BELEDİYELERİN FİDE VE FİDAN ALIMLARINI 4734 SAYILI KANUN’UN 3/A MADDESİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRMEK MÜMKÜN MÜDÜR? (MALİ HUKUK SAYI: 154, TEMMUZ-AĞUSTOS 2011)

I. GİRİŞ

5393 sayılı Belediye Kanunun yürürlüğe girmesiyle belediyelerin görev alanlarında önemli genişleme olmuş, Belediye Kanunun 14. maddesiyle belediyelere bir çok yeni görevler verilmiştir.

Kanunun 14. maddesinin (a) bendinde yer alan görevlerinden biri olan ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar yapma işleri için gerekli olan fide ve fidan gibi tarım ürünlerinin alımına ilişkin olarak belediyeler, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun İstisnalar başlıklı 3. maddesinin (a) bendi hükmünü yanlış yorumlayıp, ihale yapmaksızın protokol yapmak suretiyle doğrudan üretici firmalardan satın alma yoluna başvurmaktadır. Oysaki satın almalarda kamu idarelerinin birinci görevi saydamlığı ve rekabeti sağlamak olması gerektiğinden bu konu üzerinde önemli durulması gerektiği düşünülmektedir. Konuyla ilgili mevzuat aşağıda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.

II. YASAL MEVZUAT VE AÇIKLAMALAR

4734 sayılı Kamu İhale Kanununun İstisnalar başlıklı 3 ncü maddesinin (a) bendi aynen; “Kanun kapsamına giren kuruluşlarca, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği işlemek, değerlendirmek, iyileştirmek veya satmak üzere doğrudan üreticilerden veya ortaklarından yapılan tarım veya hayvancılıkla ilgili ürün alımları ile 6831 sayılı Orman Kanunu gereğince orman köyleri kalkındırma kooperatiflerinden ve köylülerden yapılacak hizmet alımları,(…) bu Kanuna tabi değildir.” biçiminde hüküm altına alınmıştır.

Yukarıda aynen yer alan madde metni hiçbir tartışmaya veya değişik şekillerde yorumlanmaya meydan vermeyecek bir açıklıkta düzenlenmiştir. Maddeye göre tarım ve hayvancılıkla ilgili ürünlerin doğrudan üreticilerden veya ortaklıklarından ihalesiz olarak satın alınabilmesi için, alımı yapacak kuruluşun, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği söz konusu ürünleri işlemek, değerlendirmek, iyileştirmek veya satmak üzere kurulmuş olması veya bu ürünleri işleme, değerlendirme, iyileştirme veya satma işlemlerini yapmakla yasal olarak görevlendirilmiş olması gerekmektedir. Dolayısıyla bu bent kapsamına, özellikle 2886 sayılı Kanunun kapsamında olmayıp da 4734 sayılı Kanunun kapsamına alınan kuruluşların, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği üreticilerden veya ortaklarından yapacakları; Et ve Balık Kurumunun canlı hayvan, et ve balık alımları; Türkiye Süt Endüstrisi Kurumunun süt ve süt ürünleri alımları; Toprak Mahsulleri Ofisinin hububat alımları; Orman Ürünleri Sanayi Kurumunun orman ürünleri alımları; Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğünün çay alımları; Türkiye Şeker Fabrikalarının şeker pancarı alımı, Orman Bakanlığına bağlı fidanlıkların fidan alımlarının girdiği açıktır.

Belediyeler, yardıma muhtaç kişiler ile yoksullara dağıtmak üzere aldığı, mercimek, pirinç, fasulye, et, peynir, zeytin gibi tarım ve hayvancılıkla ilgili ürünleri, nasıl ki doğrudan üreticilerden veya ortaklarından ihalesiz olarak satın almak yerine, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hükümlerine göre ihaleyle almak zorunda ise, ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar yapma işleri için gerekli olan fide ve fidan gibi tarım ürünlerinin alımlarını da 4734 sayılı Kanun hükümlerine göre ihaleyle satın almak zorundadır. Belediyelerin, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği, ağaç fidanlarını işlemek, değerlendirmek, iyileştirmek veya satmak amacıyla kurmuş olduğu her hangi bir “fiili üretim yaptıkları fidan üretme çiftliği” olmadığı ve alınan fidanların da bu üretme çiftliği için alınmadığı durumda, bu hususun tartışılacak hiçbir yanının bulunmaması gerekmektedir. Belediyeler bu ihtiyaçlarını ihalesiz olarak protokol ile anılan Kanunun 3/a maddesine göre, sadece Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı Fidan Müdürlüklerinden karşılayabilirler.

Bu itibarla, 4734 sayılı Kanuna tabi tüm kamu kurum ve kuruluşları gibi Belediyelerin de park, bahçe ve yol kenarlarına dikeceği ağaç fidanlarını, çiftçi belgesi ile dış mekan süs bitkisi yetiştirme ruhsatına sahip binlerce üretici arasında ihale yapmak suretiyle rekabetçi şartlar altında ve rekabetçi fiyatlarla veya Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı fidanlıklardan protokol ile satın alması gerekmektedir.

Her ne kadar bazı belediyeler aldıkları fidanları 4734 sayılı kanunun 3/a maddesinde yer alan “değerlendirme” ifadesi içinde konuyu ele alsa da; Sonuç olarak İdareler yapmış oldukları alımlarla ilgili olarak alınan tüm malları bir şekilde değerlendirmektedirler. Kimisi almış olduğu erzakları yoksullara dağıtmak suretiyle değerlendirmekte, kimisi almış olduğu akaryakıtı belediye hizmetlerinde kullanılan araçlarda kullanmak suretiyle değerlendirmektedir. Ama bu alımların hiç birini 4734 sayılı KİK’ nun 3/a istisna alımı kapsamında değerlendirip ihaleye çıkmadan, gerekli rekabet koşullarını sağlamadan gerçekleştirmemektedir. Yoksa idareler alımlarının bir çoğunu alınan malları değerlendirdikleri gerekçesiyle ihalesiz bir şekilde temin etmek isterler ki buda kanunun ilgili maddesine aykırı olur.

4734 sayılı Kamu İhale Kanununun Kapsam başlıklı 2. maddesinde; “Aşağıda belirtilen idarelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri bu Kanun hükümlerine göre yürütülür:

(Değişik: 1/6/2007-5680/1 md.) Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler (meslekî kuruluş şeklinde faaliyet gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç), tüzel kişiler. ……………….”

Kanunun Temel İlkeler başlıklı 5. maddesinin birinci fıkrasında; “ İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.” hükmü yer almaktadır.

Yasak Fiil ve Davranışlar başlıklı 17. maddesinin (b) bendinde; “İhalelerde aşağıda belirtilen fiil veya davranışlarda bulunmak yasaktır:

b) İsteklileri tereddüde düşürmek, katılımı engellemek, isteklilere anlaşma teklifinde bulunmak veya teşvik etmek, rekabeti veya ihale kararını etkileyecek davranışlarda bulunmak……………………….

Bu yasak fiil veya davranışlarda bulunanlar hakkında bu Kanunun Dördüncü Kısmında belirtilen hükümler uygulanır.” denilmektedir.

Yukarıdaki yasa hükmünden de anlaşılacağı üzere, idareler tarafından rekabet olgusu inkar edilemez önem ve önceliğe sahip olmalı, tedarik süreçlerinin bu ilkeyi yaşatma ve güvence altına alma hassasiyetiyle sürdürülmesi gerekmektedir.

III. SONUÇ

Sonuç olarak 4734 sayılı Kamu İhale Kanunun 3/a maddesine göre tarım ve hayvancılıkla ilgili ürünlerin doğrudan üreticilerden veya ortaklıklarından ihalesiz olarak satın alınabilmesi için, alımı yapacak kuruluşun, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği söz konusu ürünleri işlemek, değerlendirmek, iyileştirmek veya satmak üzere kurulmuş olması veya bu ürünleri işleme, değerlendirme, iyileştirme veya satma işlemlerini yapmakla yasal olarak görevlendirilmiş olması gerekmektedir. Oysa belediyelerin yasal olarak böyle bir görevi bulunmamaktadır. Bu nedenle belediyelerin söz konusu alımları ihaleye çıkmak suretiyle gerekli rekabet koşullarını sağlayarak gerçekleştirmesi gerektiği düşünülmektedir.