Doğrudan Temin Yöntemine Yönelik Bazı Açıklayıcı Bilgiler ve Farklı Bir Bakış Açısı

1. Doğrudan Temin Yöntemi (Usulü) – Doğrudan Temin Alımı Nedir?

Doğrudan temin, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 4’üncü maddesinde, “Bu Kanunda belirtilen hallerde ihtiyaçların, idare tarafından davet edilen isteklilerle teknik şartların ve fiyatın görüşülerek doğrudan temin edilebildiği usul” şeklinde tanımlanmıştır. Kanun tasarısında yer alan gerekçede ise "özellikle kağıt, kırtasiye, elektrik malzemeleri gibi küçük ölçekli günlük ihtiyaçların karşılanması ile küçük bakım onarım işlerinin yaptırılmasında kolaylık sağlamak üzere ihale yetkilisince görevlendirilecek kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak temin yöntemi benimsenmiştir" denilmek suretiyle maddenin düzenleniş nedeni açıklanmıştır.

Doğrudan temin, aslında bir ihale usulü olmamasına karşın, Kanunun ilk halinde ihale usulleri arasında sayılmıştır. Kanunda 2003 yılının Ağustos ayı içerisinde yapılan son değişikliğe göre 22’nci maddesinde ilan yapılmaksızın doğrudan temin usulü ile karşılanabilecek ihtiyaçlar sayılmıştır.

Görüldüğü gibi söz konusu ihtiyaçlar, doğaları gereği ihale açılarak temini mümkün olmayan, işin doğası, piyasa koşulları ve çeşitli yasal düzenlemelerle idarelerin tercih hakkının ortadan kalktığı ihtiyaçlardır. Yoksa diğer ihale usullerinden biriyle temin edilmesi gereken bir ihtiyacın bu kapsamda karşılanması söz konusu değildir; doğrudan temin esas itibariyle istisnai olarak başvurulması gereken bir yöntemdir.

Maddede ilan yapılmaksızın ifadesi kullanılmış ise de idarî bir tedbir olarak aynı Kanunu 13’üncü maddesindeki süre ve sınırlamalara uyulmadan ilan yapılması, örneğin doğrudan temin edilecek malların idarenin görünür bir yerine asılmak suretiyle duyurulması her zaman mümkündür.

2. Doğrudan Teminin Uygulama Esasları

2.1. Doğrudan Temin Yönteminde Pazarlık Yapılması

Doğrudan temin kapsamında yapılacak mal ve hizmet alımlarında pazarlık yapılmalıdır. Tek satıcı yada özel hak sahibi olma hali pazarlığa engel olmayıp; bunun mümkün olduğu her durumda, kurumca kurulacak olan komisyonlar, pazarlık yapmak zorundadır. 22’nci maddenin (a), (b) ve (c) bentlerine göre, tekliflerin hazırlanması için yeterli süre tanınmak suretiyle davet edilecek istekli ile idarenin ihtiyaçlarını en uygun şekilde karşılamak amacıyla teknik şartlar ve fiyat üzerinde “görüşme” yapılarak ihtiyaçlar temin edilecektir. Burada 21’inci maddedeki pazarlık usulü ile karıştırılmaması için görüşme sözcüğü kullanılmıştır. 21’inci maddede olduğu gibi, doğrudan temin kapsamında yapılacak pazarlık yalnız fiyat pazarlığını değil, teknik şartları da kapsar nitelikte olacaktır. Burada teknik şartları uygun bulunan isteklinin fiyat teklifinden indirim yapmasına dayalı bir pazarlık süreci söz konusudur.

2.2. Doğrudan Temin Kapsamında Marka veya Model Belirtilmesi

Bu maddenin düzenleniş gerekçesi göz önüne alındığında, bu kapsamda yapılacak alımlarda idarelerin uygun gördükleri bir marka veya modeli belirtmelerinde sakınca bulunmadığı anlaşılmaktadır. Kanunun Şartnameler başlıklı 12’nci Maddesinde; “Teknik şartnamelerde, varsa ulusal ve/veya uluslar arası teknik standartlara uygunluğu sağlamaya yönelik düzenlemeler de yapılır. Bu şartnamelerde teknik özelliklere ve tanımlamalara yer verilir. Belli bir marka, model, patent, menşei, kaynak veya ürün belirtilemez ve belirli bir marka veya modele yönelik özellik ve tanımlamalara yer verilmeyecektir. “ denilmiş ise de anlaşılacağı üzere bu sınırlama teknik şartname düzenlenmek suretiyle yapılan ihaleler için geçerlidir.

22’nci madde kapsamındaki mal alımlarının (a), (b) ve (c) bentlerinde sayılan kişilerden alınması halinde zaten belli bir marka ve modelin alınması söz konusu olduğundan; onay belirtilmesinde sakınca yoktur. (d) bendi kapsamında yapılan alımlarda da marka ve model belirtilebilir. Dolayısıyla bu kapsamda yapılan alımlarda onay belgesinde malın türünü belirtirken marka ve modelinin de belirtilmesi mümkündür.

2.3. Doğrudan Temin Yönteminde Yaklaşık Maliyet Tespiti

Yaklaşık maliyet tespiti zorunlu değildir. Çünkü Kanunun 9’uncu maddesinde yaklaşık maliyetin “mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere” tespit edilmesi öngörülmüştür. 22/d maddesi kapsamındaki işler de ise fiyat araştırmasının ihale yetkilisi tarafından görevlendirilecek kişiler eliyle yapılması öngörülmüştür. Dolayısıyla görevlendirmeden önce ayrıca bir yaklaşık maliyet tespiti zorunlu değildir. Bununla birlikte idarelerin ilgili birimlerinin söz konusu iş için gerek gösterirken, o işin yaklaşık maliyetini de belirlemeleri mümkündür.

2.4. Doğrudan Temin Yönteminde Fiyat Araştırması

İhale yetkilisi tarafından görevlendirilen kişiler piyasada fiyat araştırması yapmak zorundadır. Ancak araştırması sırasında tespit edilen fiyatların mutlaka kapalı zarflar içinde yazılı teklif alınmak suretiyle tespit edilmesi gibi bir zorunluluk yoktur. Fiyat araştırması teklif almak demek değildir.

Kısaca belirtmek gerekirse, fiyat araştırması yaparken Kamu İhale Kurumu tarafından hazırlanan standart teklif mektuplarının kullanılması gibi bir zorunluluk yoktur. Bu husus Kamu İhale Kurumu tarafından yayımlanan uygulama yönetmeliklerinde de belirtilmiştir.

Diğer taraftan ihtiyaç konusu mal veya hizmetin fiyatının resmî olarak yada tarife ile belirlendiği durumlarda (akaryakıt alımı, nakliye işleri, gazetelere ihale ilanı verilmesi gibi) ayrıca bir fiyat araştırmasına gerek bulunmadığı açıktır. Örneğin akaryakıt alımında Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerinden yada herhangi bir akaryakıt dağıtım şirketinden (veya bunların web sitesinden) temin edilecek fiyat listesi, yedek parça alımlarında üretici veya dağıtıcı kuruluşlardan alınacak listeler yeterli olacaktır.

2.5. Doğrudan Temin Yapılamayacak Kişi ve Kuruluşlar

Kanunun 22/d maddesi kapsamında gerçekleştirilecek mal ve hizmet alımları ile yapılan işlerinin, diğer usullere göre daha basit ve pratik yollarla gerçekleştirilmesine imkan tanınmış olmakla birlikte, ihalelere katılmaktan yasaklanmış kişilerden bu bent kapsamında da temin yapılabilmesi Kamu İhale Genel Tebliğ gereği mümkün gözükmemektedir.

2.6. Doğrudan Temin Yönteminde Geçici ve Kesin Teminat Alınması

Doğrudan temin kapsamında yapılacak mal ve hizmet alımlarında, geçici ve kesin teminat alınması zorunluluğu bulunmamaktadır, hatta bazı bentler için imkansızdır. 22’inci maddenin (a), (b) ve (c) bentlerine ilişkin olarak, teklif alınan kişilerden geçici ve kesin teminat alınmayacağına ilişkin bir hüküm bulunmamakla birlikte, her iki durumda da zorunlu olarak seçilen kişi veya kuruluşlardan alım yapılması söz konusu olduğundan; teminat istenmesi mümkün değildir.

2.7. Yurtdışından Doğrudan Temin

22’nci Maddenin (a), (b) ve (c) bentlerindeki şartları taşıması halinde, Kanunun diğer maddelerinde belirtilen kısıtlamalar saklı kalmak kaydıyla, yurtdışındaki üreticilerden de doğrudan temin kapsamında mal ve hizmet satın alınması mümkündür.

2.8. Doğrudan Temin Kapsamında Parasal Sınırlar

4734 sayılı Kanunun 22 nci maddesinin (d) bendine göre parasal sınırlar kapsamında harcama yapılması mümkündür.

Söz konusu ihtiyaçlar yalnız mal alımlarından ibaret olmayıp, yapım işlerini ve hizmet alımlarını da kapsamaktadır. Buna göre çatı aktarılması, boya badana yapılması, doğramaların ve kırılan camların yenilenmesi gibi küçük onarımlar, taşıtlar için zorunlu mali sorumluluk sigortası yaptırılması, yetkili servisler eliyle taşıtların ve iş makineleri arızalarının giderilmesi, fotokopi, bilgisayar gibi demirbaş eşyanın mutad bakım ve onarımları; kitap, kırtasiye ve demirbaş alımları, periyodik yayınlara (gazete, dergi gibi) abone olunması gibi ihtiyaçlardan söz konusu parasal sınıra kadar olanlar bu kapsamdadır.

Örnek vermek gerekirse; kasko sigortası yaptırılmasında, kasko tutarının 22/d fıkrasındaki parasal tutara kadar olması halinde bu fıkra hükmünün, bu bentle yazılı tutarı aşması halinde açık ihale usulünün uygulanması gerekir. Kasko sigortasının ikiye bölünmek suretiyle yine aynı sigorta şirketine yaptırılması mümkün ise de, böyle bir uygulama açık ihale ve ilan zorunluluğundan imtina etme anlamına geldiğinden; Kanunun 5’inci maddesinde belirtilen açıklık ve şeffaflık gibi temel ilkelere aykırı olacaktır. Ancak sigortalanacak araçların iş makineleri ve binek araçları şeklinde fonksiyonel bir ayrıma tabi tutulması halinde bu ayrıma dayalı sigorta hizmeti alınması mümkündür. Kurumların elinde bulunan bilgisayar, fotokopi makinesi, asansör ve binek otoları ile iş makineleri periyodik bakım ve onarımları için, 22/d bendindeki tutarı geçmemek şartıyla yıllık sözleşme yapılması da mümkündür.

Bu bentte geçen parasal tutar, (Kanunda yer alan diğer tutarlar gibi) Kanunun 67’inci Maddesi gereğince Kamu İhale Kurumu tarafından her yıl 1 Şubat tarihinden geçerli olmak üzere güncellenecektir.

2.9. Doğrudan Temin Yönteminde Sözleşme Yapılması

Bu madde kapsamında yapılacak mal ve hizmet alımlarında belli bir süre gerektirmesi durumunda sözleşme yapılması zorunludur. Ancak mutlaka KİK tarafından hazırlanan tip sözleşmelerin aynen kullanılması zorunlu olmayıp; idarelerin ihtiyaca göre (bu sözleşmelere aykırı olmamak kaydıyla) farklı sözleşmeler geliştirmeleri mümkündür.

2.10. Doğrudan Temin Yönteminde Muayene ve Kabul İşlemleri

Kanunun 22/d bendi kapsamında yapılacak mal alımlarında muayene ve kabul komisyonu kurulması zorunlu değildir.

2.11. Kamu Kuruluşlarından Doğrudan Temin

2886 sayılı eski Devlet İhale Kanunun 71’nci Maddesinde ihtiyaçların kamu kuruluşlarından karşılanması mümkün kılınmış iken, 4734 sayılı yeni Kamu İhale Kanunda yalnız 3/e (İstisnalar) maddesinde sayılan kuruluşlardan (bizzat üretmeleri şartıyla) bu Kanuna tabi olmaksızın alım yapılmasına imkan tanınmıştır. Bununla birlikte 22/d maddesindeki tutara kadar olan ihtiyaçların, Kanun kapsamındaki diğer kuruluşlardan, bu arada örneğin pirinç veya mercimek ihtiyacı için Toprak Mahsulleri Ofisinden karşılanması da mümkündür. Kanunda bunu yasaklayan herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

2.12. Doğrudan Temin Yönteminde Kanunun 10’uncu maddesindeki Yeterlik Şartları

4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 10’uncu Maddesi; ihaleye katılımda yeterlik kurallarını düzenlemektedir. Başlığının ihaleye katılımda yeterlik kuralları olmasından da anlaşılacağı üzere, Kanunun 10’uncu maddesi isteklilerde aranacak şartlara ilişkindir. Yukarıda açıklandığı gibi doğrudan temin kapsamında yapılan alımlarda ve yapım işlerinde istekli söz konusu değildir; istekli, “mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesine teklif veren tedarikçi, hizmet sunucusu veya yapım müteahhidini” ifade etmektedir.

İhale uygulamalarında temel amaç, piyasada rekabet ortamı oluşturmak suretiyle ihtiyacın en ekonomik bir şekilde karşılanmasıdır. 22’nci maddenin (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki işlerde ise ihtiyaçlar tek bir gerçek veya tüzel kişiden karşılandığından; gerçek bir ihaleden söz edilemez. (d) bendi kapsamındaki işlerde de isteklilerden teklif almak suretiyle değil, piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyacın temin edilmesi esas olduğundan; 10’uncu maddedeki yeterlik şartların aranılması zorunlu değildir.

Kaynak: Atılbaz, Yıldıray; 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu Kapsamında Doğrudan Temin ile Yapılacak Alımlardaki Uygulamaların Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul, 2009