, metraj ve ataşman sayfaları ile metraj ve ataşmanların icmalini ve işle ilgili gerekli görülen diğer dokümanları içerir.

Bunlara ilave olarak idareye bağlı olarak metraj sayfaları, ataşmanlar, işe ait fotoğraflar varsa tutanaklar ve yeni birim fiyat analizleri ve olurları hakediş raporlarında yer alır.

Hakediş raporları, raporun düzenlendiği tarihe kadar gerçekleştirilen işlerin kümülatif tutarları üzerinden oluşturulur.

Birim fiyat teklif usulü ihalelerde, metraj ve ataşmanların yapılması gereklidir. Yapılan iş miktarını belirleyecek metraj ve ataşmanların formatı idare tarafından belirlenmelidir. Metraj ve ataşmanlarda, yapılan iş miktarı hesaplanır ve resmedilir. İhale dokümanında verilen birim fiyat teklif cetvelinde belirtilen pozlara ait ihale dokümanında belirtilen bu pozların tanım ve birim fiyat tariflerinde belirtildiği şekli ile bu pozlara ait hesaplamalar yapılır. Birim fiyat cetvelinde yer almayan idare tarafından yaptırılan imalatlar var ise bu imalatlar için yeni poz oluşturularak yeni birim fiyat tutanağı düzenlenir. Yeni poz ve birim fiyat oluşturulmasında yapım işleri genel şartnamesi hükümleri uygulanır. Sözleşme gereği ilgili pozun ihale dokümanındaki miktarında %20’yi aşan artış meydana gelmiş ise ve bu artış işin toplam sözleşme bedelinin %1’ini geçmiş ise ilgili pozlar için revize fiyat tutanakları düzenlenir. Yeni poz ve birim fiyat için de ilgili metraj ve ataşman sayfaları düzenlenir. Metraj ve ataşman sayfalarında yapı denetim görevlileri ile yüklenici yetkilisinin imzası bulunması gerekir.

Anahtar teslimi götürü bedel ihalelerde ise her bir iş için metraj ve ataşman düzenleme zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu tip ihalelerde işleyiş, idare tarafından ihale dokümanında verilen pursantaj oranları üzerinden yürütülmektedir. Örnek olarak Tablo 6’da yer alan pursantaj oranları ihale öncesi yükleniciye verilmiş ihale dokümanında yer almaktadır. Anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde, metraj ve ataşman zorunluluğu bulunmadığından yapılan iş pursantaj oranları dahilinde yeşil defterde oluşturulur.

Yeşil defter (metraj icmali), tüm işe ait pozların yer aldığı yapılan işlerin toplam miktarı, bir önceki hakediş miktarı ve bu hakediş miktarını belirtir metraj icmali niteliğindedir. Bu hakedişe kadar yapılan işler, bu hakedişte yapılan işler ve toplam yapılan işlerin tamamı yeşil defterde yer alır.

Birim fiyat teklif usulü sözleşmelere ait hakedişlerdeki yapılan işler listesi, yapılan işlerin sıra numaraları ile sıralandığı, poz numaraları ve imalatın cinsinin belirtildiği, işin teklif birim fiyatı ile yeşil defterdeki imalat tutarları ve miktarlarının yer aldığı tablodur.

Anahtar teslim götürü bedel sözleşmelere ait hakedişlerdeki yapılan işler listesinde teklif birim fiyat yer almaz, imalat miktarları yerine ise pursantaj oranları yer alır.

Yapılan işler listesinde yer alan teklif birim fiyatları, ihale birim fiyat teklif cetvelindeki pozlar için geçerli olmak üzere birim fiyat teklif cetvelindeki fiyatlar ve birimler ile aynı olmalıdır.

Hakediş icmali, işin adının ve cinsinin, yapılan toplam iş tutarının, toplam fiyat tutarının yer aldığı hakediş belgesidir. Hakediş icmalinde, varsa hakediş içinden yapılması gerekli kesintiler de yer alır.

Hakediş özeti, hakedişlerin dökümünün yapıldığı, hakedişlerin tarihi, numarası, kümülatif tutarları, bir sonraki hakediş kümülatif tutarı, kümülatif hakediş tutarından bir önceki hakediş tutarı çıkartılarak bulunan uygulama ayları hakediş tutarı, avans kesintisi, fiyat farkına esas tutar, dönem fiyat farkı katsayısı, dönem fiyat farkı tutarı, toplam hakediş tutarı sütunlarından meydana gelmektedir.

Hakediş özetinde, uygulama ayları fiyat farkına esas tutar, uygulama ayları hakediş tutarından avans verilen işlerde avans kesintisinin uygulanması sonrasındaki geri kalan kısmıdır. Avans verilmeyen işlerde ise uygulama ayları fiyat farkına esas tutar ile hakediş icmali iş tutarı aynıdır.

Hakediş raporu tahakkuk sayfasında, hakedişin hangi tarihe kadar yapılan işleri kapsadığı, sözleşme fiyatları ile yapılan iş, fiyat farkı tutarı, toplam tutar, bir önceki hakediş toplam tutar, bu hakediş tutarı, kesinti ve mahsuplar toplamı, yükleniciye ödenecek tutar ile yüklenici, yapı denetim görevlileri, ita amirinin onayının bulunduğu imza ve onay yer almaktadır.

Fiyat farkı verilip verilmeyeceği ihale dokümanında belirtilir. Fiyat farkı, işçilik, çimento, demir, akaryakıt, kereste, genel ve makine ekipman kalemleri üzerinden idarenin ihale dokümanında bu kalemler için belirttiği yüzdesel oranlar üzerinden değerlendirilir. Bu yüzdesel oranların toplamı 1,00’e eşittir. Eğer bu kalemler için ihale dokümanında yüzdesel oranlar tarif edilmedi ise, fiyat farkı genel indeks kalemi üzerinden değerlendirilir.

Fiyat farkı için kararname hükümleri uygulanır. Bu kararname hükümleri, işe ait ihale dokümanında ve sözleşmede de yer almaktadır. Baz indeksler için, ihalenin yapıldığı aydan bir ay önceki ihalenin yapıldığı ay başında yayımlanan indeksler kullanılır. Fiyat farkı uygulamasında, iş programı aylık ödenek dilimleri dikkate alınarak fiyat farkı hesaplanır.

İşe ait sözleşme safhasında işin bedeli üzerinden %6 oranında teminat mektubu yüklenici tarafından idareye verilir. Sınır değer altı teklif verenler açısından bu oran yaklaşık maliyetin % 9’udur. Teminat mektubu süresinde verilemez ise sözleşme yüklenici ile idare arasında imzalanamaz ve yüklenici hakkını kaybetmiş olur. İşin devamında da işe ait ilave işlerin oluşması durumunda (Anahtar teslim götürü bedel işlerde %10, birim fiyat teklif usulü işlerde %20’ye, Bakanlar Kurulu kararı ile %40’a kadar olmak üzere) ilave iş artışının %6’sı oranında teminat mektubu ayrıca alınır. İlave iş ve fiyat farkından kaynaklı teminat mektubunun verilmemesi durumunda, teminat tutarı hakedişten kesilir. Teminat mektuplarının yarısı geçici kabulden sonra, diğer yarısı ise kesin kabul ve kesin hesaptan sonra Sosyal Sigortalar Kurumu ilişiksiz belgesi ibraz edildiğinde idare tarafından yükleniciye teslim edilir.

Sözleşme esnasında yapılan damga vergisi kesintisi, şu an yürürlükte olan %9,48 noter aracılığıyla yapılan sözleşmelerde noterde, noter onayı gerekmeyen sözleşmelerde ise idare tarafından tahsil edilir. Hakedişlerden kesilen damga vergisi ise yine %9,48 oranında hakediş üzerinden kaynaktan kesilir. Sözleşmelerde noter onayı istenmesi durumu ihale dokümanında gösterilir.

Uluslararası yüklenicilere açık ihalelerde, yaklaşık maliyeti eşik değerin üzerinde olan ihalelerde, (VRHİ) Vergi Resmi Harç İstisnası Belgesi alındığında sözleşme ve hakedişlerden damga vergisi ve harç kesilmez. Sözleşme esnasında Kamu İhale Kurumu’na sözleşme bedelinin %0,05 (Onbindebeş)i yatırılır.

KDV (Katma Değer Vergisi) Tevkifatı, ilgili KDV tebliğleri uyarınca idarelerce sorumlu sıfatı ile KDV oranının (%18) 1/6’sı oranında hakedişte kaynaktan kesilir ve Maliye Bakanlığı’na yüklenici adına idare tarafından yatırılır.

Gelir Vergisi Stopajı (%3) ise, yıllara sari işlerde hakedişten kesilir. Yıllara sari olmayan işlerde gelir vergisi stopajı kesintisi yapılmaz. Ancak işin yıllara sari olmamasına karşın idare tarafından süre uzatımı verilerek işin bir sonraki yıla sarkması durumunda, bu süre uzatımı kararının idare tarafından onaylanması tarihinden sonraki hakedişlerde gelir vergisi stopajı uygulaması yapılır. Yükleniciler, peşin vergi anlamında hakedişlerden kesilen gelir vergisi stopajlarını, işin sonunda çıkan vergilerinden düşebilirler. Gelir vergisi sonrası yapılan hakedişlerden gelir vergisi stopaj kesintisi yapılmaması gerekir.