YAPIM İŞLERİNDE İŞ VE İŞYERLERİNİN SİGORTALANMASINDA ÖZELLİKLİ DURUMLAR (MALİ HUKUK SAYI: 162, KASIM_ARALIK 2012)

All Risk Sigortası Nedir

All Risk Sigortası ve Uygulamaları

1.GİRİŞ

İnşaat sigortası genel olarak, konusunu teşkil eden değerlerin teminat müddeti içinde, inşaat sahasında bulunduğu sırada, inşaat süresinde poliçelerde gösterilen istisnalar dışında kalan, önceden bilinmeyen ve ani bir sebeple herhangi bir ziya ve hasara uğraması hali karşısında teminat sağlayan sigorta türüdür. Kamu ihale mevzuatı kapsamında yaptırılan yapım işlerinde de inşaat sigortası yapılması konusunda, ayrıntılı düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemeler, temel olarak 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve Yapım İşleri Genel Şartnamesinde karşımıza çıkmaktadır. Mevzuatımızda yüklenicilerin oluşabilecek kaza ve hasarlara karşı tamamen sorumlu olacaklarının altı ısrarla çizilerek, inşaat sigortası yaptırma konusundaki zorunlulukları da sıkı şartlarla birlikte kaydedilmiş bulunmaktadır. Bu çalışmada yüklenicilerin yapım işi süresince oluşabilecek risklere karşı ve sigortaya ilişkin sorumlulukları incelenecektir.

2.İNCELEME

Yapım İşlerinde iş ve işyerlerinin sigortalanmasına ilişkin temel düzenleme, 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 20/11/2008 tarih ve 5812 sayılı Kanunun 33. maddesiyle değişik 9’uncu maddesidir. Burada aynen;

“Yapım işlerinde yüklenici; işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre ihale dokümanında belirtilen şekilde, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı, geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin ise kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır” denilmektedir.

Bu maddeye dayanarak ve geniş kapsamlı olarak konu, Yapım İşleri Genel Şartnamesinde düzenlenmiştir.

2.1. Yapım İşleri Genel Şartnamesinde Yer Alan Düzenleme

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin ‘İş ve işyerlerinin Korunması ve Sigortalanması’ başlıklı 9’uncu maddesi, yapım işlerinde sigorta konusunda yapılan en kapsamlı düzenlemedir.

Burada öncelikle, yüklenicinin işyerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu yapım işinin korunmasından sorumlu olduğu belirtilmiştir. Bu sorumluluk işe başlama tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçerli olacaktır. Bu sorumluluğun bir gereği olarak yükleniciler, işyerleri için ve bizzat sözleşme konusu işin kendisi için, inşaat sigortası yaptırmak zorundadır. Bu sigorta, işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için yaptırılacaktır. Yapılacak sigortanın kapsam süresi ikiye ayrılmaktadır; birincisi, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı “inşaat sigortası (bütün riskler),ikincisi geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin ise yürürlükteki İnşaat Sigortası (Bütün Riskler) Genel Şartları çerçevesinde kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigortadır. Yükleniciler hem bütün riskler inşaat sigortasını hem de genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigortayı yaptırmak zorundadırlar. Bu zorunluluk sayesinde, yüklenicinin işle ilgili olarak idareye verdiği taahhüt nedeniyle oluşabilecek risklere karşı kendisini garanti altına alması ve zarara uğramaması sağlanmış olacaktır.

2.2. Sigorta Bedeli ve Artışı

Sigortaya esas alınacak bedellerin neler olacağı konusu yine Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 9’uncu maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; sigortaya esas alınacak bedeller, işin kendisi için sözleşme bedeli, her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ve benzeri için ise piyasa rayiçlerine göre hesaplanan bedellerdir.

Sigorta poliçesinde yer alan şartlar değişebilir. Örneğin sözleşme bedelinde fiyat farkı ödenmesi ya da iş artışı yapılması gibi nedenlerle artış olabilir. Bu durumda zeyilname ile sigorta bedelinin artan miktar kadar arttırılması gerekmektedir. Bu durum ihale sahibi kamu idareleri açısından önem arzetmektedir. Kamu idareleri fiyat farkı ödemeleri veya iş artış yapmaları durumunda yükleniciden artan sözleşme bedelini içerek bir sigorta zeyilnamesini istemek durumundadırlar.

Sigorta bitiş tarihinde işin devamı sırasında değişiklik olabilir. İşte gecikmeler yaşanabileceği gibi, idare tarafından idareye süre uzatımı verilebilir. Bu durumlarda da yüklenici tarafından sigorta süresinin ilave süreyi de kapsayacak şekilde uzatılma zorunluluğu bulunmaktadır. Kamu idareleri bu konuda da dikkatli olmalı, herhangi bir gecikme veya süre uzatımı durumunda zeyilname istemelidirler.

2.3. Sigorta Muafiyetleri

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 9’uncu maddesinde, sigorta bedellerine herhangi bir muafiyet uygulanmaması gerektiği düzenlenmiş iken 03/07/2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan değişiklikle sigorta poliçelerinde birtakım muafiyetlere izin verilmiştir.

Düzenleme şu şekildedir;

“Sigorta poliçesinde; idare işveren sıfatıyla, yüklenici işi gerçekleştiren sıfatıyla yer almalı, alt yüklenicilerin vereceği zararların da teminat kapsamı dahilinde olduğu belirtilmelidir. Kıymetlerin sigortalanmasında aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınarak muafiyet ve koasürans uygulamalarına yer verilebilir:

(a) Tüm riskler için uygulanabilecek muafiyet oranı azami % 2’dir.

(b) Deprem, sel, su baskını, toprak kayması ve terör riskleri için uygulanabilecek koasürans oranı azami %20’dir. Bunun dışında kalan riskler için koasürans uygulanmaz.

(c) Muafiyet ve koasürans kısmına isabet eden hasarların karşılanması yüklenicinin sorumluluğundadır”

Yukarıda belirtildiği üzere tüm riskler için uygulanacak muafiyet oranının % 2’yi geçmemesi sağlanmalıdır. Ayrıca yalnızca deprem, sel, su baskını, toprak kayması ve terör riskleri için azami % 20 oranında koasüransa izin verilebilir. Bu düzenleme ile yükleniciye belli sigorta kalemlerinde prim maliyetini azaltma, bunun karşılığında da hasar riskini arttırma konusunda serbestlik tanınmıştır. Ancak yüklenici bu muafiyet ve koasürans nedeniyle karşılaşabileceği hasarlarda bizzat kendisi sorumlu olacak olup bu konuda idareden herhangi bir hak talebinde bulunamayacaktır.

2.4. Üçüncü Kişiler Mali Mesuliyet Sigortası

Yapım işlerinde yukarıda belirtilen bütün riskler inşaat sigortası ve genişletilmiş bakım devresi sigortasına ilave olarak bir diğer sigorta türü olan üçüncü kişiler mali mesuliyet sigortasının da yükleniciler tarafından yapılması zorunluluğu getirilmiş bulunmaktadır.

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 4’üncü fıkrasında öncelikle yüklenicinin ‘İşin devamı sırasında işyerinde yapılacak çalışmalar nedeniyle, işçilerle çevre halkının kazaya uğramalarını, zarar görmelerini ve işlerde zarar ve hasar meydana gelmesini önleyici tedbirlerin alınmasından’ sorumlu olacağı belirtilmiştir. Bu sorumluluğun bir gereği olarak, yüklenicinin alınan bütün tedbirlere rağmen, yaptığı işlerden dolayı üçüncü kişilerin kendilerine veya mallarına zarar verilmesi ihtimaline karşı mali mesuliyet sigortası yaptırmakla yükümlü olduğu belirtilmiştir. Mali mesuliyet sigorta bedelinin, bu konuda sigorta şirketlerinin uygulamalarında kullandığı bedeller belirleneceği de düzenlenmiş bulunmaktadır.

2.5. Teminat dışında kalan haller

Kuşkusuz yapım işlerinde yüklenicinin sıkı sıkıya uymakla zorunlu olduğu sigorta kuralları, öncelikle bizzat kendi karşılaşabileceği riskleri en aza indirmek amacıyla konmuş düzenlemelerdir. İnşaat sigortası yaptırma konusunda yüklenici, tamamen serbest bırakılsa dahi, işin sigortası yapmak yükleniciye oldukça yarar sağlayacaktır. Bu bağlamda sigorta poliçelerinde sigortanın kapsamayacağı alanları belirten “Teminat dışında kalan haller” maddelerinde sayılan durumlarda sorumluluğun idareye mi yoksa yükleniciye mi ait olacağı yönündeki soru işaretlerine Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 9’uncu maddesinin altıncı fıkrasında açıklık getirilmektedir. Bu fıkrada aynen; “Yüklenicinin sözleşme ile üstlendiği sorumluluk ve yükümlülükler söz konusu sigortalarla sınırlandırılmamış olduğundan, inşaat sigorta poliçelerinin genel şartlarının “Teminat dışında kalan haller” maddesinde belirtilen, yüklenicinin kusurlu olduğu hallerde, kusur nedeniyle sigortanın ödemediği bedeller için yüklenici idareden hiçbir talepte bulunamayacağı gibi, işin devamı süresince meydana gelecek kazalardan, bu kazaların sebep olacağı can ve mal kaybından ve üçüncü kişilere verilecek her türlü zararlardan yüklenici doğrudan sorumlu olacaktır. Yüklenici veya alt yüklenicilerin sigorta kapsamı içinde veya dışında kalan hareket ve fiillerinden dolayı meydana gelecek bütün talep ve iddiaların karşılanması yükümlülüğü de yükleniciye aittir” denilmektedir.

Burada idarenin işin devamı süresince meydana gelecek kaza ve hasarlardan hiçbir şekilde sorumlu olmayacağı, her türlü sorumluluğun yükleniciye ait olacağının altı bir kez daha çizilmiştir. Buna göre, sigorta poliçelerinin “Teminat dışında kalan haller” maddesinde belirtilen, yüklenicinin kusurlu olduğu hallerde, kusur nedeniyle sigortanın ödemediği bedeller için yüklenicinin idareden hiçbir talepte bulunamayacağı belirtilmiştir. Ayrıca işin devamı süresince meydana gelecek kazalardan, bu kazaların sebep olacağı can ve mal kaybından ve üçüncü kişilere verilecek her türlü zararlardan yüklenici doğrudan sorumlu olacaktır. Burada yüklenicinin sigorta yaptırırken basiretli davranması gereği ve teminat dışında kalacak durumları en aza indirecek şekilde poliçe düzenlettirmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca yüklenici ve alt yüklenicilerin işle ilgili talep ve iddialarının da karşılanması yükümlülüğü de yükleniciye ait olacağı gibi, yüklenicinin veya alt yüklenicinin taksirinden, ihmalinden, ağır ihmalinden veya kusurlu herhangi bir hareketinden de yine yüklenicinin kendisi sorumlu olacak olup idarenin bu konuda bir sorumluluğundan söz edilemeyecektir.

2.6. İş ve İşyeri Güvenliği Konusunda Sorumluluk

İş ve işyerinin güvenliği konusunda da yüklenici üzerine düşen her türlü koruma ve tedbir sorumluluklarını yerine getirmek zorundadır.

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 9’uncu maddesinin 9, 10, ve 11’inci maddeleri konuyu düzenlemektedir. Buna göre; “Şehir ve kasaba sınırları dışındaki iş yerlerinde güvenlik ve düzenin sağlanması için idare tarafından verilen talimata yüklenici uymak zorundadır. İşyeri ve çevresindeki bölgede, yeterli güvenlik önleminin alınmaması sebebiyle doğabilecek hasar ve zararın ödenmesinden yüklenici sorumludur. Yüklenici, kazaların, zarar ve kayıpların meydana gelmesini önlemek amacı ile gerekli bütün tedbirleri almak ve yapı denetim görevlileri tarafından, kaza, zarar ve kayıp ihtimallerini azaltmak için verilecek talimatlara uymak zorundadır. Ayrıca yüklenici, işyerinde kullanılan araç, gereç ve makinelerle patlayıcı maddelerin yol açabileceği kazalardan korunma usullerini ve tedbirlerini çalışanlara öğretmek zorundadır. İş ve işyerlerinin korunması konusunda gerek yapı denetimi görevlileri tarafından istenen ve gerekse yüklenicinin kendi arzusu ile uyguladığı güvenlik ve koruma önlemlerine ilişkin giderlerin tümü yükleniciye aittir.”

Görüldüğü üzere yüklenici, işyeri güvenliği konusunda şehir ve kasaba sınırları dışındaki iş yerlerinde idare ve yapı denetim görevlileri tarafından verilen talimata uymak, kazaların, zarar ve kayıpların meydana gelmesini önlemek amacı ile gerekli bütün tedbirleri almak zorundadırlar. Çünkü her halükarda maruz kalakları giderler yüklenicinin kendisine ait olacak ve idareden herhangi bir talepte bulunamayacaklardır. Bu hükümlerle, yüklenicilerin tedbirsiz davranışları veya karşılaşabilecekleri olumsuzluklar nedeniyle, idarenin ve kamu kaynağının, zarara uğrama ihtimali engellenmiş olmaktadır.

3. SONUÇ

Kamu İhale mevzuatı çerçevesinde kamu idareleri tarafından yaptırılan yapım işleri, her inşaat işinin doğasında olduğu gibi, doğal afet, hırsızlık, terör, sabotaj, üçüncü kişilere verilebilecek zararlar gibi birçok riski bünyesinde barındırmaktadır. Yapılan yasal düzenlemeler, aslında yüklenicinin bizzat kendisini korumaya yönelik ve yüklenicilere riske girme imkanı genelde tanımayan bir felsefe içinde yapılmışlardır. Yani yükleniciler, inşaatın devamı süresinde oluşabilecek risklere karşı kendilerini zorunlu olarak teminat altına almak zorundadırlar. Zira oluşabilecek hasar ve ziya risk ve giderlerine karşı bizzat sorumludurlar.

İHALE HUKUKU İLE İLGİLİ TÜM SORULARINIZ İÇİN 0535 645 00 20