MAHALLİ İDARELERDE DÖNEM AYIRICI HESAPLARININ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

1. GİRİŞ

Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin “Temel Kavramlar” başlıklı 5’inci maddesinde;

“Dönemsellik: Kamu idarelerinin faaliyetleri, belirli dönemlerde raporlanır ve her dönemin faaliyet sonuçları diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır…

Tam açıklama: Mali tablolar, bu tablolardan yararlanacak olanların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır şekilde düzenlenir…” Şeklinde açıklanmıştır. Dönem ayırıcı hesaplar, Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin Dönemsellik ve Tam Açıklama ilkeleri gereği kullanılan hesaplardır. Kurumların geleceğe ilişkin gelir ve giderlerinin ilgili döneminde bilançolarında görülmesini sağlamak hedeflenmiştir.

Dönem ayırıcı hesaplar gelir ve gider hesapları olarak ikiye ayrılmaktadır.

2. GELİRLER İLE İLGİLİ DÖNEM AYIRICI HESAPLAR

Mahalli İdarelerin gelirlerini ilgilendiren dönem ayırıcı hesaplar 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabı ile 480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler hesaplarıdır. 181 / 281 – Gelir Tahakkukları hesabı Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde olmasına rağmen Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe yönetmeliğine konulmamıştır.

• Gelecek Aylara/Yıllara Ait Gelirler Hesapları[1]

• 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabı içinde bulunulan dönemde veya daha önceki dönemlerde tahsil edilen ancak, takip eden aylara ait olan gelirlerin izlenmesi için kullanılır. 480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler hesabı ise dönem içinde tahsil edilen ancak, gelecek yılların faaliyet hesaplarına ait olan gelirlerin izlenmesi için kullanılır.
• Dönem sonunda, uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içindeki gelecek yıllara ait gelirler hesabında yer alıp tahakkuk zamanına bir yıldan az süre kalan peşin tahsil edilmiş gelirler 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabına aktarılır.
• 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabında kayıtlı peşin olarak tahsil edilerek bütçeleştirilmiş olan gelirler, ilgili oldukları dönemde düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile gelirler hesabının ilgili yardımcı hesaplarına kaydedilerek gelir tahakkuku gerçekleştirilir.
• Dönem sonunda, 480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler hesabında yer alıp tahakkuk zamanına bir yıldan az süre kalan peşin tahsil edilmiş gelirler, açılış kaydını takiben düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içindeki gelecek aylara ait gelirler hesabına aktarılır.

Örnek-1: B Belediyesi 01.05.2014 tarihinde Belediyenin mülkiyetinde bulunan boş alanı ATM olarak aylık 1.000-TL’den 12 aylığına kiraya vermiş ve 12.000-TL tahsil etmiştir.

AÇIKLAMA: 12 aylık tahsil edilen kiranın 1.000-TL’si içinde bulunulan aya ilişkin olduğundan Gelir olarak kaydedilmiş, 2014 yılı sonuna kadar kalan 7 ay 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabına, 2015 yılına sarkan 4 ay ise 480- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabına kaydedilmiştir.

• 12.2014 tarihinde 2015 yılına ilişkin kalan 4 aylık tutar 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabına kaydedilir.

3. GİDERLER İLE İLGİLİ DÖNEM AYIRICI HESAPLAR

Mahalli idarelerin giderlerini ilgilendiren dönem ayırıcı hesaplar aşağıdaki gibidir;

180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı

280- Gelecek Yılara Ait Giderler Hesabı

381 /481- Gider Tahakkukları

• Gelecek Aylara/ Yıllara Ait Giderler Hesapları[2]

• 180-Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı içinde bulunulan dönemde ortaya çıkan ancak, gelecek aylara ait olan peşin ödenmiş giderler ile duran varlıklar ana hesap grubundaki gelecek yıllara ait giderler hesabında kayıtlı tutarlardan tahakkuk zamanına bir yıldan az süre kalanların izlenmesi için kullanılır. 280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı ise dönem içinde ödenen ancak, gelecek yılların faaliyet hesaplarına dahil edilecek olan giderlerin izlenmesi için kullanılır.
• Dönem sonunda, duran varlıklar ana hesap grubu içindeki gelecek yıllara ait giderler hesabında yer alıp tahakkuk zamanına bir yıldan az süre kalan peşin ödenmiş giderler 180-Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına aktarılır.
• Peşin ödenen giderler, ilgili oldukları dönem geldiğinde giderler hesabının ilgili alt bölümüne kaydedilerek gider tahakkuku gerçekleştirilir.
• 280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı dönem içinde ödenen ancak, gelecek yılların faaliyet hesaplarına dahil edilecek olan giderlerin izlenmesi için kullanılır.
• Peşin ödenen giderlerden içinde bulunulan faaliyet dönemini takip eden dönemlerde giderleştirilecek olanlar ilgili oldukları dönemlerde tahakkuk ettirilmek üzere 280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabında izlenir.
• Dönem sonunda, bu hesapta yer alıp tahakkuk zamanına bir yıldan az bir süre kalan peşin ödenmiş giderler, düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile dönen varlıklar ana hesap grubu içindeki gelecek aylara ait giderler hesabına aktarılır.

Örnek-2: C İl Özel İdaresi Eylül-Ekim-Kasım-Aralık 2014 ve Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs-Haziran 2015 yıllarına ait olan dükkân kira bedelinin peşin olarak ödemiştir. Aylık kira bedeli 500-TL’dir.

AÇIKLAMA: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununun 51’inci maddesi “… Bütçe giderleri ödendiğinde muhasebeleştirilir.” Hükmü gereği ödenen kısmın tamamı bütçe giderleri ile çalışmıştır. İleriki aylarda yapılacak mahsup işlemlerinde tekrar bütçe giderleri çalışmayacaktır.

Bulunduğu cari ay ile ilgili kira 630- Giderler Hesabı ile giderleştirilmiştir. 2014 yılından kalan Ekim-Kasım- Aralık ayları içinde bulunduğumuz dönem olduğundan 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına kaydedilmiştir. 2015 yılında tahakkuk eden 6 ay ise 280- Gelecek Yıllara Ait Giderler hesabına kaydedilmiştir.

• Gider Tahakkukları Hesapları[3]

• 381-Gider tahakkukları hesabı, kısa vadeli iç ve dış mali borçlar hesap gruplarında izlenmeyen; tahakkuk etmiş giderlerden kaynaklanan ancak, içinde bulunulan faaliyet dönemini takip eden dönemde ödenebilir duruma gelecek olan tutarların izlenmesi için kullanılır. 481-Gider tahakkukları hesabı ise uzun vadeli iç ve dış mali borçlar hesap gruplarında izlenmeyen; tahakkuk etmiş giderlerden kaynaklanan ancak, içinde bulunulan faaliyet dönemini takip eden dönemden sonraki dönemlerde ödenebilir duruma gelecek olan borçların izlenmesi için kullanılır.
• Yılsonlarında uzun veya kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içinde yer alan, iç ve dış mali borçlara ilişkin olarak tahakkuk ettirilen ve takip eden yılda ödenecek olan işlemiş faiz tutarları ile tahvillerin takip eden yılda ödemesi yapılacak işlemiş faiz tutarları 381-Gider tahakkukları hesaba kaydedilir.
• Dönem sonunda, uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içindeki gider tahakkukları hesabında yer alıp, ödeme zamanına bir yıldan az süre kalan tutarlar 381-Gider tahakkukları hesaba aktarılır.
• 381-Gider tahakkukları hesapta takip edilen döviz cinsinden faiz gideri tahakkukları, yılsonlarında ve ödeme tarihinde T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru ile değerlenir.
• Gider olarak tahakkuk ettirilmiş olup, içinde bulunulan faaliyet dönemini takip eden dönemden sonraki dönemlerde ödenebilir duruma gelecek olan giderlerden kaynaklanan borçlar, ilgili olduğu dönemde ödenmek üzere 481-Gider tahakkukları hesabında
• Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içindeki hesaplarda yer alan iç ve dış mali borçlar için dönem sonlarında hesaplanan ve içinde bulunulan faaliyet dönemini takip eden dönemden sonraki dönemlerde ödenecek olan işlemiş faiz giderleri 481-Gider tahakkukları hesaba
• 481-Gider tahakkukları hesapta takip edilen döviz cinsinden faiz gideri tahakkukları, yıl sonlarında T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru ile değerlenir.
• Dönem sonunda, 481-Gider tahakkukları hesabında yer alıp ödeme zamanına bir yıldan az süre kalan borçlar, düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içindeki gider tahakkukları hesabına aktarılır.

Örnek-3: X İl Özel İdaresi depolarının yetersizliği nedeniyle Kuruma ait kırtasiye malzemelerini depolamak amacıyla 01.02.2014 tarihinde Bay A’ya ait bir depo kiralamıştır. Kira süresi 1 yıl olup kira bedeli 01.02.2015 tarihinde ödenecektir. 1 yıllık kira bedeli: 10.000-TL.

AÇIKLAMA: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununun 51’inci maddesi “… Bütçe giderleri ödendiğinde muhasebeleştirilir.” Hükmü gereği herhangi bir ödeme yapılmadığından dolayı bütçe gideri yazılmayacaktır.

• 02.2015 tarihinde yapılacak ödeme üzerine aşağıdaki muhasebe kaydı yapılacaktır;

Örnek-4: Y Belediyesi 01.01.2014 tarihinde Halk Bankasından 300.000-TL kredi çekmiştir. Faiz yükü yıllık %10’dur. 01.01.2016 tarihinde anapara ve faizin tamamı 01.05.2016’ de ödenecektir.

• 01.2014 tarihli borç kaydı;

AÇIKLAMA: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununun 51’inci maddesi “… Bütçe giderleri ödendiğinde muhasebeleştirilir.” Hükmü gereği herhangi bir ödeme yapılmadığından dolayı bütçe gideri yazılmayacaktır.

• 12.2014 tarihinde yapılması gereken faiz tahakkuk kaydı;

Yıllık faiz yükü: 300.000 %10 = 30.000-TL / 12 ay = 2.500 TL/ay

• 12 2015 tarihinde yapılması gereken faiz tahakkuk kaydı;

-31.12.2015 Anapara ve Faizin kısa vadeli hesaplara aktarılması;

• 05.2016 tarihinde Anapara ve Faizlerin ödenmesi muhasebe kaydı;

4. SONUÇ

Dönemsellik kavramı özel şirket işletmeleri açısından önemliyken 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun hayatımıza girmesi ile devlet kurumları içinde önem kazanmıştır. Zira örneklerimizde anlattığımız üzere 3 veya 4 yılı etkileyen giderlerin veya gelirlerin hangi yıllar için bütçe gelir ve gideri olacağı ödeneklerin kullanılması açısından da önem arz etmektedir. Bu nedenle Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin hükümlerinin uygulanması adına gerekli çalışmaların yapılması önem arz etmektedir. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde yapılan değişiklik ile ilgili Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde de yeni bir düzenleme yapılma ihtiyacı doğduğundan değişiklik yapıldığında tekrar açıklamalar yapılacaktır.

[1] Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 253, 254, 295 ve 296’ncı maddeleri.

[2] Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 131, 132, 193 ve 194’üncü maddeleri.

[3] Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 256, 257, 298 ve 299’uncu maddeleri.