AKTİF GÖREVDE OLAN VE EMEKLİYE AYRILAN BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCILARININ SOSYAL GÜVENLİĞİ (MALİ HUKUK SAYI: 161, EYLÜL_EKİM 2012)

I- GİRİŞ

Ülkemizdeki belediyeler ile köyler yerel ve yerinden yönetimin tipik birer örneğini oluşturmaktadırlar. Özellikle belediye yönetimlerinin siyasi partiler tarafından gösterilen adaylar arasından seçilmesi, halkın yereldeki ihtiyaç ve sorunlarının çözümünde daha fazla yarar sağlamaktadır. Bu bakımdan, ülkemizde halkın yerel ihtiyaçlarının giderilmesi ve sıkıntılarının çözümlenmesi açısından belediye başkanları ve belediye başkan yardımları büyük önem taşımaktadır.

Sosyal güvenlik uygulamalarının aşırı şekilde yoğunluğu ve karmaşıklığı göz önünde bulundurulduğunda, sosyal güvenlik şemsiyesi altındaki her bir meslek mensubunun sosyal güvenlik durumunu ayrı bir şekilde ve ayrı bir makalede ele alıp açıklamak, zaman ve zemin açısından uygun düşmemektedir.

Ancak, belediye başkan yardımcılığı görevi siyaset, sosyal güvenlik, emeklilik ve sigortalılık açısından özellik arz eden ayrı bir meslek ve görev olduğundan dolayı, bu görev fiilen yapılıyor iken ve emekli olduktan sonra yapıldığında, belediye başkan yardımcılarına hangi sosyal güvenlik mevzuatının uygulanacağının açıklığa kavuşturulup bilinmesi büyük önem taşımaktadır.

Bu nedenle, biz bu makale çalışmamızda, belediyelerde aktif olarak görev yapan veya emekli olan belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlik durumlarıyla ilgili açıklamalarda bulunmaya çalışacağız.

II- BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCILIĞI MÜESSESESİYLE İLGİLİ YASAL MEVZUAT

Belediyeler, büyük şehir belediyeleri ve diğer belediyeler olmak üzere iki farklı statüde bulunmaktadır. Büyükşehir belediyeleri hakkında 10/07/2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 23/07/2004 tarih ve 25531 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur.

Genel olarak belediyelere ilişkin olarak ise, 03/07/2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu, 13/07/2005 tarih ve 25874 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur.
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunun “Büyükşehir Belediyesi Teşkilâtı” başlıklı 21 inci maddesine göre, büyükşehir belediyelerinde belediye başkan yardımcısı kadrosu bulunmamaktadır. Büyükşehir belediyelerinde hizmetlerin aktif ve daha verimli bir şekilde yürütülebilmesi için, nüfusu üç milyonun üzerindeki büyükşehir belediyelerinde en fazla beş, diğerlerinde en fazla üç genel sekreter yardımcısı atanabilir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Norm Kadro ve Personel İstihdamı” başlıklı 49 uncu maddesinin 7 nci fıkrasında “Norm kadrosunda belediye başkan yardımcısı bulunan belediyelerde norm kadro sayısına bağlı kalınmaksızın; belediye başkanı, zorunlu gördüğü takdirde, nüfusu 50.000'e kadar olan belediyelerde bir, nüfusu 50.001-200.000 arasında olan belediyelerde iki, nüfusu 200.001-500.000 arasında olan belediyelerde üç, nüfusu 500.000 ve fazla olan belediyelerde dört belediye meclis üyesini belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirebilir. Bu şekilde görevlendirilen meclis üyelerine belediye başkanına verilen ödeneğin 2/3'ünü aşmamak üzere belediye meclisi tarafından belirlenecek aylık ödenek verilir ve taleplerine göre bir sosyal güvenlik kurumu ile ilişkilendirilir. Bu şekilde görevlendirme, memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsünde çalışma dâhil ilgililer açısından herhangi bir hak teşkil etmez ve belediye meclisinin görev süresini aşamaz. Sosyal güvenlik prim ve benzeri giderlerden kurum karşılıkları belediye bütçesinden karşılanır.” hükümleri yer almaktadır.

5393 sayılı Kanunun 49 uncu maddesinin 7 nci fıkrası hükmü uyarınca, belediye başkan yardımcıları belediye encümen üyeleri arasından görevlendirilebilmektedir. 5393 sayılı Kanunun 49 uncu maddesinin 1 inci fıkrası hükmü uyarınca, 22.02.2007 tarihli ve 26442 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Belediye Ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke Ve Standartlarına Dair Yönetmelik hükümleri gereğince, belediyelerde belirlenen sayıda başkan yardımsının istihdam edilmesi mümkün bulunmaktadır.

III- GÖREV YAPAN BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCILARININ SOSYAL GÜVENLİK DURUMU

Belediye başkan yardımcılarının belediye başkan yardımcılığından dolayı sosyal güvenlikleri sağlandığında, kamu görevlisi olarak kabul edilmekte ve kamu görevlilerinin tabi oldukları sosyal güvenlik yasalarına tabi olmaktadırlar. 5510 sayılı kanunun yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008’den önce, kamu görevlileri ile devlet memurlarının sosyal güvenlikleri, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı kanunu hükümleri kapsamında sağlanmaktaydı.

5434 sayılı kanunun “Sandıktan Faydalanacaklar” başlıklı 12 nci maddesinde, 5434 sayılı yasa kapsamında iştirakçi (sigortalı) olacaklar birer birer sayılmıştır. Ancak, bahse konu 12 nci maddede, belediye başkan yardımcılarının hangi şart ve koşullarda 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı kanunu kapsamında sigortalı (iştirakçi) olacakları belirtilmemiştir.

Bu nedenle, 5510 sayılı sosyal güvenlik reform yasasının bütün hükümleriyle birlikte yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008’den önce, belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenliklerinin hangi şart ve koşullarda sağlanacağını, 5393 sayılı Belediye Kanununun “norm kadro ve personel istihdamı” başlıklı 49 uncu maddesinin 7 inci fıkrası hükümlerine bakarak karar vermek gerekmektedir.

Makalemizin üstteki bölümünde de yer verdiğimiz şekilde, 5393 sayılı yasanın 49 uncu maddesinin 7 inci fıkrasının belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlikleriyle ilgili kısmında; “…Bu şekilde görevlendirilen meclis üyelerine belediye başkanına verilen ödeneğin 2/3'ünü aşmamak üzere belediye meclisi tarafından belirlenecek aylık ödenek verilir ve taleplerine göre bir sosyal güvenlik kurumu ile ilişkilendirilir. Bu şekilde görevlendirme, memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsünde çalışma dâhil ilgililer açısından herhangi bir hak teşkil etmez ve belediye meclisinin görev süresini aşamaz. Sosyal güvenlik prim ve benzeri giderlerden kurum karşılıkları belediye bütçesinden karşılanır.” hükümleri yer almaktadır.

Kanun metnindeki hükümlerden de anlaşılacağı üzere, 1 Ekim 2008 tarihinden önce belediye başkan yardımcılarının T.C. Emekli Sandığı kapsamında sigortalı olabilmelerinin yasal dayanağı, üstte madde metnini verdiğimiz 5393 sayılı yasanın 49 uncu maddesinin 7 inci fıkrasıdır.

Şimdi, bahse konu fıkra hükümleri doğrultusunda, 1 Ekim 2008’den önce belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenliklerinin nasıl sağladığını açıklamaya çalışalım.

Şöyle ki; belediye meclisi üyeleri arasından belediye başkan yardımcılığına seçilenlerin bu görevleri sırasında T.C. Emekli Sandığı’na yazılı olarak iştirakçi olmak istediklerine dair talepte bulunurlarsa, T.C. Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi olabilmekteydiler. Ancak, belediye başkan yardımcılığına seçilenlerin seçildikleri tarihte, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) veya Bağ-Kur kapsamında sigortalılıkları varsa, T.C. Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi olamamaktaydılar. Eğer, belediye başkan yardımcısı olan kişinin T.C. Emekli Sandığı’na iştirakçi olmak için dilekçe verdiği tarihte, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) veya Bağ-Kur kapsamında sigortalılıkları varsa, iştirakçiliği başlatılmamakta, ancak daha sonradan Sosyal Sigortalar Kurumu veya Bağ-Kur kapsamında sigortalılıklarını sona erdirdiğinde, T.C. Emekli Sandığı kapsamındaki sigortalılıkları başlatılabilmekteydi.

5510 sayılı sosyal güvenlik reform yasasının 1 Ekim 2008’den itibaren yürürlüğe girmesinden sonra, belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlik durumlarının ne olacağı konusunda, 5510 sayılı yasada da açıkça bir ifade ve hüküm yer almamıştır.

5510 sayılı Kanun’un 105. maddesinde yer alan; “…diğer kanunların bu Kanun’a aykırı hükümleri uygulanmaz.” hükmü bulunmakta ise de, 5510 sayılı yasada belediye başkan yardımcılarının sigortalılık durumlarıyla ilgili bir düzenleme bulunmadığından, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra da, belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenliği 5393 sayılı yasanın 49 uncu maddesinin 7 inci fıkrasında yer alan hükümler doğrultusunda sağlanmaya devam edilmiştir.

Buna göre, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenliği Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından şu şekilde sağlanmaktadır. Şöyle ki; belediye başkan yardımcılığına seçilen kişinin 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (eski adıyla SSK sigortalılığı) ile 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında sigortalılığı yoksa, SGK’dan yazılı olarak talep etmesi halinde, 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi (eski adıyla T.C. Emekli Sandığı sigortalılığı) kapsamında sigortalı olabilmektedir. [1]

Belediye başkan yardımcısı seçilen kişi mutlaka 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi (eski adıyla T.C. Emekli Sandığı sigortalılığı) kapsamında sigortalı olmak istiyorsa, 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (eski adıyla SSK sigortalılığı) kapsamındaki sigortalılık ile 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında sigortalılığını sona erdirmesi gerekmektedir.

Şimdi bu anlattıklarımız bir örnekle açıklayalım. Örnek olarak; Bay A, 7 yıldır esnaflıktan dolayı Bağ-Kur (4/b) sigortalısıdır. Bay A, belediye meclis üyesi olmasında dolayı bulunduğu ilçenin belediye başkanı kendisini 10.03.2012’den itibaren belediyede başkan yardımcısı olarak görevlendirmiştir. Bay A, 10.03.2012’den itibaren sosyal güvenliğini memur olarak yani 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi (eski adıyla T.C. Emekli Sandığı sigortalılığı) kapsamında sürdürmek istemektedir. Bu duruma göre Bay A’nın isteğinin kabulü mümkün müdür?

Bilindiği üzere, belediye başkanları 5393 sayılı Belediye Kanununun 49 uncu maddesi gereği, meclis üyelerini belirli esaslar dahilinde belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirebilir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenliğine ilişkin net hüküm ve açıklama bulunmamaktadır. Bu nedenle, 03.07.2005 tarihli ve 5393 sayılı kanunun 49 uncu maddesi halen yürürlükte olduğu ve bu kanun maddesinde belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlik durumları hüküm altına alındığı için, Bay A’nın durumunun bu kanun hükümlerine göre belirlenmesi gerekmektedir.
Bahse konu madde metni hükümlerine göre, belediye meclis üyeleri arasından belediye başkan yardımcılığına atanan (görevlendirilen) kişiler, Sosyal Güvenlik Kurumu’na yazılı olarak talepte bulunmaları ve SSK (4/a) veya Bağ-Kur (4/b) sigortalılıklarını sona erdirmeleri kaydıyla memur statüsünde sosyal güvenlikleri sağlanabilir.

Bu itibarla, Bay A’nın Bağ-Kur’lu (şimdiki adıyla 4/b sigortalısı) olmasını gerektiren faaliyetini (örneğin vergi mükellefiyeti veya şirket ortaklığı gibi) sona erdirmesi ve SGK’ya 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılık (memur statüsündeki sigortalılık) ile ilgilendirilmek istediğine dair bir yazı ile başvurması halinde, memuriyet sigortalılığı kapsamındaki emeklilik şartlarına tabi olabilecektir.

IV- EMEKLİ OLAN BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCILARININ SOSYAL GÜVENLİK DURUMU

Emekli olan belediye başkanlarının durumlarıyla ilgili makalemizin bu bölümünde anlatacaklarımız, tamamen Sosyal Güvenlik Kurumu’nun birebir uygulamalarından oluşmaktadır.

Bilindiği üzere, belediyelerde iki tür belediye başkan yardımcılığı görevi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi; devlet memuru olan kadrolu belediye başkan yardımcıları, ikincisi ise; belediye meclis üyeleri arasından görevlendirilen belediye başkan yardımcılarıdır.

Devlet memurluğundan emekli olan bir kişi, belediye meclis üyesi seçilip belediye meclis üyeleri arasından belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirilirse, bu kişinin emekli aylığının tümden kesilmesine veya emekli aylığından sosyal güvenlik destek primi kesintisi yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Çünkü, 5393 sayılı yasanın 49 uncu maddesinin 7 inci fıkrasına göre, belediye başkan yardımcılığı istisnai bir görevdir. Emeklilikten sonra belediye meclis üyeleri arasından görevlendirme suretiyle belediye başkan yardımcılığı görevinde bulunanlar, sadece ödenek alırlar bunların emekli aylıklarından veya görevleri karşılığı verilen maaşlarından sosyal güvenlikle ilgili herhangi bir kesinti yapılmaz.

Devlet memurluğundan emekli olan bir kişi, açıktan atama suretiyle kadrolu olarak belediye başkan yardımcısı olursa, bu kişi emeklilikten sonra devlet memuru olduğu için, 5335 sayılı yasanın 30 uncu maddesi gereği, emekli aylığı kesilmeden, kadrolu olarak belediye başkan yardımcılığı görevinde bulunamaz. Yani, memuriyetten emekli olan bir kişi açıktan atama yoluyla belediye başkan yardımcısı olursa, emekli aylığı kesilir. Bu kişi hem emekli aylığından sosyal güvenlik destek primi kestirip hem de belediye başkan yardımcılığı görevinde bulunamaz.

SSK (yeni adıyla 4/a sigortalılığı) veya Bağ-Kur kapsamından (yeni adıyla 4/b sigortalılığı) emekli olup ta, belediye meclis üyeleri arasından belediye başkan yardımcısı olarak seçilerek görev yapan bir kişinin T.C. Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi olması (yeni adıyla 4/c sigortalısı) mümkün olmadığından, bu kişilerin emekli aylıklarının kökten kesilmesine veya emekli aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilmesine gerek bulunmamaktadır. Yani, SSK veya Bağ-Kur’dan emekli olan belediye başkan yardımcıları, hem emekli aylıklarını alıp, hem de belediye başkan yardımcılığı maaşlarını birlikte alabilirler. Emekli aylıklarından hiçbir kesinti yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

SSK (yeni adıyla 4/a sigortalılığı) veya Bağ-Kur kapsamından (yeni adıyla 4/b sigortalılığı) emekli olup ta, açıktan kadrolu bir şekilde belediye başkan yardımcısı olarak atananlar ise, emekli aylıkları kesilerek 5510 sayılı yasa kapsamında 4/c sigortalısı olurlar. 5335 sayılı yasanın 30 uncu maddesi gereği, bu kişilerin aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilmek suretiyle çalışmaları mümkün değildir.

V- SONUÇ

Günümüz SGK uygulamalarına göre, belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlikleri hem 1 Ekim 2008’den önce hem de 1 Ekim 2008’den sonra, 03.07.2005 tarihli ve 5393 sayılı kanunun 49 uncu maddesi hükümleri doğrultusunda sağlanmaktadır. Dolaysıyla, belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlikleri açısından tabi olacakları hükümler, 1 Ekim 2008 öncesi ve sonrasında aynıdır. Buna göre, belediye başkan yardımcısı seçilen bir kişinin 5510 sayılı yasa kapsamında 4/a sigortalılığı ile 4/b sigortalılığı yoksa, SGK’dan yazılı olarak talepte bulunduğunda, 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında (memur statüsündeki sigortalılık) 4/c sigortalısı olabilmektedir. Belediye başkan yardımcısı seçilen bir kişinin 5510 sayılı yasa kapsamında 4/a sigortalılığı ile 4/b sigortalılığı olsa bile, bu sigortalılıklarını sona erdirdiğinde 5510 sayılı yasa kapsamında 4/c sigortalısı olabilmektedir.

Devlet memurluğundan veya SSK ile Bağ-Kur kapsamından emekli olan bir belediye başkan yardımcısı, kadrolu olarak açıktan atanırsa, emekli aylığı kesilir. Bu kişiler sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışamazlar. Devlet memurluğundan veya SSK ile Bağ-Kur kapsamından emekli olan bir belediye başkan yardımcısı, belediye meclis üyesi seçilip belediye meclis üyeleri arasından belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirilirse, bu kişilerin 4/c sigortalısı olmaları mümkün olmadığından hem emekli aylıklarını alıp hem de maaşlarını alabileceklerdir.

Bu makale çalışmamızda, çok az yerde bulunabilecek olan, tamamen kendi şahsi gayret ve çabamız sonucu SGK uygulamalarından derlediğimiz, görev yapan ve emekli olan belediye başkan yardımcılarının sosyal güvenlik durumlarını izah etmeye çalıştık.

[1] 65 yaşını dolduran belediye başkan yardımcıları hiçbir şekilde 5510 sayılı yasa kapsamında 4/c sigortalısı (eski adıyla Emekli Sandığı iştirakçisi) olamaz.