Hizmet alım ihaleleri birim fiyat yapılabileceği gibi götürü bedel de yapılabilmektedir. Ancak Tebliğde yapılan son değişiklikle, personel çalıştırılmasına dayalı olan hizmet alım ihalelerinin birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilmesi zorunlu tutulmuştur.

Geçici hakediş raporları yüklenicinin talebi üzerine, sözleşmede aksi bir düzenleme yoksa ayda bir defa düzenlenir. Dolayısıyla sözleşmede hakedişlerin düzenleneceği tarihe ilişkin olarak herhangi bir düzenleme yapılmamış olması eksiklik olarak değerlendirilmemelidir. Çünkü bu yönde herhangi bir düzenleme olmasa da, hakedişler ayda bir defa düzenlenecektir. Sözleşmede düzenleme olmayan hallerde hakedişlerin ayda bir defa düzenleneceği “düzenlenir” ifadesi ile belirtildiğinden dolayı idarelerce bu sürenin daha uzun tutulması mümkün olmayacaktır.

Ayrıca hizmet alım ihalelerinin bir kısmı bünyesinde personeli de barındırdığından ve bu personele yapılacak ödemelerin aylık olmasından dolayı, idarelerce sözleşmelerde, her ne kadar kendi tasarruflarında olsa da, hakedişlerin ayda bir yapılacağını belirtmesi daha uygun olacaktır.

Tebliğde hakediş düzenlenme tarihine ilişkin şu ifadeler yer almaktadır:

“82.1. 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhalesi Yapılacak Olan Hizmet Alımlarına İlişkin Fiyat Farkı Hesabında Uygulanacak Esasların 6 ncı maddesinin (k) bendinde uygulama ayı; “idaresince onaylanmış iş programına uygun olarak işlerin gerçekleştirildiği ay” olarak tanımlanmıştır. Bu çerçevede süreklilik arz eden hizmetlerde “hakediş düzenleme tarihi” belirlenirken hakedişe ilişkin işin gerçekleştirildiği ay dikkate alınacak ve bedeli aylık ödenen işlerde en geç o ayın son günü hakediş düzenleme tarihi olarak yazılacaktır.

82.2. Hakediş düzenleme tarihi olarak hakedişin fiilen düzenlendiği tarih değil, iş programına göre hangi ayda yapılan işin hakedişi düzenlenmekte ise o ayın son günü, hakediş düzenleme tarihi olarak alınacaktır.”

Tebliğde de görüleceği üzere, süreklilik arz eden hizmet alım ihalelerinde bedel eğer aylık ödeniyorsa en geç hakedişe ilişkin işin gerçekleştirildiği ayın son günü hakediş düzenleme tarihi olarak yazılacaktır. Tebliğde getirilmiş olan düzenlemeler esas itibariyle hakediş ödemeleri ile fiyat farkı hesabı arasındaki bağlantıyı kurmak amacıyla getirilmiş de olsa, süreklilik arz eden hizmet alımlarında hakedişin aylık düzenlenmesi halinde ayın son günü hakediş düzenleme tarihi olarak yazılacağı için, özellikle ihale bünyesinde çalışan işçiler mağdur olmayacaktır.

İşçilerin maaşlarının, yükleniciye hakediş ödenmediği halde, tam olarak yapılmasını beklemek, tarafların eşitliği ile bağdaşmadığı gibi, böyle bir yaklaşım yüklenicileri de ciddi sıkıntılara sokabilecektir.

Hizmet İşleri Genel Şartnamesinde gelecek yıllara sâri olmayan sözleşmelerde son hakediş raporunun Aralık ayının yirminci günü düzenleneceği ifade edilmektedir. Bu bağlamda, süresi bir yıldan fazla olan hizmet alım ihalelerinde eğer, Aralık ayından sonra iş devam edecekse, Aralık ayının son günü hakediş düzenlenecektir. Ancak eğer iş 31 Aralık tarihinde sona erecekse, bu durumda Aralık ayının yirminci günü hakediş düzenlenecektir. Şartnamede gelecek yıllara sâri sözleşmelerde Aralık ayının yirminci günü hakedişin düzenlenmeyeceği belirtilmesine karşın, bu ifadenin Aralık ayından sonra da işlerin devam ettiği durumlarla sınırlı olarak değerlendirmek gerekmektedir. Örneğin işin süresi 1 Temmuz 2009 – 30 Haziran 2010 tarihleri ise, bu durumda Aralık ayının yirminci günü hakediş düzenlenmeyecektir. Ancak işin süresi 01.01.2010 – 31.12.2011 tarihleri arası ise, 2010 yılının Aralık ayında hakediş ayın son günü düzenlenecek, 2011 yılının Aralık ayında ise hakediş Aralık ayının yirminci günü düzenlenecektir.

Aralık ayının yirminci günü hakedişin düzenlendiği durumlarda, iş yapılmadığı halde hakediş düzenlenmesi gibi bir durum akla gelse de, işin süreklilik arz etmesi, bütçe yılının son bulacak olması, bu tarihten sonra ortaya çıkabilecek aksaklıkların yüklenicilerden tahsiline yönelik tedbirlerin de alınması kaydıyla herhangi bir sorun olmayacağı düşüncesini taşımaktayız. Bu sebeple örneğin, yılın son günü tamamlanacak işlerde kesin teminatın bu süreyi geçecek ve kesin raporu da kapsayacak şekilde alınması ve yükleniciye yapılacak ödemelerden belirli bir miktar kesintinin emanete alınmak suretiyle ödemelerin yapılması mümkündür.

Hakediş raporlarına yansıyacak miktarların tespiti için kontrol teşkilatı ile yüklenici veya vekili gerekli hesaplamaları yapmalıdır. Yapılan hesaplamalar neticesinde bulunan miktarlar ile bu miktarlar için yüklenici tarafından teklif edilen birim fiyatlar çarpılmak suretiyle hakediş raporu düzenlenecektir.

Puantajlar hizmet alımlarında önemli bir yer tutmaktadır ve yüklenici ile birlikte tutulan puantajlar delil sözleşmesi hükmündedir. Tutulan puantajlar ödenecek hakediş bedellerinin ortaya konulmasını sağlar. Bu bağlamda, puantajlarla hakediş ödemeleri arasında bağlantının olması gerekir.

Sayıştay 8. Dairesinin 01.03.2012 tarih ve 7186 tutanak nolu kararında;

“Sorumlular savunmalarında işçilerin Cumartesi günleri çalıştığını ancak puantaj cetveline sehven işaretlenmediğini ileri sürmüşlerdir. Ancak söz konusu işe ait teknik şartnamenin çalışma saatleri başlıklı 3 üncü maddesinde yer alan “Yüklenici işin başından sonuna kadar yukarıda sayılan niteliği belirtilen işçileri her ay düzenli olarak çalıştıracak, işçi puantajları bilgi işlem müdürlüğü tarafından tutulacaktır.” Şeklindeki düzenleme gereği işe ait ödemelerde en önemli belge işçi puantajlarıdır. Bu nedenle işçi puantajları esas alındığında işçilerin Cumartesi günleri çalışmadığı görülmektedir.

Açıklanan nedenlerle toplam 21.957,00 TL kamu zararının …”

ifadelerine yer verilmek suretiyle, puantajla ödemeler arasında sıkı bir bağlantı olduğu ve puantajların çalışmaları yansıtan önemli bir belge konumunda bulunduğu belirtilmektedir.

Hakediş raporlarının işleme konulabilmesi için yüklenici veya vekilinin imzasının bulunması gerekmektedir. Hakedişe esas miktarların tespitinde yüklenici hazır bulunmazsa, kontrol teşkilatı tek başına hesaplamaları yapar ve hakediş raporunu düzenler. Kontrol teşkilatı ile idare ve bu kişiler ile yüklenici arasında yapılacak yazışmaların yazılı olması gerçeğinden hareketle, yüklenicinin hakedişe esas miktarların tespiti zamanında hazır bulunmaması durumunda idarece re’sen düzenlenecek olan hakediş raporuna yüklenicinin itiraz hakkı bulunmamaktadır.

Hakediş raporu düzenlendikten sonra yüklenicinin imzalaması için bir haftalık süresi bulunmaktadır. Bu süre içerisinde imzalamazsa kontrol teşkilatı raporu idareye gönderecek ve idarede bu rapor üzerinde herhangi bir işlem yapmaksızın hakedişi bekletecektir. Yüklenicinin hakediş raporunu imza etmemesi durumunda eğer kendisine ödemeler geç yapılırsa, bundan dolayı şikâyet ve istek hakkı bulunmamaktadır.

Hakediş raporları eğer taraflarca imza edilmişse, tahakkuk işlemi yapılıncaya değin, yetkili makamlar tarafından hakedişte gerekli düzeltmeler yapılabilir.

HİGŞ’nin 42 inci maddesinde bu tür ihalelerde ödemelerin şu şekilde yapılacağı ifade edilmektedir:

“İşe başladığından beri meydana getirilen işler, kontrol teşkilatı tarafından yüklenici veya vekili ile birlikte hesaplanır ve bulunan miktarlar, teklif edilen birim fiyatlarla çarpılmak suretiyle sözleşmedeki esaslara uygun olarak hakediş raporuna geçirilir.”

Bu tür ihalelerde görüleceği üzere ödemeye esas teşkil eden husus, yüklenicinin idareye verdiği teklif mektubu eki cetvelde yer alan fiyatlardır. Yüklenicinin yapmış olduğu iş miktarı hesaplandıktan sonra teklif edilen fiyatlarla çarpımı yapılmak suretiyle hakediş raporu düzenlenecektir.

Bu durumda da karşımıza teklif mektubu eki cetvelin mahiyeti soru olarak çıkacaktır. Eğer eki cetvelde idarelerce ödemeye esas teşkil edecek unsurlar dikkate alınmadan hazırlanmışsa, bu durumda yine sıkıntılar görülebilecektir. Örneğin çöplerin toplanması ve nakli ihaleleri bünyesinde işçilik bulunmasına rağmen, teklif mektubu eki cetvelde bu işçilik çöp kamyonları içerisine yerleştirilmişse, bu durumda işçilerin eksik çalışması halinde nasıl hareket edileceği tartışmalı olacaktır.

Kanaatimizce ihale götürü bedel olmadığından ve ihale yüklenicinin vereceği iş kalemleri üzerine kurulduğundan dolayı, işçiliğin çöp kamyonları içerisinde bulunması yükleniciden eksik işçi çalıştırılması halinde kesinti yapılmasına engel olmayacaktır. Bu durumda işçiliğin maliyeti belirlenmek suretiyle yükleniciden kesintiler yapılacaktır.

Ancak bu tür sıkıntılı hususlara düşmemek için, idarelerin teklif mektubu eki cetveli oluştururken, hangi unsurların teklif bedele dâhil olacağını, hangi unsurların ise ayrı bir iş kalemi olarak belirleneceği net olarak ortaya koyması ehemmiyet arz edecektir. Örneğin işçiliğin çöp kamyonları içerisine dâhil edilmesi kanaatimizce hakedişlerin düzenlenmesi ve ödenmesi için kolay bir yöntem değildir. Bu sebeple, idarelerin teklif mektubu eki cetvele şu unsurları koyması yerinde olacaktır: İşçilik, işçilerin bayram ve fazla mesaileri, çöp kamyonları, konteynır bakım ve onarımları.

Götürü bedelden farklı olarak, bu tür ihalelerde eksik işçi çalıştırılması veya makinenin eksik getirilmesi durumunda veyahut istenilen özellikleri karşılamayan araç getirilmesi durumunda, eksik getirilen işçiler ve makineler için herhangi bir ödeme yapılmayacak; ayrıca yükleniciden eğer öngörülmüşse ceza kesintisi yapılacaktır.

HİGŞ’nin 32 nci maddesinde konuya ilişkin olarak şu düzenlemeler yer almaktadır:

“Belli dönemler halinde (günlük, haftalık, vs) tekrarlanmak suretiyle ifa edilen sürekli nitelikteki işlerde kontrol teşkilatı, yapılan işle ilgili olarak Genel Şartnamenin 34 üncü maddesindeki esaslara göre bu dönemler itibariyle kayıt tutar. Hakediş ödemelerinde bu kayıtlar da dikkate alınır ve sözleşme ve eklerine aykırı olarak gerçekleştirildiği tutanağa yazılan işler için sözleşmesinde belirtilen kesinti ve cezalar uygulanır.”

Makinelerin niteliksiz olması veya istenilen kişiler yerine daha düşük kalitede kişi getirilmesi durumunda, yükleniciye birim fiyatlarla belirlenmiş olan makine ve işçilik bedeli ödenmeyecektir. Ancak ortada yüklenicinin getirdiği bir makine ve işçi de bulunduğundan dolayı bu makine ve işçinin bedeli teklif mektubu eki cetvelde öngörülen fiyatlardan arî olarak yükleniciye verilecektir.